Teoria shkencore: Dallime mes rishikimesh

[redaktim i pashqyrtuar][redaktim i pashqyrtuar]
Content deleted Content added
Gurax (diskuto | kontribute)
vNo edit summary
Gurax (diskuto | kontribute)
Rreshti 21:
Hipotezat dhe teoritë janë pjesë të metodës shkencore të studimit - procesi i ngritjes se pyetjeve dhe pergjigjes se tyre me ane të eksperimentit. Kjo metodë ekziston per të qene të sigurtë që shkenca te jetë sa me e sakte të jetë e mundur në shpjegimet e saj per boten dhe që argumentet e saj të bazohen në evidenca që mund te vëzhgohen. një nga perberesit kryesore të teorise është që eksperimentet duhet të jene të perseritshem. Në kete menyre, shkencëtare të tjere apo cdokush që do të doje, të jetë në gjendje të konfirmoje apo të hedhe poshte perfundimet e reklamuara; të dhenat që merren duhet të jene rezultat i vëzhgimeve dhe eksperimenteve; eksperimentet duhet të jene të dokumentuar dhe të hapur ndaj cdokujt.
 
teoritëTeoritë formohen pasi të jenejenë vertetuarvërtetuar me metodiken shkencore shumë hipoteza. Hipotezat provohen, mblidhen të dhena dhe rezultatet dokumentohen, shperndahen, dhe mbi kete baze ri-provohen. Me pas formohet teoria që shpjegon të dhenat e mbledhura si dhe që parashikon rezultatet e eksperimenteve të ardhshme. Zakonisht, studiues të fushave të ndryshme perdorin metoda të ndryshme - ato që cilesohen si me të pershtatshmet per studimet perkatese.
 
Nje element i teorive që perhere ka shkaktuar polemika si tek shkencëtaret ashtu edhe tek jo-shkencëtaret, është elementi që teoria nuk është dicka e provuar dhe është dicka që mund të rishikohet. Eksperimentet që kryen per një teori të caktuar, ose mund ta konfirmojne ose mund ta hedhin poshtë (falsifikojne). Në ketë menyre u rishikuan ligjet e gravitetit të Njutonit, pas 200 vjetësh, atehere kur Albert Ainshtajn gjeti gabime në të dhe ndertoi [[relativiteti|teorinë e relativitetit]].
Rreshti 30:
 
"Të thuash per dicka në [[shkenca|shkencë]] që është një teori, është një nder". Me keto fjale Uaisberg shpreh vleren dhe respektin e fituar nga një teori pas testeve të shumta që i është dashur të kaloje per të arritur deri atje sa të quhet një teori shkencore.
 
== Teoria në kuptimin e modelit ==
Teoritë ndertohen për të shpjeguar, parashikuar dhe kuptuar në detaje fenomene të ndryshme (p.sh. objekte, ngjarje, sjellen e kafshëve). Një teori shkencore mund të mendohet si një model i realitetit, përkufizimet e saj si aksioma të një [[sistemi aksiomatik]]. Objektivi i tërë kësaj është krijimi i një [[sistemi formal]] për të cilin realiteti është modeli i vetëm. Bota është një interpretim (ose një model) i teorive të tilla shkencore, deri në limitin ku shkencat janë të vërteta.
 
=== Përshkrimi dhe parashikimet ===
Duke cituar filozofin shkencor Karl Popper, [[Stephen Haëking|Stiven Houking]] ka shkruar këto fjalë në librin e tij ''Një histori e shpejtë e kohës'': "Një [[teori]] është teori e mirë nëse përmbush dy kushte: Duhet të shpjegojë saktë një klasë të gjerë vezhgimesh mbi bazën e një modeli me shumë pak elemente arbitrare, dhe tjetra është që duhet të japë parashikime të përcaktuara për rezultatet e vëzhgimeve në të ardhmen." Gjithashtu ai shkruan se, "Cdo teori fizike është gjithmonë provizionale, në kuptimin që është përherë vetëm një [[hipoteza|hipotezë]]; nuk mund të provohet. Nuk ka rëndësi sa herë përputhen rezultatet e disa eksperimenteve me teorinë sepse nuk mund të jemi të sigurt që herën tjetër rezultati nuk do të kundërshtojë teorinë. Nga ana tjetër, eshtë e mundur të disprovohet një teori duke gjetur qoftë edhe një vëzhgim të vetëm i cili nuk përputhet me parashikimet e teorisë." Faktori "e pavërtetueshme por e falsifikueshme" është një konseguencë e domosdoshme e përdorimit të [[logjika induktive|logjikës induktive]].
 
=== Hamendjet në formulimin e teorive ===
Kjo pikëpamje është ajo që mbështet [[Isaac Asimov|Isak Azimov]]. Në veprën e tij ''Duke kuptuar fizikën'' Azimovi flet për teoritë si "argumenta" prej të cilëve nxirret një "skemë" apo një model. Argumentat, ose teoritë, përherë fillojnë me disa premisa - "elemente arbitrare" sipas emërtimit më lart nga [[Stephen Haëking|Houking]] - të cilat në këtë rast janë quajtur "hamendje". Sipas Azimovit, një hamendje është...
 
<blockquote> ...dicka që pranohet pa prova apo vërtetim, nuk është e drejtë të flitet për një hamendje nëse është apo jo e vërtetë, sepse nuk ka mënyrë të provohet vërtetësia apo falsiteti i saj (po të ishte e mundur kjo gjë, atëhere s'do të ishte një hamendje). Eshtë mirë që hamendjet të shihen si ose të dobishme, ose të padobishme, në varësi të faktit nëse deduktimet e nxjerra prej tyre kanë qenë në përputhje me realitetin. ... Nga ana tjetër, duket si e qartë që hamendjet janë dobësia e cdo argumenti, pasi duhen pranuar në besim në filozofinë e shkencës e cila e ka krenari racionalitetin e saj. Meqë duhet të fillojmë diku, na duhen disa hamendje, por të paktën le të mbajmë sa më pak hamendje të jetë e mundur.</blockquote>
 
==== Shembull: Teoria speciale e relativitetit ====
[[Teoria speciale e relativitetit]]
 
==== Shembull: Sistemi i Ptolemeut ====
 
== Karakteristikat dhe kriteret ==