Versioni i datës 17 dhjetor 2009 21:49 redakto Amaro (diskuto \| kontribute) Përdorues automatikisht të kontrolluar, Redaktorët, Kontrolluesit 1.578 edits →‎Trungu ← Redaktim më i vjetër		Versioni i datës 18 dhjetor 2009 12:38 redakto zhbëje Amaro (diskuto \| kontribute) Përdorues automatikisht të kontrolluar, Redaktorët, Kontrolluesit 1.578 edits →‎Lulet Ndryshimi më pas →
Rreshti 647: shumë në pllenimin e luleve. ==Veçorite biolagjike== Ashtu si çdo gjallese në këtë planët, edhe bimët e pemëve frutore, përbëhen nga individe të cilët lindin, rriten, prodhojnë, shumëzohen dhe në fund vdesin, duke lëne trashegimtare/pasues. Të gjitha këto faza të jetës, realizohen nëpërmjet disa cikleve dhe stadeve të zhvillimit. Ato kalojnë duke i’u përshtatur kushteve agro-klimaterike të mjedisit ku ato jetojnë dhe i shfrytëzojnë ato ===Zhvillimi individual i filizave dhe i fidanave te pemët frutore=== Bimët e reja të cilët kanë ardhur si rezultat i mbirjes së farës, quhen filiza. Ndërsa bimët të cilën origjinën e kanë nga metodat e shtimit vegjetativ, quhen fidanë. Në bazë të këtij ndryshimi cikli biologjik i zhvillimit të pemëve ndahet në: Bime me cikël të madh biologjik Bime me cikël të vogël. Me cikël të madh kuptohen të gjitha fazat që kalon bima nga mbirja e farës deri në tharjen e plotë të saj. Me cikël të vogël kuptohen të gjitha ato bimë që vinë nga shtimi me metodën vegjetative deri në tharjen e plotë të saj. Në ciklin e vogel bimët nuk kalojnë periudhën embrionale dhe atë të rinisë. ===Cikli i madh i zhvillimit individual=== Cikli i madh i zhvillimit individual quhet bimët të cilët kanë ardhur direkt nga mbirja e farës. Ato gjatë jetes së tyre kalojnë ciklin e madh në të 4 periudhat e jetës që janë: Periudha embrionale Periudha e rinisë Periudha e prodhimtarisë Periudha e pleqërisë. Periudha embrionale, fillon me Pllenimin e vezores te lulja e bimës mëmë dhe vazhdon me qelizën embrionale. Kjo mbaron me mbirjen e farës deri sa del çifti i parë i gjetheve të vërteta. Kjo periudhë kalon ne brëndësi të bimës mëmë. Për të marrë filiza te shëndoshë, nga ana praktike merr rëndësi vendimtare gjëndja e bimës mëmë. Gjatë periudhës që bimët janë të destinuara për të prodhuar farëra, ato duhet të ushqehen sa më mirë dhe të trajtohen me një agrofond sa më përshtatshem, me qëllim që farërat të jenë sa më vitale dhe të afta për të dhënë filiza sa më të shëndosha. Periudha e rinisë, fillon pas formimit te çiftit të parë të gjetheve të vërteta dhe vazhdon deri sa bima të hyjë në prodhimtari të plotë. Nga ana praktike merr rëndësi trajtimi i bimës. Me qëllim që bima e marrë nga fara të hyjë sa më shpejt në prodhim, ato duhet të ushqehen dhe të trajtohen sa më mirë. Periudha e prodhimtarisë, fillon me hyrjen e bimës në prodhimtari të plotë dhe mbaron me fillimin e rënies së prodhimit. Nga ana praktike, kjo periudhë është më me rëndësi, pasi nga jetëgjatësia e kësaj periudhë varet edhe efektiviteti i kultivimit dhe i shfytezimit të bimëve frutore. Sa më mirë t’i shërbehet bimëve gjatë kësaj periudhë, aq më efektive është edhe kultivimi i tyre. Periudha e pleqërisë, fillon me fillimin e rënies së prodhimit dhe vazhdon deri në tharjen e plotë të saj. Zakonisht në praktikë, për qëllimë ekonomike nuk pritet që bima të kalojë deri në fund te fazës së pleqërisë. Me fillimin e rënies së prodhimit, mbajtja e bimëve shpesh herë nuk është ekonomike dhe praktikisht ato hiqen dhe zevëndesohen me bimë të reja ose të një specieje tjetër. E rëndësishme nga ana praktike gjatë kësaj periudhë është, trajtimi i bimëve të vjetra me një sistem sa më të përshtatshem plehrimi dhe ndërhyrjet e duhura ne eleminimin e pjesëve të vjetra të kurorës dhe rishfrytezimin e thithakëve për zevëndesimin e pjesëve