David Ben-Gurion: Dallime mes rishikimesh

[redaktim i pashqyrtuar][redaktim i pashqyrtuar]
Content deleted Content added
No edit summary
U kthye versioni 770781 i bërë nga 85.228.203.9 (diskutimet)
Rreshti 14:
|}}
 
'''David Ben-Gurion''' (, lindur si '''David Grün''' më 16 Tetor 1886, vdekur më 1 Dhjetor 1973) ishte kryeministër i Izraelit. Pasioni i Ben-Gurionit për Zionizmin, që i pati rrënjët që në fillim të jetës së tij, kulminoi në rolin e tij instrumental në themelimin e shtetit të Izraelit. Pasi drejtoi Izraelin drejt fitores në Luftën Izraelito-Arabe të vtit 1948, Ben-Gurion ndihmoi në ndërtimin e institucioneve të shtetit dhe vëzhgoi thithjen e një numri të madh hebrenjsh nga mbarë bota. Pas tërheqjes nga jeta politike në vitin 1970, ai u shpërngul në Sde Boker, një kibuc në shkretëtirën Negev, ku ai jetoi deri sa vdiq. Pas vdekjes, Ben-Gurion u emërua sipas Revistës Time si një nga 100 Njerëzit Më Të Rëndësishëm Të Shekullit Të 20-të.
 
==Jeta e hershme==
Ben-Gurion u lind në [[Płońsk]], në Mbretërinë e Polonisë që në atë kohë bënte pjesë në [[Perandorinë Ruse]]. Babai i tij, [[Avigdor Grün]], vdekur më 1 Dhjetor 1973) ishte kryeministër i Izraelit. Pasioni i Ben-Gurionit për Zionizmin, që i pati rrënjët që në fillim të jetës së tij, kulminoi në rolin e tij instrumental në themelimin e shtetit të Izraelit. Pasi drejtoi Izraelin drejt fitores në Luftën Izraelito-Arabe të vtit 1948, Ben-Gurion ndihmoi në ndërtimin e institucioneve të shtetit dhe vëzhgoi thithjen e një numri të madh hebrenjsh nga mbarë bota. Pas tërheqjes nga jeta politike në vitin 1970, ai u shpërngul në Sde Boker, ishte një [[jurist]] dhe një lider i lëvizjes [[Hovevei Zion]]. Mamaja e tij, Scheindel, vdiq kur ai ishte 11 vjeç.
 
[[Image:1918 Private BenGurion volunteer in Jewish Legion.jpg|thumb|widthpx|left|Ben-Gurion në uniformën e tij të Legjionit Hebre në vitin 1918.]]
 
Ben-Gurion u rrit nga një [[Zionist]] entuziast. Si student në [[Universitetin e Varshavës]], ai u bashkua me lëvizjen Zioniste-Marksiste Poale në vitin 1904. Ai u arrestua dy herë gjatë [[Revolucionit Rus]] të vitit 1905. Ai emigroi në 1909 ai u bë vullnetar me [[HaShomerPalestinën]], një fuqi vullnetarësh që ndihmonteotomanembikqyrjenvitin e1906, komuniteteveku bujqësoreu shokua izoluaranga izraelite.krimet dhe 7anti-semitizmi Nëntor 1911, Ben Gurion shkoi nëi [[SelanikEuropës Lindore]] në mënyrë që të mësonte turqisht për studimet e tij për tu bërë jurist. Qyteti, dhe kishteu një komunitet hebre të madh, e impresionoi Ben Gurionin që e quajti "një qytet hebre që nuk ka e shokun në këtë botë." Ai gjithashtu kuptoi aty qënga "Hebrenjtëdrejtuesit ishinkryesorëaftëZionistëve Poale kryeninbashkë çfarëdollojme pune,"[[Yitzhak nga biznesmenë të pasur deri te tregtarë, mjeshtër zanatesh ose punë hamalliBen-Zvi]]. <ref>http://www.oswego.edu/~baloglou/misc/sephardim.html and Gila Hadar, "Space and Time in Salonika on the Eve of World War II and the Expulsion and Extermination of Salonika Jewry", Yalkut Moseshet 4, Winter 2006</ref>
 
