[redaktim i pashqyrtuar][redaktim i pashqyrtuar]
Content deleted Content added
Versioni më 18 Qershor 2010 09:27. Vandalizëm nga Elio-69.
U kthye versioni 838340 i bërë nga AXRL (diskutimet)
Rreshti 19:
 
[[Skeda:Genghiskhantraditional.svg|thumb|left|Genghis Kahn në shkrimin tradicional mongol]]
Njihet deri tani si një luftëtar i pamëshirshëm, që vetëm shkatërroi, vrau e preu gjatë sundimit të tij të lavdishëm, që shtrihej nga tokat e Azisë së largët deri në portat e Europës. Të paktën kështu thotë një pjesë e historisë, ose ajo që kanë dashur të dëgjohet këto 800 vitet e fundit, që nga dita kur i famshmi i Mongolisë dhe i botës, Genghis Khan u shndërrua në pushtuesin më të madh të të gjitha kohërave. Ky personazh madhështor, jeta, bëmat dhe vdekja, madje edhe pasvdekja e të cilit ndërthuren me mite e legjenda mistike, është në prag të “ringjalljes” së madhe, ose siç i pëlqen regjisorit rus, Sergei Bodrov, të thotë, në prag të riparjes dhe rikonsiderimit të tërë historisë së tij. Deri tani, në librat e historisë për Genghis, mund të lexosh shprehje të tilla si: “Kulmi i kënaqësisë së njeriut të stepës ishte të kapte armiqtë e t’i shihte të zhytur në një banjë gjaku, si dhe të përdhunonte gratë e tyre”. Nga viti 1162 deri në vitin e vdekjes 1227, Genghis i priu hordhive në një fushatë të jashtëzakonshme pushtimesh të pakrahasueshme në tërë historinë e njerëzimit. “Heroi mongol është një nga emrat më pak të pëlqyer në Rusi. Katër Kam lexuar për të vetëm gjëra të këqija: barbar, primitiv, i pamëshirshëm, shkatërroi thuajse monstër”, thotë Bodrov, i cili ka mbaruar së realizuari pjesën e parë të një trilogjie kushtuar mongolëve. Por kjo nuk është përpjekja e parë kinematografike për të sjellë heroini mongol në ekranin e madh. Omar Sherif, aktori i famshëm egjiptian, e interpretoi në një film të vitit 1965. Në vitin 1998 kemi edhe një përpjekje të kinezëve, por të dyja nuk janë vënë re në botën kinematografike. “Kam gërmuar shumë për të bërë këtë film dhe kam gjetur histori të mrekullueshme për fëmijërinë e Khan-it. Ai nuk ishte aspak një monstër siç e përshkruajnë. Ishte thjesht një person i lindur me aftësinë për të notuar kundër rrymës. Në Rusi dhe në vende të tjera, figura e Genghis është ajo e një njeriu të përçmuar, ndërsa në Azinë Qendrore ai është një hero”, shprehet regjisori. A përbën ky film një rast të mirë për të rishkruar një pjesë të historisë të parë dhe të treguar shtrembër? Një pjesë e mirë e filmit është bazuar në librin e famshëm të një historiani britanik: “Jeta, vdekja dhe ringjallja e të madhit të Khanëve”. Sipas Bodrov, Genghis është keqkuptuar gjithë këta shekuj. Arsyeja është arkivore.shtrihej nga rastintokat e tij,Azisë historia ulargët shkruaderi nga ataportat e uEuropës. pushtuan prejpaktën mongolëvekështu dhethotë viktimatnjë janëpjesë gjithmonëe historisë, njëanshme.ose Vetëajo mongolët kanë kaluardashur periudha shumëdëgjohet këto errëta800 dhevitet e ato kushtefundit, nuk mundnga dita hidhninkur dritëi famshmi fakteti eMongolisë rreme.dhe Vetëmi në shekullin e 19botës, njëGenghis libërKhan iu koduarshndërrua kinez, “Historiapushtuesin e fshehtë emadh mongolëve”, u shfaqgjitha sikohërave. përKy personazh vënëmadhështor, drejtësinëjeta, ebëmat munguardhe vdekja, vendmadje dheedhe pasvdekja vitine 1980 ucilit botuandërthuren edheme versionimite ie tijlegjenda në Perëndim. Aimistike, është një rrëfimprag i krahasueshëm“ringjalljes” me “Iliadën”madhe, ose sagënsiç ei Norsëvepëlqen dheregjisorit rus, Sergei Bodrov,jepetthotë, një portretprag lirikriparjes dhe rikonsiderimit romantik itërë Genghishistorisë Khan-itsë tij. NdoshtaDeri djaloshitani, fillimishtnë