Hylli i Dritës: Dallime mes rishikimesh
[redaktim i pashqyrtuar] | [redaktim i pashqyrtuar] |
Content deleted Content added
Hatake (diskuto | kontribute) No edit summary |
Hatake (diskuto | kontribute) No edit summary |
||
Rreshti 10:
Diskutohet aftësia e shqiptarëve për të organizuar shtetin e vet mbas pesë shekujsh pushtimi të huaj, dhe marrëdhëniet në mes lirisë e klerit katolik, në mes kombësisë e fesë e kaq probleme të tjera të cilat, në mënyrën se si trajtohen, kanë qellimin kryesor që me nisë, moralisht e në mënyrë vepruese, një mënyrë të ré për të kuptuar marrëdhëniet në mes individit e shtetit, në mes shoqërisë e shtetit.
Nuk mungojnë as shkrimet me sfond historik, kulturor e në disa raste gjuhësor, duke i vënë një theks nevojës që, me vend, gjuha shqipe të përfshihet me drejtë të plotë në disa shkolla në të cilat trajtohej si gjuhë e kategorisë së dytë, dhe kështu kur tashmë ishte shpallë pavarësia e Shqipnisë.
Përveç kësaj është i qartë, ndër faqet e tija, një qendrim fort polemik që kurrë nuk ka për të munguar në krejt kohën në të cilën zhvilloi veprimtarinë e vet botuese. Jashtëzakonisht e rëndësishme dhe fort informuese është rubrika kushtuar lajmeve të mbrendshme e të jashtme që, të paraqitura prej drejtorit të saj Át Gjergj Fishta, pasqyroshin qendrimin ndaj politikës ndërkombtare të mbajtun prej ambjenteve atdhetare e nacionaliste, të përfaqësuara prej Etërve Françeskanë, të cilët patën një meritë të qartë në këtê kah.
Line 18 ⟶ 16:
Politika e dyshimtë e Fuqive Europiane, të zhytura në grindjet e tyre që çuan te shpërthimi i Luftës së Parë Botnore, politikë e "të shohim e bajmë", politikë e intrigës, politikë e të mos marrjes seriozisht të sa kishte qenë vendosë apostafat prej tyre për një vend si Shqipëria, që po përpiqej të shndërrohej në një shtet të rregullt e të qytetëruar, shkaktuan reagimin e pezmatuar të drejtorit të kësaj reviste, Atit Gjergj Fishta, cili ndonëse nuk e nënshkruan shkrimin është e qartë se është autori i tij. Qysh prej titullit e e kemi të qartë përmbajtjen: “'''Nji komedí e pandershme e shekullit XX'''”.
Mbasi të lexohet shkrimi i
Mbasi Fuqitë e asaj kohe nuk patën se si t’iu
:2. Periudha e dytë, që shkon prej 1921 deri 1924, duke qenë periudha më demokratike e historisë shqiptare, pau zhvillimin e një veprimi të gjallë në dobí të forcave më të shëndosha të kombit. Kujdes parësor ka qenë: mbrojtja e shtetit të rilindur shqiptar prej të këqijave të jashtme e sidomos të mbrendshme. Nxirren në pah përbërësit aktivë, e në mënyrë të veçantë ata legjislativë dhe ekzekutivë, si janë parlamenti dhe qeveria, si dhe mënyra për t'i vënë në lëvizje. Ndryshe prej periudhës së parë vehet ré drejtimi për nga një përgatitje demokratike e qytetarit. Theksohen subjekte sikurse ndër të tjera rilindja shpirtërore e individit, njësí më vete e përbërëse e shoqërisë, duke vënë në dukje njëkohësisht se cili është ideali i Shqiptarit.
Argumentat e trajtuar shtrihen në fusha të ndryshme, në të cilat shkrimet i përshkon kritika ndërtimtare, e kurrsesi nihiliste. Përveç këtyre zhvillohen argumenta me sfond kulturor, e sidomos në lidhje me shkollat e ditës e të natës, me mësimin në përgjithësí, problem i rëndë për me u zgjidhë, me çështjen puntore, me moralin publik. Një vend u ruhet traditave, duke qenë se një ndër kujdeset kryesore të atyre që botuan “Hyllin” ishte kryesisht vlerësimi i së kaluarës për të përmirësuar frymën e veprën e së tashmes.
Në qershorin e 1924-s
3. Periudha e tretë (1930-1944) pau përhapjen dhe imponimin e mendimit katolik në fushën e kulturës,
▲Në qershorin e 1924-s nji revolucion demokratik, i udhëhequn prej [[Fan Noli|Fan S. Nolit]], [[Luigj Gurakuqi]]t e [[Bajram Curri]]t, përmbysi regjimin e [[Ahmet Zogu]]t dhe të bejlerëve. Mbas gjashtë muejsh të qeverimit demokratik, me kthimin në pushtet të forcave regresive të pështetuna prej së jashtmi, detyrimisht u desht të pezullohej botimi, tue pritë kohë mâ të mira, mbasi kjo revistë kishte mbajtë, me shumë gjallní, anën e demokracisë.
▲3. Periudha e tretë (1930-1944) pau përhapjen dhe imponimin e mendimit katolik në fushën e kulturës, tue e çue “Hyllin” në nji nivel të tillë sa me pasë pëlqimin e çmimin e rretheve shkencore e kulturore jo vetëm kombtare por edhe ndërkombtare; pau nji përparim që prirej te përballimi dhe zgjidhja e anëve pak të njohuna ose të panjohuna të historisë, të letërsisë, të gjuhës, t’etnografisë e të folklorit shqiptar. Âsht paraqitja bâ lexuesve, e kryesisht studjuesve, i të gjitha atyne që mund të qiteshin në pah e që mund t’i nënshtroheshin nji diskutimi. Jo më kot ndër bashkëpuntorët e tij mbahen me të tjerë emna në shêj si prof. Norbert Jokl, Georg Stadtmüller e të tjerë si këta.