te humbura të kurorës, si dhe më vonë ne ndërhyrjen me anë të krasitjeve ripërtëritëse. ===Cikli i shkurter i zhvillimit individual=== Bimët të cilët kanë ardhur si rezultat i shumëzimit me anë të pjesëve vegjetative, nuk kalojnë dy fazat e para te ciklit të madh që janë: periudha embrionale ajo e rinisë. Cikli i shkurtër i zhvillimit individual përbëhet nga tre periudha, që janë: Periudha e rritjes Periudha e prodhimit Periudha e pleqërisë. Kjo agumentohet në këtë mënyrë: Teorikisht një cope degë e shkëputur nga bima mëmë, të paktën nga ana biologjike është e gatshmë të japi lule dhe fruta. Por për derisa i mungon sistemi rrënjor dhe një sasi e caktuar e gjetheve, asaj i duhet njëfarë kohë për të filluar prodhimin e rregullt. Kjo kohë praktikisht është shumë më e shkurtër se sa koha e filizave te ardhura nga mbirja e farës. Bimët e ardhura nga rruga e shtimit vegjetativ ose e thënë ndryshe klonal, praktikisht jo vetëm që vjen më shpejt në prodhim, por cilësite dhe vlerat prodhuese janë më të larta ose e thënë ndryshe se sa ato të bimës mëmë. Kjo sepse copat/klonet, janë marrë nga individe/ mëma, që kanë vlera dhe cilësi më të mira. Periudha e rritjes, fillon nga momenti i vendosjes së copës vegjetative për rrënjëzim apo i sythit/ kalemit për shartim në një bimë si nënshartesë dhe mbaron me fillimin e hyrjes së plotë në prodhim. Kjo periudhë zgjat rreth 3 - 6 vjet në varësi të formës bimore dhe kushteve të kultivimit. Koha e periudhës se prodhimtarisë, varet nga lloji i nënshartesës, rasti kur vjen nëpërmjet rrugës se shartimit dhe jetëgjatësise se individit kur vjen nga copa/kloni i rrënjëzuar. E njëjta gjë është edhe për periudhën e pleqërisë. Cikli vjetor i rritjes dhe i zhvillimit të pemëve Si bimë shumëvjeçare gjatë një viti në varësi të muajve dhe të stineve të vitit, cikli vjetor i rritjes dhe i zhvillimit te pemeve kalon nëpërmjet disa fazave të rritjes dhe të zhvillimit, të cilët pavarësisht nga zgjatja e njëres apo tjetres fazë, përsëriten nga njëri vit në tjetrin dhe ky quhet një cikël vjetor rritjeje dhe zhvillimi. Numri i përsëritjeve të këtyre cikleve është aq herë sa është edhe jetëgjatësia (numri i viteve) e një bimë të caktuar. Në kushtet klimaterike ku ndodhet vëndi ynë, cikli vjetor i bimëve ndahet në dy periudha bimore, që janë: i) Periudha vegjetative dhe ii) Periudha dimërore. Gjatë një cikli bimore vërehet se veprimtaria jetësore e një bimë është herë e vrullshme dhe e dukshme dhe herë e qete dhe e pa dukshme. ===Veprimtaria e sistemit rrënjor gjatë një cikli vjetor== Nga studimet e bëra është vënë re se, rrënjët e pemëve frutore rriten në të gjithë periudhat e vitit. Por intensiteti i rritjes së tyre, ndryshon në varësi të muajve të vitit. Në periudhën e dimrit (periudha pa gjethe), rritja e sistemit rrënjor edhe shumë e vogel ose gati e padukshme. Kur temperatura e tokës ku ndodhen rrënjët është nën +40C (në zonat e ngrohta rrallë herë temperatura e tokës bie nën këtë nivel), rrënjët pothuajse e ndalojnë rritjen. Por në kushtet e klimës së ngrohtë, proceset e rritjes së rrënjëve vazhdojne. Kur temperatura ngrihet në rreth 20-260C, atëhere rritja e rrënjëve është më e vrullshme. Por kur temperatura e tokës vazhdon të rritet në mbi 350C, atëhere rritja e rrënjëve përseri bllokohët. Rritja e rrënjëve në mënyrë më të vrullshme fillon, kur fillon lëvizja e lëngjeve, gjatë fryerjes së sytheve dhe gjatë fazës së çeljes së gjetheve të para. Periudha më intensive e rritjes së rrënjëve është atëhere kur llastarët dhe gjethet janë në fazën e rritjes më të fuqishmë të tyre. Gjatë periudhës se Verës kur temperaturat e ajrit ngrihen më shumë dhe lagështira në tokë ulet, atëhere intensiteti i rritjes së rrënjëve ulet dhe fillon përseri të rritet në