librat e nisihistorisë gjithçkapër siGenghis, njëmund hajdut elexosh grabitësshprehje i vogël,tilla porsi: brenda“Kulmi njëi periudhekënaqësisë 20-vjeçare ainjeriut komandonte vendinstepës ishtecilinkapte sotarmiqtë shtrihete Mongoliat’i dheshihte veç tijzhytur gjithë republikatnjë ebanjë Azisë Qendroregjaku, si dhe një pjesëpërdhunonte gratë Rusisë,e Iranit,tyre”. Pakistanit,Nga Afganistanit,viti Indisë,1162 Kinësderi dhe Koresëvitin e Veriut.vdekjes është1227, pushtuesiGenghis dhei pushtimipriu hordhive i madhnjë ifushatëgjithajashtëzakonshmeështë kohëravearkivore. Një ndërrastin trashëgimitëe tij, historia mëdhau shkrua luftëtaritnga ishteata edhe unifikimiu ipushtuan Kinës.prej Sigurishtmongolëve dhe pushtetiviktimat ijanë madhgjithmonë i Genghisnjëanshme. vinteVetë ngamongolët gjenialitetikanë ushtarak,kaluar porperiudha kjoshumë është vetëmerrëta njëdhe pjesë eato historisëkushte, nuk Khan-itmundmadh.hidhnin Rishikimidritë i figurësfaktet e tijrreme. kaVetëm bëjëshekullin mee nxjerrjen19, një pahlibër i vleravekoduar shumëkinez, “Historia e mëdhafshehtë e tij.mongolëve”, Aiu shfaq faktsi ishtepër një çlirimtar,vënë njëdrejtësinë njerie munguar respektonte nderinvend dhe fjalën, kishtevitin tolerancë1980 fetare,u vlerësontebotua gratëedhe eversioni forta,i nxoritij shumë ligjePerëndim. Ai njëfarë mënyre, ai ishteështë një Napoleonrrëfim poi krahasueshëm me përmasa“Iliadën”, shumëose sagën gjigante.e Norsëve Rusi,dhe gjatë periudhës jepet komunizmit,një Genghisportret ishte një “mollë e ndaluar”. E njëjta situatë ishte edhe në republikat sovjetike të Azisë Qendrore, duke qenë se edhe ato ishin vende satelitë të Moskës. Më shkatërrimin e perandorisë sovjetike, miti dhe figura e Genghis Khan-it nisi të rilulëzojë dhe heroi ka nisur të ringjallet e të kërkojë me ngulm vendosjen e nderit në vend. Për banorët e kësaj pjese të Azisë, Genghis është një hero, ai konsiderohet si simbol i patriotizmit. Një tjetër vend ku figura e Genghis po lulëzon është edhe vetë Kina. Gjatë Revolucionit Kulturor, heroi ishte “varrosur”, emri dhe bëmat e tij ishin ndaluar. Megjithatë njerëzit e veneronin fshehurazi, ndërsa sot kinezët pretendojnë se heroi mongol është në fakt kinez. Në Kinë thuhet se në kohën e kulmit të sundimit të Genghis, situata në vendet e pushtuara ishte aq e qetë e nën kontroll, saqë një vajzë e virgjër me një thes flori me vete mund të ecte nga njëri skaj i perandorisë në skajin tjetër, pa u prekur me dorë. Një pjesë e filmit është xhiruar nëpër “Rrugën e Mëndafshit” të dikurshme dhe banorët e atyre zonave e kishin për kënaqësi të veçantë që të ndihmonin xhirimet për filmin e një njeriu që për ta është mit dhe motiv krenarie. Filmi ka ngjallur interesim të ri ndaj Genghis-it, i cili hap pas hapi ka nisur procesin e “ringjalljes”. Po çfarë na kanë dhënë mongolët? Një nga “dhuratat” e tyre është edhe “dhimbja e madhe e kokës” me emrin Tibet. Zhvillimet e fundit në lidhje me krahinën bashkëngjitur Kinës janë pasojë e Genghis, i cili ishte i pari që ia bashkoi Tibetin Kinës. është ironike që Kina ia detyron identitetin e saj gjeografik mongolëve dhe asaj çka ndodhi në jetën e një djaloshi mongoles në shekullin e 13. E ndërsa jeta e Genghis mund të dokumentohet nga disa vepra, mister i vërtetë mbetet vdekja. Thuhet se jetoi gjatë për kohën, deri në moshën 65-vjeçare. Varri i tij mbetet një nga misteret më të mëdha arkeologjike. Disa thonë se ai u zhduk vetë sapo e ndjeu se sëmundja e kishte vënë për poshtë. Të tjerë rrëfejnë se e vrau një nga gratë e reja, duke ia prerë organin seksual. Të paktën deri në atë moment, Genghis kishte qenë i famshëm edhe për forcën mashkullore.
 