Edhe në ketë periudhë, vetëm tue përshkue disa tituj, tue zgjedhë simbas rasës, për mos me ra në nji rreshtim shterp titujsh, mund të kemi nji idé sidoqoftë të zbehtë të pasunisë së argumentave të trajtuem, ndër të cilët: “Atdheu e shteti në konceptimin katolik”, “Përsa i takon gjuhës letrare”, “Feudalizmi në Ballkan dhe efektet e tija gjatë sundimit otoman”, “Laicitet o bolshevizëm ?”, “Në prehnin e nanës trajtohen kombet”. Kurse familja përcaktohej, për çka âsht njimend, si shkolla e parë e fëmijës, dhe gjthashtu si krijuesja mâ me vlerë e kulturës. Përveç kësaj, për studimin e shpirtit të Shqiptarit, me shumë randësí janë “Valë mbi valë” dhe “Urti e burrni ndër banorët e Cemit” që kanë pasë si autor të paharruemin e të dijtunin Át Anton Harapi, vrá mizorisht prej komunistëve. ▼
Komunizmi qe përballue papushim, tue vû në dukje gjithë kalbësinën e mbrendshme që gjindet në tê, e të së cilës kemi qenë dëshmitarë tue e pasë jetue atë njimendësí. Prandej nuk janë pak artikujt që i kundërvehen asaj propagandë në Shqipní me synimin që të ndriçohej opinioni publik, i mashtruem prej reflektimit mashtrues të nji mirëqenjeje të rrejshme.▼
Qendrimi i premë i Etënve Françeskanë kundër nji ideologjie që kthente n’asgjâ personalitetin njerzor, i pasqyruem në njmendësinë e vet ndër faqet e “Hyllit të Dritës”, përftoi pashmangshëm reagimin e menjihershëm e rranjësuer të regjimit komunist, që u vendos në Shqipní aty kah fundi i Luftës së Dytë Botnore.▼
Në 1944 do vû në dukje fjala e Át [[Anton Harapi]]t, në të cilën bahet nji analizë e mprehtë e gjendjes në Shqipní n’at çast të caktuem, tue pasë gjithnji parasysh të mirën ma të naltë të Atdheut, jashta antagonizmave partish.▼
Sidoqoftë, përveç komunizmit, njiheri dënohet edhe nazismi. Më 1938 pushtimi i [[Austria|Austrisë]], i ashtuquejtuni Anschluss nga ana e Gjermanisë naziste, shkaktoi reagimin e [[Gjon Kamsi]]t me nji dënim të shprehun me artikullin “Austria ndrroi jetë”, njena ndër protestat e pakëta, në mos e vetmja, në shtypin shqiptar.▼
Tue vijue shikimin tonë të përgjithshëm âsht e kjartë se tradita katolike, e trajtueme gjanësisht me dokumentat e zbuluem në arkiva të ndryshëm, sidomos të [[Vatikani]]t e t’[[Italia|Italisë]] e nëpërmjet shkrimeve që anambraptas bâjshin historinë e Shqipnisë, ven në pah përbâsët e ndryshëm të nji baze kulturore katolike dhe prendimore të popullit shqiptar. Nji sprovë kemi te “Vepra arsimore e françeskajve në Shqypní në shekulln XVII”, “Vepra kulturore e katolikëve në Shqipní”, “Shtypi françeskan në Shqypní”, kurse në nji shkrim tjetër përballohet çështja e elementave fetarë në Shqipní.▼
▲Edhe në ketë periudhë, vetëm
Nji vend të dukshëm zanë arbëreshët. Kujtohet e shtrohet rishtas në vemendjen e lexuesit vepra e kaq arbëreshve që dhanë ndihmesën e tyne për ruejtjen e atyne vlerave shpirtnore, që banë të mundun mbijetesën e tyne në nji ambjent krejt të huej. Tekstet italo-arbëreshe të prof. Çabejt kanë qenë nji kontribut me vlerë në fushën e studimeve kushtue botës arbëreshe.▼
▲Komunizmi qe
▲Qendrimi i premë i Etënve Françeskanë kundër
▲Në 1944
▲Sidoqoftë, përveç komunizmit,
▲
Nji monografi me shumë randësí, në faqet e kësaj reviste, qe “Për gjenezën e literaturës shqipe” të prof. Eqrem Çabejt e cila pat jehonë në botën e letrave. Pranë saj mund të vemë “Fjalorin toponomastik” të Gelasius-it (pseudonim i Dom Nikollë Gazullit, shkencëtar i vrámë prej komunistëve), e mandej “Gjurmime të nji moji në Romë” e “Dorëshkrime të Bibliotekës Nacionale të Parisit” të prof. Filip Fishtës, studjues dhe gjurmues në shêj në lamën e albanistikës (i dënuem me burgim, ndër të tjera, për studimin “Kosova për historín e letërsín kombtare”). Prof. Athanas Gegaj, autor i “L’Albanie et l’invasion turque au XVe siècle”, botue në Louvain (Belgjikë) me 1937, i jep ndihmesën e vet studimeve skanderbegiane, sikurse bajnë edhe Át Gjon Shllaku (tjetër shkencëtar i pushkatuem prej komunistëve) dhe Át Rrok Gurashi (i burgosun prej komunistëve).▼
▲
▲
Gjithë kjo vepër atdhetare e Françeskanëve Shqiptarë
Erdhi koha e ringjalljes së
Në vjetin 2006, në
Shenjim:
|