fillim të vjeshtës, atëhere kur sasia e lagështirës në tokë fillon të rritet dhe tëmperaturat e ajrit fillojnë të bëhen më të freskëta. Është vënë re se ritmi i rritjes së rrënjëve tek bimët, ulet me rritjen e tepruar te lagështirës në tokë, gjithashtu ulet gjatë periudhës se thatësirës së tejzgjatur. ===Veprimtaria e organeve mbitokësore gjatë një cikli vjetor=== Nga praktika është parë se pjesa mbitokësore gjatë muajve/stineve të vitit kalojnë disa periudha vegjetacioni siç janë: Shpërthimi i sytheve dhe çelja e gjetheve Lulëzimi dhe pjekja e frutave Rritja fuqishmë e llastarëve dhe e gjetheve Pjekja e frutave *Rënia e gjetheve, Këto periudha çfaqen në bimë njëra pas tjetres sipas një radhë të caktuar që quhet fenofaza. Fenofazat në periudhën e vegjetacionit. Gjatë periudhës së vegjetacionit, ndryshimet ndërmjet fenofazave te përmendura me sipër dallohen lehtë. Zakonisht fenofazat kalojnë sipas një rradhë, por në disa faza të rritjes dhe të zhvillimit të bimëve disa fenofaza përzihen me njëra tjetrën. P,sh., fenofaza e rritjes intensive të llastarëve me atë të lulëzimit, apo ajo e rritjes dhe e pjekjes së frutave pothuajse kalojnë menjëherë. Fenofaza e çeljes së sytheve. Fenofaza e çeljes së sytheve, fillon kur lëvizja e lëngjeve në sistemin rrënjor dhe në degëzat ku janë sythat janë në kulmin e tyre dhe përfundon me çeljen e gjetheve dhe të lulesave. Te disa lloje pemësh, lulet frutore çelin më shpejt se ato vegjetativet (si; lajthia, bajamja, kajsia, kumbullat kino-japoneze, etj). Ndërsa te disa lloje të tjera si molla, dardha, hurma, etj, sythat frutore çelin në një kohë me ato vegjetativet. Fenofaza e lulëzimit. Fenofaza e lulëzimit, fillon kur temperaturat e ajrit arrijnë në nivelet 14-160C. Muçmolla verore, thana, lajthia, bajamja, etj, çelin në temperatura edhe më të uleta. Disa të tjera si shega, agrumet, etj, çelin mbi temperaturën 150C. Në përgjithësi kultivarët me pjekje të hershme çelin më shpejt. Fenofaza e lulëzimit quhet e filluar, kur kanë çelur rreth 5% e luleve dhe quhet e plotë kur kanë çelur 50% e tyre. Pllenimi optimal vazhdon kur temperaturat e ajrit janë rreth 17-200C. Është vërtetuar se në mbi këto temperatura aktiviteti pllenues i bleteve është shumë i lartë. Periudha e lulëzimit është nga 7 - 8 ditë deri në 12-20 ditë në varësi të formës bimore. Shterpësia dhe rrëzimi i luleve dhe frutave. Jo çdo lule e çelur lidh fruta. Shumica e tyre rrezohet. Arsyet e rrëzimit të luleve janë të shumta, por më kryesore është për nga vetë biologjia e tyre. Ato nuk pllenohen si rezultat i shterpësise se luleve. Arsyet e shterpësise se luleve janë të shumta dhe shpesh herë te ndërlikuara. Ne shumë raste vërehet që bimët kanë çelur shumë lule dhe shpesh herë frutat nuk kanë farëra dhe rrezohen para kohë. Sipas studimeve të kryera, arsyet e shterpësise së luleve te pemët frutore shkaktohen nga 3 dukuri kryesore që janë: i) Ksenia; ii) Partenokarpia; iii) Apomiksia. Ksenia, ndodh keyesisht tek hurma. Frutat e prodhuara pa farë nuk mund të hahen pas vjeljes. Ato duhet të lihen te piqen pastaj mund të konsumohen. Ndërsa frutat me farë që vinë si rezultat i kryqëzimit me kultivarin “Zenxhimaru” (i cili është pllenuesi më i mirë), bën që frutat e tyre te hahen direkt pas vjeljes. Partenokarpia, eshtë dukuria e formimit/lidhjes së frutit pa pllenim, si rezultat edhe fruti del pa farë. Apomiksia, eshtë dukuri e formimit të frutave me farë por që në fakt nuk janë të pllenuara. Këto fruta janë agrumet, arra, lajthia dhe disa lloje kumbullash. Avantazhi i kësaj dukurie është se me anë të farës mund të merren bime që janë identikemebimenmëmë, siefektiapomiksise. ==Kerkesat per temperature e uje== [[Kategoria:Biologji]]

Pemët frutore: Dallime mes rishikimesh