[[Skeda:Mongol Empire map.gif|thumb|Përparimi mongol në Eurasi|300px]]
== Në kërkim të Genghis Khan ==
Sipas legjendës, kur Genghis Khan vdiq në vitin 1227 në atë që sot është Kina veriore, ndjekësit e tij donin ta mbanin vdekjen të fshehtë nga armiqtë e mongolëve. Kështu, teksa grupi që shoqëronte trupin kthehej në Mongoli, ata vranë çdo person që u dilte para rrugës - më shumë se 20000 - kështu që lajmi për vdekjen nuk do të përhapej. Më pas, kur e varrosën, ata ose riorientuan një lumë për të mbuluar vendin e varrimit, ose vunë kuajt që të shtypnin tokën me qëllim që të mos mbetet asnjë gjurmë, ose i vranë të gjithë ata që e varrosën, dhe më pas vranë edhe vrasësit. Nuk ka prova të forta që tregojnë, se ndonjë nga këto më lirik dhe më romantik i Genghis Khan-it. Ndoshta djaloshi fillimisht e nisi gjithçka si një hajdut e grabitës i vogël, por brenda një periudhe 20-vjeçare ai komandonte vendin në të cilin sot shtrihet Mongolia dhe veç tij gjithë republikat e Azisë Qendrore, si dhe një pjesë të Rusisë, Iranit, Pakistanit, Afganistanit, Indisë, Kinës dhe Koresë së Veriut. është pushtuesi dhe pushtimi më i madh i të gjitha kohërave. Një ndër trashëgimitë më të mëdha të luftëtarit ishte edhe unifikimi i Kinës. Sigurisht që pushteti i madh i Genghis vinte nga gjenialiteti ushtarak, por kjo është vetëm një pjesë e historisë së Khan-it të madh. Rishikimi i figurës së tij ka të bëjë me nxjerrjen në pah të vlerave shumë më të mëdha të tij. Ai në fakt ishte një çlirimtar, një njeri që respektonte nderin dhe fjalën, kishte tolerancë fetare, vlerësonte gratë e forta, nxori shumë ligje. Në njëfarë mënyre, ai ishte një Napoleon po me përmasa shumë më gjigante. Në Rusi, gjatë periudhës së komunizmit, Genghis gjëra kanë ndodhur. Ndoshta mund të jenë garnitura të mëvonshme që janë hedhur me qëllimin për të shpjeguar një rrethanë të spikatur të historisë: vendndodhja e varrit të Khan mbetet mister.
[[Skeda:Gengis Khan empire-fr.svg|thumb|300px|Rruga e Genghis Kahn]]
Perandoria mongole u tkurr me po atë shpejtësi që u zgjerua - një fakt që mund të ketë luajtur rol të madh në mbajtjen sekret të vendndodhjes së varrit të Genghis Khan. Për shekuj, popujt e Mongolisë ruajtën një stil jetese tradicional nomad që linte shumë pak kohë për të medituar për të kaluarën e largët. Në shekullin 20, Bashkimi Sovjetik dominoi Mongolinë dhe, ndërkohë që e modernizoi, ai i druhej nacionalizmit mongolez dhe kështu që nuk lejonte hulumtime në historinë e kombit.
Rreshti 29:
Por në 20 vitet e fundit është parë një shpërthim interesi për Genghis Khan. Jashtë vendi, reputacioni i tij si një barbar i etur për gjak ka pësuar një rishikim të thellë, pjesërisht falë librave si Genghis Khan dhe krijimi i botës së re.
 