Në Palestinë, fillimisht punoi në bujqësi, duke mbledhur portokallë. Më 1909 ai u bë vullnetar me [[HaShomer]], një fuqi vullnetarësh që ndihmonte në mbikqyrjen e komuniteteve bujqësore të izoluara izraelite. Më 7 Nëntor 1911, Ben Gurion shkoi në [[Selanik]] në mënyrë që të mësonte turqisht për studimet e tij për tu bërë jurist. Qyteti, që kishte një komunitet hebre të madh, e impresionoi Ben Gurionin që e quajti "një qytet hebre që nuk ka e shokun në këtë botë." Ai gjithashtu kuptoi aty që "Hebrenjtë ishin të aftë të kryenin çfarëdolloj pune," nga biznesmenë të pasur deri te tregtarë, mjeshtër zanatesh ose punë hamalli. <ref>http://www.oswego.edu/~baloglou/misc/sephardim.html and Gila Hadar, "Space and Time in Salonika on the Eve of World War II and the Expulsion and Extermination of Salonika Jewry", Yalkut Moseshet 4, Winter 2006</ref>
Në vitin 1912, ai u shpërngul në Konstantinopojë (tani Stamboll), atëherë kryeqytet i Perandorisë Otomane, për të studiuar juridikun në Universitetin e Stambollit bashkë me Ben-Zvi dhe adoptoi emrin hebre Ben-Gurion, prej historianit mesjetar Yosef ben Gurion. Ai [[Palestinën]] otomane në vitin 1906, ku u shokua nga krimet dhe anti-semitizmi i [[Europës Lindore]], dhe u bë një nga drejtuesit kryesorë të Zionistëve Poale bashkë me [[Yitzhak Ben-Zvi]].
 
Palestinëvitin 1912, fillimishtai punoiu shpërngulbujqësiKonstantinopojë (tani Stamboll), dukeatëherë kryeqytet i Perandorisë Otomane, për të studiuar juridikun në Universitetin e Stambollit bashkë me Ben-Zvi dhe adoptoi emrin hebre Ben-Gurion, prej historianit mesjetar Yosef mbledhurben portokallëGurion. Ai punoi gjithashtu edhe si një gazetar. Në vitin 1915, Ben-Gurion dhe Ben-Zvi u dëbuan nga Palestina, që prapë ishte nën sundimin otoman, për shkak të aktivitetit të tyre politik.
 
Kur u vendos në Nju Jork Siti më 1915, ai takoi Paula Munweis. Ata u martuan më 1917, dhe patën tre fëmijë. Ai iu bashkua ushtrisë britanike në vitin 1918 si pjesë e Batalionit të Legjionit Hebre (pas Deklaratës së Balforit në Nëntor 1917). Ai Ben-Gurionindhe sifamilja lidere tij 1919.u Në 1920 ai ndihmoikthyenformiminPalestinë epas Histadrut,Luftës Federata ZionisteParë e Punës në Palestinë dheBotërore pas kësajmarrjes u sekretarsaj inga përgjithshëm i sajbritanikët.
 
==Në krye të Zionistëve==
Pas vdekjes së teoricienit Ber Botochov, krahu i majtë dhe i djathtë i Poale Zion u nda në 1919-ën me Ben-Gurionin dhe shokun e tij Berl Katznelson kryetarë të pjesës së djathtë të lëvizjes Zionistët e Punës. Partia Poale Zion e djathtë formoi Ahdut HaAvoda dhe kishte Ben-Gurionin si lider në 1919. Në 1920 ai ndihmoi në formimin e Histadrut, Federata Zioniste e Punës në Palestinë dhe pas kësaj u sekretar i përgjithshëm i saj.
 
Më 1930, Hapoel Hatzair (themeluar nga A.D. Gordon më 1905) dhe Ahdut HaAvoda formuan koalicion për të krijuar Mapai, partinë e punës Zioniste më të djathtë (përsëri ngelej një organizatë e krahut të majtë, por jo aq ekstremiste sa pjesët e tjera) nën lidershipin e Ben-Gurionit. Krahu i majtë i Zionistëve të Punës përfaqësohej nga Mapam. Zionismi i Punës u bë tendenca dominante në Organizatën Botërore të Zionistëve dhe në vitin 1935 Ben-Gurion u bë kryetar i komitetit ekzekutiv të Agjencisë Hebreje për Palestinën, një rol që e mbajti deri në krijimin e shtetit të Izraelit më 1948.
 
