Pikat turistike në Elbasan: Dallime mes rishikimesh

*4- arkitektunorearkitekturore dhe ndërtimore qytetare (banesa tipike qytetare për periudhat e kaluara, rrugë, cesma, shkolla, objekte të kultit fetar, objekte symbolsimbol për qytetin).

Ndodhet në qendër të qytetit. Emërtimi i tij lidhet me tregun e mbyyllurmbyllur, i quajtur bezistan, [[Figura:RRapi Bezistanit dhe turizmi.jpg|thumb|right|250px|RRapi Bezistanit]] bërthamë e rëndësishme tregtare, ndërtuar në shek. XVII, që përfishntepërfshinte një numër të konsiderueshëm dyqanesh. Historikisht ka shërbyer si pikë referimi për ngjarjet historike, arsimore e kulturore të Elbasanit.

Të gjitha këto janë pasqyrë e së kaluarës së tyre historike-shoqërore dhe thelbi i ndërgjegjes qytetare për të sotmen dhe të ardhmen e zhvillimit, në hapsirënhapësirën kombëtare.

=== Rrapi i VojvodesVojvodës ===

pushonte pikërisht tek ky rrap, prandaj dhe ka marrë emrin e tij, thonë gojëdhënat në qytet. Rrapi shërbente gjithashtu edhe si pikë takimi e drejtimi për karvanetkarvanët që vinin nga vise të ndryshme të perandorisë osmane. Rrapi ka një një pamje madhështore. Sipas gojëdhënave ai duhet të jetë 700 vjeçar, por mund të jetë edhe më shumë se kaq. Edhe pse për disa vite ai u la në harresë dhe asnjë nuk kujdesej për të, vitet e fundit rrapi sërish mori pamjen e dikurshme. Ish-kryetari i bashkisë, Ardian Turku, rrethoi rrapin, për ta ruajtur atë nga dëmtimet dhe për të ruajtur vlerat që ai ka pasur. Shumë poezi, këngë i janë kënduar këtij rrapi nga këngëtarë të njohur elbasanas.

ka ekzistuar deri para vitit 1990, që shërbente për shumë kalimtarë nga rrethe të tjera si Korça, Erseka, apo edhe nga Tirana, të cilët ndalonin pikërisht këtu për të pirë ujë tek çezma e rrapit. Por mbasi u shpall monument kulture mbas viteve [[1990]] çezma u prish, por edhe pa të bukuria e rrapit vazhdon të jetë tepër fisnike dhe madhështore. Shumë të rinj e të reja lenë takimin pikërisht pranë rrapit, për të shkuar më pas në parkun “Rinia”, i cili ndodhet përballë tij. Ky rrap me emrin

=== Monumenti i KonstandinKonstantin Kristoforidhit ===

Kjo është një vepër erëndësishmee rëndësishme e skulpturës monumentale shqiptare e ngritur pas v. 1960, [[Figura:Busti I Kostandin Kristoforidhit.jpg|thumb|right|250px|Busti i Kostandin Kristoforidhit]] punuar nga skulptorët Kristaq Rama dhe Mumtaz Dhrami, e përuruar më [[24 nëntor]] [[1962]], në lulishten me të njëjtin emër, në krah të shëtitores kryesore të qytetit, ku krijon një kompleks unik me torrën lindore të kalasë dhe godinën e teatrit Skampa në kryqëzim me rrugën e Universitetit. Kjo hapsirëhapësirë është me një pamje prezantuese për qytetin e Elbasanit. Figura është e kompozuar ulur dhe është vendosur mbi një kub të thishtëthishte dhe të veshur me mermer të bardhë e me sfond të rrethuar nga pishat. Monumenti i është kushtuar babait të gjuhës shqipe që i parapriu kërkesave të popullit shqiptar për dije, liri dhe mëvetësi kombëtare. Kostandin Kristoforidhi është ulur, me librin eebetarese abetares përpara mbështetur mbi gjunjë, ndërsa shikimin e tret larg në përfytyrimin e historisë që do të rrjedhë më pas, mbi kombin shqiptar. Është realizuar me stil realist-dekorativ në modelimin e sipërfaqeve të figurës, me plastikë të qetë. Skulptura prezanton njëkohësisht aktivitetin e rilindesverilindësve elbasanas në shërbim të pavarësisë kombëtare dhe me frymën stilistike të kohës, kur u ngrit kjo vepër skulpturale.