Në Mongoli, Genghis nderohet nëse, japonezët po e përdornin në fakt Genghis si një pretekst për të kërkuar fshehtaz për minerale.
Në Mongoli, Genghis nderohet në një masë që i afrohet Hyut. Imazhi i tij shfaqet kudo. Aeroporti i Ulanbatar dhe marka të njohura të birrës dhe vodkës kanë marrë emrin e tij. Ndaj nuk është habi, që është rizgjuar interesi për gjetjen e vendit të varrosjes së tij. Që nga shembja e komunizmit në vitin 1991, janë bërë dy përpjekje madhore për të gjetur varrin. Të dyja u zhytën në batakun e polemikave.
 
E para ishta në fillim të viteve 1990, kur gazeta japoneze "Yomiuri Shimbun" sponsorizoi një ekspeditë që zgjati katër vjet dhe gjeti vendin e një qyteti që kish qenë kryeqytet mongol, Avraga, si dhe një strukturë rrethore shumë intriguese tre kilometra në perimetër, e quajtur Muri i Almsgiver. Por ajo nuk gjeti asnjë shenjë për varrin e Genghis-së. Ekspedita shkaktoi megjithatë dyshime mes mongolëve, shumë prej të cilëve ende besojnë se, japonezët po e përdornin në fakt Genghis si një pretekst për të kërkuar fshehtaz për minerale.
 
Ende qarkullojnë thashetheme në Mongoli se qeveria, në një përpjekje për të penguar ekspeditën e huaj, ka ndaluar grupi që të shohë Burkhan Kaldun, një mal pranë kufirit me Rusinë, ku studiuesit besojnë se është varrosur Genghis Khan. Pikërisht në Burkhan Halduni, pasi gruaja e tij ishte rrëmbyer nga rivalët, Genghis u lut dhe mori frymëzimin që ishte i destinuar për të ndërtuar një perandori.
Line 39 ⟶ 37:
Ekspedita tjetër e madhe ishte udhëhequr nga një tregtar mallrash në pension, Maury Kravitz, dhe një historian i Universitetit të Çikagos, John Woods. Kjo ekspeditë, gjithashtu, nuk pa në Burkhan Kaldun, por në Murin e Almsgiver. Edhe kështu, grupi u detyrua të përfundojë herët kërkimin, në vitin 2002, pasi një ish-kryeministër i Mongolisë vizitoi dhe shkroi një letër publike, duke pretenduar se amerikanët kishin përdhosur vendin me makinat që lëviznin mbi të, me ndërtimin e objekteve të përkohshme shumë afër murit etj.
 
Tani është një tjetër grup që synon gjetjen e varrit. Ajo quhet Projekti Lugina e Khanëve, dhe filloi punë vitin e kaluar. Ajo është e udhëhequr nga Albert YU-Min Lin, një ekspert i shkencave materiale në Universitetin e Kalifornisë-San Diego, pa një bekgraund arkeologjike. Faqja e parë e projektit në internet përmban një citim nga libri i "Genghis Kha", nga John Man, i cili lë të kuptohen pritshmëritë e ekipit: "Sigurisht, është pranuar gjerësisht, se varri i sundimtarit të gjysmës së Eurazisë do të rivalizonte atë të Tutankhamun. Në fakt, kërkimi nuk është vetëm për një varr, por për një varrezë të tërë, një lloj Lugine Mongolianenjë emasë Mbretërve, kui familjaafrohet GenghisHyut. dheImazhi trashëgimtarëti tij shfaqet kudo... duhetAeroporti i Ulanbatar dhe markaqëndrojnënjohuravarrosur,birrës dhe bashkuvodkës mekanë gratë,marrë konkubinat,emrin e tij. Ndaj nuk është skllevërithabi, kuajt dheështë Parajsënrizgjuar einteresi Përjetshmepër dhegjetjen sendee prejvendit ari, bizhuteri,varrosjes veshje dhetij. armëQë nga shembja e çdokomunizmit gjë vitin mund1991, janë bërë dy përpjekje madhore përsjellëgjetur varrin. Të dyja u zhytënmendjebatakun e imagjinata"polemikave.
 