PasGjatë vdekjesrevoltës Arabe teoricienit BerPalestinë Botochov,gjatë krahuviteve i majtë dhe i djathtë i Poale Zion u nda në 19191936-ën me Ben-Gurionin dhe shokun e tij Berl Katznelson kryetarë të pjesës së djathtë të lëvizjes Zionistët e Punës. Partia Poale Zion e djathtë formoi Ahdut HaAvoda dhe kishte1939, Ben-Gurion ushtroi një politikë të përmbajtur (e quajtur Havlagah) në të cilën Haganah (ushtria izraelite) dhe grupet e tjera hebreje nuk u hakmorrën për sulmet arabe kundrejt qytetarëve hebrenj, duke u përqendruar vetëm në vetëmbrojtje. Më 1937, britanikët rekomanduan ndarjen e Palestinës në zona arabe dhe hebreje dhe Ben-Gurioni e mbështeti këtë vendim. Kjo çoi në konflikt Ze'ev Jabotinsky që e kundërshtonte ndarjen dhe si rezultat mbështetësit e Jabotinsky-it u ndanë nga Haganah dhe braktisën politikën e Havlagah.
Gjatë revoltës Arabe në Palestinë gjatë viteve 1936-1939, Ai dhe familja e tij u kthyen në Palestinë pas Luftës së Parë Botërore pas marrjes së saj nga britanikët.
 
==Në krye të Zionistëve==
Pas vdekjes së teoricienit Ber Botochov, krahu i majtë dhe i djathtë i Poale Zion u nda në 1919-ën me Ben-Gurionin dhe shokun e tij Berl Katznelson kryetarë të pjesës së djathtë të lëvizjes Zionistët e Punës. Partia Poale Zion e djathtë formoi Ahdut HaAvoda dhe kishte Ben-Gurion ushtroi një politikë të përmbajtur (e quajtur Havlagah) në të cilën Haganah (ushtria izraelite) dhe grupet e tjera hebreje nuk u hakmorrën për sulmet arabe kundrejt qytetarëve hebrenj, duke u përqendruar vetëm në vetëmbrojtje. Më 1937, britanikët rekomanduan ndarjen e Palestinës në zona arabe dhe hebreje dhe Ben-Gurioni e mbështeti këtë vendim. Kjo çoi në konflikt Ze'ev Jabotinsky që e kundërshtonte ndarjen dhe si rezultat mbështetësit e Jabotinsky-it u ndanë nga Haganah dhe braktisën politikën e Havlagah.
 
Shtëpia e Ben-Gurionit, ku ai jetoi nga viti 1931 e më tej, dhe për një pjesë të secilit vit nga 1953 shtë sot një shtëpi-muze historik në Tel Aviv.
Shtëpia e Ben-Gurionit, ku ai jetoi nga viti 1931 e më tej, dhe për një pjesë të secilit vit nga 1953 shtë sot një shtëpi-muze historik në Palestinës me tokën por shpresoi se kjo do të merrte fund me kalimin e kohës. Nahum Goldman, presidenti i Kongresit Botëror Hebre, shkroi në një bisedim rreth "problemit arab" se më 1956, Ben-Gurion tha: "Pse do të donin arabët paqe? Nëse unë do të isha një lider arab nuk do bëja kurrë marrëveshje me Izraelin. Kjo është e natyrshme: ne kemi marrë vendin e tyre … Ka patur anti-semitizëm, nazistët, Hitleri, Aushvici, por ishte kjo faji i tyre? Ata shohin vetëm një gjë: ne kemi ardhur këtu dhe kemi vjedhur vendin e tyre. Pse duhet ta pranojnë këtë gjë ata? Ata ndoshta mund ta harrojnë këtë pas një ose dy brezash, por për momentin nuk ka shans. Kështu që është e thjeshtë: ne duhet të qëndrojmë të fortë dhe Tel Aviv.
 
===Arabët e Palestinës===
Ben-Gurion e kuptoi lidhjen e fortë të Arabëve të Palestinës me tokën por shpresoi se kjo do të merrte fund me kalimin e kohës. Nahum Goldman, presidenti i Kongresit Botëror Hebre, shkroi në një bisedim rreth "problemit arab" se më 1956, Ben-Gurion tha: "Pse do të donin arabët paqe? Nëse unë do të isha një lider arab nuk do bëja kurrë marrëveshje me Izraelin. Kjo është e natyrshme: ne kemi marrë vendin e tyre … Ka patur anti-semitizëm, nazistët, Hitleri, Aushvici, por ishte kjo faji i tyre? Ata shohin vetëm një gjë: ne kemi ardhur këtu dhe kemi vjedhur vendin e tyre. Pse duhet ta pranojnë këtë gjë ata? Ata ndoshta mund ta harrojnë këtë pas një ose dy brezash, por për momentin nuk ka shans. Kështu që është e thjeshtë: ne duhet të qëndrojmë të fortë dhe të mbajmë një ushtri të fuqishme."<ref name=Goldman>Nahum Goldman, 'The Jewish Paradox', translated by Steve Cox, 1978, ISBN 0-448-15166-9, p. 98, p. 100, p. 99</ref>
 