Është një nga krijimet më të rëndësishme të skulpturës momumentalemonumentale[[Figura:Aqif Pashe Elbasani213.jpg|thumb|right|250px| Busti i Aqif Pashë Elbasanit]]

Kjo vepër komunikon me mjedisin nëpërmjet një gjuhe të thjeshtë, që buron nga konceptimi unik i skulpturës, bazamentit dhe sheshit. Bazamenti eshteështë një platformë me dy hyrje kalimi të shkallëzuara në pjesën e pasme të cilat happenhapen nenë një udhë të madhe në pjesën ballore të monumentit, në mes të së cilës ngrihet një bllok masiv me sipërfaqe që ngjason me lëvizjet spirale të flamurit. Mbi këtë bazament ngrihet figura në bronz e patriotit me sfond hapësirën e degëve të rrapit dhe muret e kalasë. Figura e patriotit elbasanas ka dorën e majtë si kube mbi kraharor, aty ku rreh zemra dhe gishtin drejtues me drejtim nga flamuri kombëtar, i cili është në krahun e djathtë të shtatores ngritur nbimbi një shtizë natyrale. Kjo përforcon idenë se figura është e mbështetur në shtizën e flamurit

Është vepër e skulptorit nga Tirana Artan Peqini. Figura qëndron e vendosur nbimbi një kub të thjeshtë të veshur me mermer gri Brenda një përcele me lule, midis trotuarit përballë kryqëzimit të rrugëve. Në sfond të figurës ndodhen godinat e institucioneve qendrore-administrative të qytetit. Skulptura i kushtohet kënkëtaritkëngëtarit popullor, qytetarit të nderuar të qytetit, artistit të popullit Isuf Myzuri, i cili krijoi një fond të gjerë të këngës qytetare elbasanaseelbasanas të shek. XX, me vargje dhe melodi të krijuara nga ai vetë dhe të mbështetura në motivet e jetës së përditshme të kohës që jetoi. Figura e bronztë është paraqitur me violinë në dorë dhe poshtë faqes së majtë duke u përulur përballë publikut që e duartroket. Kjo skulpturë e realizuar në bronz ka madhësinë natyrale me përmasat e njeriut.

Ura që i përkasin periudhës antike, shek. II p.e.r deri në sek. VI e.r. Ekzistenca e shumërrugëveshumë rrugëve në rajonin e Elbasanit gjatë kësaj periudhe kushtëzoi dhe ndërtimin e mjaft urave. Romakët nga shek. II p.e.r dhe në dy shekujt e parë të perandorisë, në kohën e perandorëve August dhe Adrian ndërtuan :

Urat e drurit janë më të hershmet se urat e gurit. ë kësaj periudhe është Ura e Topciasit mbi ShkimbinShkumbin, në Elbasan, që i shërbente rrugës që fillonte nga ApolloniaApolonia për tu lidhur me rrugën Egnatia. Këmbët kanë hapsirëhapësirë 12 m njëra nga tjetra, janë ndërtuar me mur guri dhe përbëhet nga trungu, brendësia e murit është punuar me gurë lumi, me derdhje llaci të shumtë. Këmbët kanë qenë të lidhura ndërmjet tyre me trarë.

Ura e shkumbinitShkumbinit, mbi lumen me pot ë njëjtin emër përbëhej nga 10 qemerë gjysmërrethor dhe rreth 30 dritare shkarkuese, cerekrrethorë e gjysëmrrethorë. Kjo urë e gjatë lidhte Elbasanin me Gramshin e Beratin. Ne vitet e fundit të shekullit XX ajo u restaurua.

