Onufri: Dallime mes rishikimesh

'''Onufri''' ka lindur në shekullin e XVI në Shqipërinë e Mesme. Ka hamendësira për në Berat, sipas asaj që ai ka thënë, por edhe në Shpat, ku në kishën e vogël të Valshit, që ai e ka pikturuar vete- është ende një varr i paidentifikuar. Mendohet se ka lindur me 12 Qershor sepse është Dita e Shën Onufrit. Ky i fundit ka qenë një shenjt asket në fillimet e Kristianizmit. Në fakt ka lindur në një periudhë shumë aktive. Skënderbeu, heroi kombëtar i shqiptarëve, kishte vdekur para një gjysmë shekulli, ndërsa Osmanët kishin pushtuar të gjithë Shqipërinë. Duhet thënë se bashkë me të, tashmë edhe rezistenca e famshme shqiptare kishte rënë dhe osmanët filluan të mendonin për organizimin e brendshëm të këtij vendi krejt të rrënuar. Ata ndërtuan kështjella, rregulluan administratën dhe u munduan të konvertonin shqiptarët. Në Shpat, shqiptarët shpëtuan nga Islamizmi duke mbajtur dy identitete. Ndërsa Kristianizmi, një shenjë të rezistencës së tij, kishte edhe motivet kristiane, që ishin një shenjë e afirmimit shpirtëror dhe mospajtimit me pushtimin osman, ndaj kuptohet lehtë vlera e punës së Onufrit.

Në verë të vitit 1951 nji ekspeditë shkencore e ish-Institutit të Shkencave zbuloi për herë të parë në kishën e shën Kollit të katundit Shelçan (Shpat i Elbasanit) nji mbishkrim, i cili na dha për herë të parë emrin e piktorit tonë te madh, Onufrit. Ja teksti i mbish-krimit: «Kur të ngresh duart e tua drejt Perëndisë o meshtar i PerëndisePerëndisë, memë përmend edhe muemua mëkatarin e të padituninpaditurin piktor Onufrin». Ky mbìshkrim gjindetgjendet mbi faqen e murit verior të kishës brënda në kunge, pranë thisiasterit, i pikturuempikturuar me gërma bizantine të medhamëdha e të zeza. Gjatë punës sesë saj ekspedita zbuloi edhe dy mbishkrime tetë tjera t'të Onufrit në Kishën E Shën E Premtes në katundin Valesh (Shpat i Elbasanit), njaninjëri nga të cilët ka po atë tekst që pamëpërmendëm mamë sipër por me këtekëtë shtojcë: «...memë përmend dhe muemua mekatarmëkatar Onufrin, prift, piktor dhe potopapë të NeokastresNeokastrës; kurse mbishkrimi tjetër në këtekëtë kishë mban datën e pikturimit 1554.

Në vereverë të vitit 1956 ekspedita e ish Institutit të Shkencave zbu_loizbuloi, në njinjë kishë të vogël të Beratit (Kisha e shën Todhrit në Kala) edhe 6 freskaafreske të tjera t'të Onufrit, me gjithë që keto punë nuk përmbajnë ndonji mbishkrim t'autorit. Po në këtekëtë kohë ekspedita zbuloi në [[Berat]] (nenë Kishën shumë tetë moçme të shën MerisëMari VllahernaVllahernës), nji mbishkrim që na banbën të njoftunnjohur piktor N'ikollenNikollën si bir t'të Onufrit me këto fjalë: dhe piktori (ashtështë) Nikolla birì i Onufrit, vjeti 1578». Me këtekëtë rast piktor NikolliNikolla perpër të parën herë identifikohet si bir i Onufrit.

Gjatë qershorit të këtij viti ekspedita e Institutit të historisë dhe filologjisefilologjisë pranë Universitetit ShtetnorShtetëror të Tiranës, zbuloi nenë Kishën e shën Kollit nenë katundinfshatin [[Kurjan]] (Fier) nji mbishkrim që vërteton se NikolliNikolla i biri i Onufrit ka pikturuepikturuar edhe në këtë kishë bashkë me nji piktor, mamë të parehershëm nga ky, me emninemrin Joan, pa tetë dhanadhëna mbi prejardhjen e këtijtij. Burime që të na flasin mbi këta piktorë deri me sot janë vetëm mbishkrimet e tynetyre të dhanadhëna mamë sipër dhe freskatafresket e tynetyre.

Nga këtakëto mbishkrime nuk del në mënyrë tetë drejtë perpër drejtë prejardhja e Onufrit, por vetëm se ai ka pasë qenë prift i nartuemmartuar me femijëfëmijë dhe i graduememëruar protopapë, (kryeprift) i NeokastresNeokastrës (Elbasanit) Po t'ishte prej ndonji vendi ma të ndëgjuem se Neokastra ai dukesh ta theksonte këtë gja ne mbishkrim por duhet te jetë nga Elbasani ose prej ndonji vendi ma të vogël afër këtij.

Mbishkrimi i Nikollës nuk na jep asnjiasnjë spjegimshpjegim mbi Onufrin, t’a_nëtë atin e piktorit, ndoftandoshta sepse Onufri si piktor n’atenë koheatë kohë, ka pase qenë i njoftunnjohur, prandaj Nikolla me frazën e shkurtënshkurtër «bir i Onufrit» -, jep tetë kuptonetkuptohet se bir i kujt prindi ashtishte.