Goldman e kritikoi Ben-Gurionin për atë që e quajti përballjen e Ben-Gurionit me botën arabe. Goldman shkroi se "Ben-Gurion është njeriu i përgjegjshëm për politikën anti-arabe, sepse është ai që formoi idenë e brezave të Izraelit."<ref name=Goldman/>
Rreshti 52:
Gjatë [[Lufta e Dytë Botërore|Luftës së Dytë Botërore]], Ben-Gurion inkurajoi hebrenjtë e Palestinës të ishin vullnetarë në ushtrinë britanike. Ai iu tha hebrenjve "të mbështesnin britanikët duke menduar sikur nuk ka një Letër të Bardhë dhe të kundërshtojnë Letrën e Bardhë duke menduar sikur nuk ka luftë".<ref>[http://bgarchives.bgu.ac.il/moreshet/ben_gurion/horshi.html Ben-Gurion's road to the State] Ben-Gurion Archives {{he icon}}</ref> Rreth 10% e hebrenjve të Palestinës u bënë vullnetarë për ushtrinë britanike, duke përfshirë femrat. Në të njëjtën kohë Ben-Gurioni ndihmoi në imigrimin ilegal të mijëra hebrenjve europianë drejt Palestinës gjatë një periudhe kur britanikët vendosnin kufizime për imigrimin hebre.
 
Më 1946 Ben-Gurioni pranoi që Haganah mund të bashkëpunonte me Irgunin e Menachem Beginit në luftimet kundër britanikëve. Ben-Gurion fillimisht pranoi të kryejë planin e Beginit në bombardimin e Hotelit King David, me qëllimin e ngacmimit (sesa vrasjes) të ushtrisë britanike të vendosur atje. Gjithsesi, kur rreziqet e vrasjeve në masë u bënë të dukshme, Ben-Gurioni i tha Beginit të mos e kryejë operacionin; Begini refuzoi.<ref>. [[Paul Johnson (writer)|Paul Johnson]], ''A History of the Jews'', p. 523.</ref>
 
Migrimi hebre i jashtëligjshëm çoi në rritjen e presionit ndaj Britanisë që u detyrua ose të lejojë migrimin hebre (si kërkohej nga Mandati i Lidhjes së Kombeve) ose të dorëhiqej – gjë që e bënë më vonë më 1948, duke mos ndryshuar kufizimet e tyre, të bashkëpunonte me Irgunin e Menachem Beginit në luftimet kundër britanikëve. Ben-Gurion fillimisht pranoi të kryejë planin e Beginit në bombardimin e Hotelit King David, me qëllimin e ngacmimit (sesa vrasjes) të ushtrisë britanike të vendosur atje. Gjithsesi, kur rreziqet e vrasjeve në masë u bënë të dukshme, Ben-Gurioni i tha Beginit të mos e kryejë operacionin; Begini refuzoi.<ref>. [[Paul Johnson në kurriz të zgjidhjes prej Kombeve të Bashkuara për të ndarë territorin mes hebrenjve dhe arabëve.
 