Ura mbi përroin e Zaranikës është një urë e ngushtë, me pesë qemerë gjysmërrethorë, gjatë rrugës të luginës së Shkumbinit Durrës- peqin- Elbasan. Është ndërtuar në fund të shek. XVIII e fillim i shek. XIX.

Kjo kala ngrihet në kodrën e Mengëlit, që ndodhet në pjesën jugore të masivit të Godoleshit. Ajo ngrihet mbi luginën e lumit Shkumbin në një lartësi 300 metra. Nga kjo lartësi kontrolloheshin plotësisht levizjetnëlëvizjet në rrugën Egnatiaqë kalonte në fundin e kodrës dhe shikoheshin qartë fortifikimet e Qafës dhe të Gadishtës së Belshit. Kalaja e Menglit ka formën e një shumëkëndëshi.

Faqet anësore të murit rrethues janë të punuara me gurë me madhësi mesatare dhe mbushja në mes është bërë me gurë të vegjël me sasi të madhe llaci. Trashësia e tyre arrin në 2 metra në anën jugore të kështjellësdhekështjellës dhe në 2,3 metra në anët e tjera. Teritori i brendshëm i kësaj kështjelle është i mbuluar me gjurmë banesash të madhësive të ndryshme.

Kalaja e Menglit përforcohet nga 8 kulla, që ndodhen në largësi të ndryshme nga njëra-tjetra në varësi të terrenit. Në përgjithësi ruhet bdistancadistanca prej 40-50 metrash ndërmjet tyre vetëm në anën jugore dhe jugperëndimore ku terreni siguron mjënjë mbrojtje më efikase dhe largësia ndërmjet kullave rritet deri në 80 metra.

Prania e 8 kullave kushtëzohet nga fakti që ajo ndodhej pranë rrugës Egnatia arteria kryesore për të kaluar në perëndim. Mbizotëruese është forma katërkëndëshe por ndeshet edhe nënën nnjënjë kulle në trajtën e formës U, e dalë plotësisht jashtë murit rrethues, kulla 6. Kulla nr 1 dhe nr. 2 shoqërojnë hyrjen e vetme të kalasë dhe kanë formë katërkëndëshe. Kulla nr. 3 gjendet në largësi prej 37 metrash nga kulla nr. 2, është katërkëndëshe dhe zë vend qëndrorqendror në vijën perëndimore të murit rrethues. Kullat 4 dhe 5 kanë formë katërkëndëshedhekatërkëndësh edhe ndodhen në skajet jugperëndimor dh juglindor të kështjellës atje ku pjerrësia e terrenit është më e madhe. Kulla nr 6 ka formën e U dhe ndodhet në kuotën më të lartë të kodrës në lartësi 300 metra. Kullat 7 ndhedhe 8 ndodhen në anën veriore dhe verilindore dhe kanë formë katërkëndëshe. Kullat katërkëndëshe zënë vend të rëndësishëm në sistemin mbrojtës të Kalasë së Menglit. Megjithëse kjo kullë krijon pika të vdekura për mbrojtësit te saj dhe paraqitet më e dobët se kullat rrethore ose disakëndëshedisa këndëshe, ndërtuesit për të shmangur këtë btë metë kanë shtuar trashësinë e murit rrethues dhe të krahëve të kullave nga ana veriore, ku mund të ishte më i voitshëm sulmi.

Prania e këtij tipi kulle favorizohet nga lehtësia në anën ndërtimore dhe kërkon pak kohë. kalaja e Menglit perfaqësonpërfaqëson një ndërtim ushtaraktë realizuar në kohën e sundimit të perandorit Justinian. Ajo paraqet tipare të përbashkëta me kalanë tjetër Bizantine, Atë të Qafës të ndërtuar po në kohën e Justinianit për të kontrolluar degën jugore të rrugës Egnatia. Kalaja e Menglit përfaqëson një ndërtim tipik të arkitekturës bizantine të shek. V.e.s.