E para ishta në fillim të viteve 1990, kur gazeta japoneze "Yomiuri Shimbun" sponsorizoi një ekspeditë që zgjati katër vjet dhe gjeti vendin e një qyteti që kish qenë kryeqytet mongol, Avraga, si dhe një strukturë rrethore shumë intriguese tre kilometra në perimetër, e quajtur Muri i Almsgiver. Por ajo nuk gjeti asnjë shenjë për varrin e Genghis-së. Ekspedita shkaktoi megjithatë dyshime mes mongolëve, shumë prej të cilëvecilënë endeMongoli besojnënë lidhje me sekërkimet, japonezëtdhe ponjë tjetër pyetje e përdorninmadhe është faktduke Genghisu singritur njëkëto pretekstkohë: përA duhetkërkuargjendet fshehtazvarri përi Genghis minerale.Khan?
"Nëse varri ekziston dhe nëse gjendet ndonjëherë, atëherë do të krijonte një revolucion në arkeologji, studime, prurjen e të ardhurave dhe - përderisa Kina pretendon se Genghis është i saji - në marrëdhëniet ndërkombëtare".
 
Por në faqen e internetit te Lugina e Khanëve nuk citohet rreshti tjetër i librit të Man: "Zbulimi i varrit do të sinjalizonte fillimin e një furie ushqimi, duke tërhequr fonde, shumica e të cilëve ndoshta në dollarë, për kënaqësinë e institucioneve që tashmë ekzistojnë dhe shumë të tjerëve që do të krijoheshin brenda natës. Universitetet do të rivalizonin agjencitë e udhëtimit për kontrollin e aksesit, me qeverinë që do të vepronte si arbitër, duke u përpjekur të marrë një pjesë të të ardhurave për kombin, dhe ndoshta duke dështuar, duke parë pasionin aktual për privatizime si dhe mbizotërimin e rryshfetit". Mundësia e këtij lloj kaosi përreth vendit të prehjes së heroit të Mongolisë ka krijuar dyshime në Mongoli në lidhje me kërkimet, dhe një tjetër pyetje e madhe është duke u ngritur këto kohë: A duhet të gjendet varri i Genghis Khan?
 
[[Skeda:Mongolia Genghis Khan.jpg|thumb|left|250px|Khan në [[Ulan Bator]]]]
 
== Besimi ==
Në asnjë shkrim apo shënim nuk thuhet se Gengis Khan ishte plotësisht besimtar. Ai thoshte për veten :Ashtu sikurse është vetëm një diell në qiell, ashtu sikurse qielli është i vetmi që ka fuqi, atëherë edhe unë jam i vetmi që duhet t mbretërojve ende këtëbesojnë vend? SipasMongoliane Khane Mbretërve, zotiku mundfamilja Genghis ekzistontedhe portrashëgimtarët nuk... mundduhetndërhynteqëndrojnë të varrosur, së bashku me gratë, konkubinat, skllevërit, kuajt dhe planetParajsën e tijPërjetshme dhe luftëravesende prej ari, pushtimitbizhuteri, veshje dhe armë e mbretërimitçdo gjë që mund të sjellë në mendje imagjinata".
 
"Nëse varri ekziston dhe nëse gjendet ndonjëherë, atëherë do të krijonte një revolucion në arkeologji, studime, prurjen e të ardhurave dhe - përderisa Kina pretendon se Genghis është i saji - në marrëdhëniet ndërkombëtare".
 
Por në faqen e internetit te Lugina e Khanëve nuk citohet rreshti tjetër i librit të Man: "Zbulimi i varrit do të sinjalizonte fillimin e një furie ushqimi, duke tërhequr fonde, shumica e të cilëve ndoshta në dollarë, për kënaqësinë e institucioneve që tashmë ekzistojnë dhe shumë të tjerëve që do të krijoheshin brenda natës. Universitetet do të rivalizonin agjencitë e udhëtimit për kontrollin e aksesit, me qeverinë që do të vepronte si arbitër, duke u përpjekur të marrë një pjesë të të ardhurave për kombin, dhe ndoshta duke dështuar, duke parë pasionin aktual për privatizime si dhe mbizotërimin e rryshfetit". Mundësia e këtij lloj kaosi përreth vendit të prehjes së heroit të Mongolisë ka krijuar dyshime ë Mongolimbretërojlidhjekëtë mevend? kërkimetSipas Khan, dhezoti njëmund tjetër pyetjeekzistonte epor madhenuk ështëmund duke undërhynte ngritur këtoplanet kohë: Ae duhettijgjendetluftërave, varripushtimit ie Genghis Khan?mbretërimit.
 
== Kronologjia ==
Rreshti 68:
 
 
;fluturimi
 
 
 
Rreshti 78:
[[an:Chinguis Khan]]
[[ar:جنكيز خان]]
[[arz:چنكيزخانجنكيزخان]]
[[ast:Xenxis Kan]]
[[az:Çingiz xan]]