===Partitë fetare dhe status kuoja===
Rreshti 79:
Ben-Gurion u kthye në zyrë më 1955 duke marrë postin e Ministrit të Mbrojtjes dhe së shpejti u rizgjodh kryeministër. Kur Ben-Gurion u kthye në qeveri, forcat e Izraelit reaguan më agresivisht ndaj sulmeve guerile të palestinezëve nga Gaza&mdash;që ishte akoma nën sundimin egjiptian. Cikli rritës i dhunës bëri që Presidenti i Egjiptit Gamal Abdel Nasser të ndërtonte ushtrinë e tij me ndihmën e sovjetikëve. Izraelitët reaguan duke armatosur veten me ndihmën e francezëve. Nasser bllokoi kalimin e anijeve izraelite përmes Detit të Kuq dhe Kanalit të Suezit. Në Korrik 1956, Amerika dhe Britania u tërhoqën nga projekti i Digës Asëan në Nil dhe një javë më vonë Nasser urdhëroi shtetëzimin e Kanalit të Suezit (që kontrollohej nga francezët dhe britanikët). Ben-Gurion bashkëpunoi me britanikët dhe francezët për të planifikuar Luftën e Sinait të vitit 1956 në të cilën Izraeli sulmoi në Gadishullin e Sinait duke i dhënë britanikëve dhe francezëve një pretekst për të ndërhyrë në mënyrë që të siguronin Kanalin e Suezit. Ndërhyrja nga SHBA dhe Kombet e Bashkuara detyruan britanikët dhe francezët të shkonin mbrapa dhe Izraeli të tërhiqej nga Sinai në këmbim të lundrimit të lirë përmes Detit të Kuq dhe Kanalit të Suezit. Një forcë e OKB-së u vendos midis Egjiptit dhe Izraelit.
 
Ben-Gurion u tërhoq si kryeministër për atë që ai e përshkroi si arsye personale në 1963 dhe zgjodhi Levi Eshkol si pasuesin e tij. Një vit më vonë u zhvillua një rivalitet midis të dyve në lidhje me Çështjen e Lavonit. Ben-Gurion u largua nga partia në Qershor 1965 për shkak të mënyrës së trajtimit të Çështjes Lavon nga Eshkoli dhe formoi një parti të re, Rafi që fitoi 10 vende në Knesset (parlamenti izraelit). Pas Luftës Gjashtë-Ditore, Ben-Gurion ishte në favor të kthimit të të gjitha territoreve përveç Jeruzalemit, Majave të Golanit dhe Malit Hebron.<ref>Randolph Churchill, Winston S.Churchill, ''The Six Day War,''1967 p.199 citing 'The World at One' BBC radio, 12 July 1967</ref>
 
Në 1968, kur Rafi u shkri me Mapai për të formuar Alignment (Lidhjen), Ben-Gurion refuzoi të bashkohet me partinë e tij të vjetër. Ai mbështeti reformat elektorale në të cilat një sistem i bazuar elektoral zëvendësonte atë që ai e shihte si një metodë kaotike të përfaqësimit proporcional. Ai formoi një tjetër parti të re, Listën Kombëtare, që fitoi katër vende në zgjedhjet e vitit 1969. Ben-Gurion u tërhoq nga politika në 1970 dhe i shpenzoi vitet e fundit duke jetuar në një shtëpi modeste në kibuc.
 
== Ben-Gurioni dhe Negevi ==
Ben-Gurion besonte se shkretëtira pak e populluar dhe shterpë e Negevit ofronte një mundësi të mrekullueshme për hebrenjtë që të vendoseshin në Palestinë pa asjnë shqetësim nga popullata arabe. Ai vendosi një shembull personal duke krijuar kibucin Sde Boker në qendër të Negevit dhe krijoi Mbajtësen Kombëtare të Ujit që sillte ujë në atë zonë. Ai pa formoi një parti të re, Rafi që fitoi 10 vende në Knesset (parlamenti izraelit). Pas Luftës Gjashtë-Ditore, Ben-Gurion ishte në favor të kthimit të të gjitha territoreve përveç Jeruzalemit, Majave të Golanit dhe Malit Hebron.<ref>Randolph Churchill, Winston S.Churchill, ''The Six Day War, mundimin për ta bërë shkretëtirën të lulëzuar si një zonë ku njerëzit hebrenj mund të kryennin një kontribut të madh për njerëzimin si një të tërë.<ref>[http://bgarchives.bgu.ac.il/moreshet/ben_gurion/mash.html Importance of the Negev] David Ben-Gurion, 17 January 1955 {{he icon}}</ref>
 
Ben-Gurion është i varrosur përkrah me gruan e tij Paula në Midreshet Ben-Gurion në shkretëtirën e Negevit.
Rreshti 99:
*Shumë rrugë në të gjithë Izraelin janë emëruar pas tij.
*Një modifikim izraelit i Tankut Centurion britanik u mëruan pas Ben-Gurionit.
*Një qendër kërkimi në shkretëtirë, Midreshet Ben-Gurion, pranë "kasolles" së tij në kibucin Sde Boker është emëruar në nder të tij. Varri i prerë Ben-Gurionit është në qendrën e kërkimit.
 
==Referencat==