Me krijimin e sistemit të ri administrative dhe ushtarak bizantin, një pjesë e mirë e territoreve që ishin pranë qytetit Skampis dhe rrugës Egnatia përfshihen në themën e Durrësit. Këto territore u përfshinë ne organizimin e ri administrative kishtar dhe u përkisnin peshkopatave të Durrësit, Kunavisë-Kandavisë, Cernikos-Cermenikës.

Nëkohën e sundimit të perandorëve Anastas dhe Justiniani i parë, ka një stabilitet të jetës në krahinë. Pothuajse është vendosur siguria, ndihet një rritje ekonomike, e cila shihet në marëdhënietmarrëdhëniet tregtare në këtë periudhë me Mesdheun Lindor dhe më pak me Afrikën Veriore.

Gërmimet arkeologjike të kryeranë territorin e saj nxorrën në dritë pjesën veriore të atriumit të një bazilike të epokës paleokristiane. Mbi dyshemenë e atriumit u gjetën disa elementë arkitektonikë paleokristianë. Zhvillimi i jetës në qytetin e Skampis dhe në zonën rreth tij do të pësojë një goditje të fortë në fillim të shekullit të VII në kohën e dyndjeve të tjera, kësaj rradheradhe nga avarosllavët.

Karakteristike e qyteteve shqiptare, në krahasim me qendrat e tjera urbane të Perandorisë Osmane, ishte prania në mjediset e tyre urbane që nga mesi i shek. XVI, i kullave të posacme në të cilat kishte orë për matjen e kohës. Përgjatë shek. XVII ishin pajisur me të tilla objekte pothuaj të gjitha qendrat qytetare, si Prizreni, Berati, Shkodra, Prishtina, Peja, kruja dhe Elbasani. Idenë për ndërtimin e tyre e kishin sjellë tregtarët vendas, në kontakte të shpeshta me qytetet evropiane. Ata sollën prej andej edhe mekanizmat kohëmatës, për të cilët ndërtuan kulla të posacme në sheshet e pazareve apo në vende pranë tyre të zgjedhura, që kulla të bëhej elemt mbizotërues i siluetës së qytetit. Në Elbasan si vend për ngritjen e saj u pëlqye kulla e hyrjes së kalasë pranë xhamisë së Fatiut, të cilën Evlija Çelebiu e cilëson shumë të bukur dhe që funksiononte shumë mirë. Në formën e saj të hershme ky sahat qytetar nuk njihet, madje në të njëjtin vend vërtetohet që janë ngritur radhazi tre të tillë, njëri i përkohshëm me strukturë druri dhe i fundit që njohim, sic thuhet në mbishkrim, u ngrit me mirësinë e banorëve të qytetit në vitin 1899. Kulla ngrihet në lartësinë me trek ate funksionale, me planimetri katrore 4,3 m x 4,3 m. Në ballin nga qyteti ndodhet porta e hyrjes, mbi harkun e së cilës është shkruar historiku i ndërtimit të saj. Teksti i mbishkrimit është :
“Mbreti i botës Abdylhamiti bujar/në hijen e hirit të tij u ngrit sahati i hijshëm/burrat me sedër të Elbasanit patën mirësinë/dhe ngjallën këtë kohëtregues të bukur dhe zemërledhatues/shumë u përpoq, u kujdesua dhe u interesua Aqif beu/Zoti i dhshtë si shpërblim gjithë të mirat e kësaj bote/kur tingëllon, me zërin e tij njofton për bukuri kohën e saktë/ në mënyrë të përsosur nga të katër anët tregon minutat/meqë zotëron intuitën e vjershëtorit tuaj/o Refit vitin e ndërtimit ttij/ë ndërtuan në fillim të vitit 1315.

=== Kalaja e Qafës në Sulove ===