Gjithashtu mbi vjetinvitin e lindjes dhe tetë vdekjes së Onufrit dhe tetë birit të tij Nikollës nuk mund tetë flitet me saktesìsaktësì. Prej UnufritOnufrit kemi vetemvetëm vjetinvitin e pikturimit tetë Kishës sesë shën E Premtes në Valësh, 1554, dhe prej Nikollës vitin e pikturimit të Kishës sesë shën MërisëMëri VllahernaVllahernës nenë Berat, 1578. Prej këtyre vjeteveviteve del se piktorët, atë e bir, UnufriOnufri me NIkollën, Kanëkanë jetuejetuar e kanekanë punuepunuar në shek. XVI-tetë.

Onufri eshteështë i njohur si piktori memë i madh ikonograf i ShqiperiseShqipërise. MegjithateMegjithatë, ai eshteështë zbuluar vetemvetëm nenë vitet '40-të të shekullit të kaluar nga njenjë shkencetare bjelloruse, Viktori Puzanova, fati i tetë cilescilës e beribëri qeqë tetë qendronte nenë ShqiperiShqipëri, pas nje kalvari qeqë e ka lidhjen qeqë me Revolucionin socialist memë 1917 nenë Rusi. Piktori [[Maks Velo]] ka meritenmeritën se ngjalli kujtimin e saj pak vite memë pareparë dhe ka berebërë njenjë pikturepikturë nenë tetë gjallegjallë tetë saj bashkebashkë me bashkeshortinbashkëshortin e saj.Per tePër qenetë teqenë sinqertetë sinqertë dihet fare pak nga jeta e Onufrit. Deri nenë vitin 1547, ai pikturoi nenë Berat. MeMë 1547 nenë Berat dhe Kostur dhe memë 1555 nenë ShelcanShelçan. NeNë fakt, pak memë pare dora e tij ka pikturuar edhe nenë fshatin e vogelvogël tetë Valshit memë 1554. Dr.ZeqoMendohet ka pare dhe kishen kuse ai mendohet se ka punuar me 1527 nenë një kishë në Maqedoni. Ai i nenshkrontenënshkronte punetpunët e tij tetë artit me titullin "Protopapa", qeqë tregonte se kishte njenjë rang tetë konsiderushemkonsiderushëm nenë hierarkinehierarkinë ekleziastike tetë Bizantit. Ai formoi dhe shkollenshkollën e tij tetë pikturimit, qeqë u vazhdua nga i biri i tij Nikolla, nga Onufer[[Onufër Qiprioti]] dhe nga [[Konstandin Shpataraku]].

NeNë kohenkohën e Onufrit, pikturalpikturat sakrale bizantine ndiqnin kanonet e Paleologeve. Kur, ai pikturonte motivet bizantine duhet thenethënë se Onufri e lironte veten nga ngushtimet qeqë i imponoheshin nenë artin e tij. Ai ka pikturuar peisazhe, qytete, fshatarefshatarë, barinj shqiptareshqiptarë dhe vecanerishtvecanërisht skaloreskalorës. ShenShën Gjergji, qeqë ka berebërë ai, mendohet si njenjë nga kaloresitkalorësit qeqë ka luftuar nenë autoritetin e SkenderbeutSkënderbeut dhe eshteështë shenjti yne kryesor kombetar i shqiptarëve. Nga stili i tij mund tetë hamendesojmehamendësojmë qeqë ka elemente, qeqë mund ta afrosh ateatë me Rilindjen Evropiane. Ai ka qeneqenë njenjë mjeshtermjeshtër i portretit, duke u futur me aq sa mundi nenë botenbotën e brendshme tetë karaktereve tetë tij. Ne punenpunën e tij, ai nuk ndoqi ligjet e perspektivesperspektivës negative, qeqë do tetë thoshin-thotë që objektet e largeta-largëta ti bentebënte memë tetë afertavogla se ato- qeqë ishin nenë planin e pareparë. Tek, Aiai shihet dhe fillesa e pikturespikturës realiste tetë peisazhit.

Por, tipari memë karakteristik i tij eshteështë e kuqja, qeqë ai e aplikoi jo vetemvetëm nenë ikona por edhe nenë afreske, qeqë sot eshteështë e njohur mesi "E kuqja" e Onufrit. Sot, nuk njihet menyramënyra sesi ai e pergatistepërgatiste tetë kuqen dhe keshtukështu ai e ka arkivuar ketekëtë teknologji bashkebashkë me historinehistorinë e vetessevetes së tij nenë botenbotën mistike, nenë ateatë botebotë qeqë u mundua tetë gjithegjithë jetenjetën vetevetë tetë pikturonte.

NjeNjë nga kryeveprat e Onufrit, është '''Deisis'''. Paraqitet vetem pjesa qendrore e saj sepse eshte e pamundur te bashkengjitet e gjithe ikona, duke qene se ka nga 6 apostuj ne te dy anet qe e rrethojne, dhe eshte shume e gjate horizontalisht. Per te patur nje ide me te mire rreth punimit artistik qe eshte kryer nga Onufri, ky piktor i mrekullueshem shqiptar, bashkengjitur si detaj eshte edhe koka e Krishtit e cila gjendet ne pjesen qendrore te kesaj pjese te ikones.