|
Irani ishte pjesë fitimprurëse për [[Shtetet e Bashkuara të Amerikës|SHBA'në]], [[Anglia|Anglinë]], [[Rusia|Rusinë.]] Në vitin 1942 u nënshkrua një marrëveshje e cila edhe me Konferencën e Teheranit të mbajtur në vitin 1943 parashihte të ndërtohet nga këto tri shtete. Por [[Rusia]] vazhdoi me qëndrimin socilaist dhe krijoi dy krahina autonome brenda iranit, një të Azerëve, dhe një të Kurdëve.Me largimin e [[Rusia|Rusisë]] nga Irani, me forcë janë përfunduar krahina autonome e Kurdëve, dhe Azerëve.
== Politika ==
{{kryesor|Sistemi shtetëror në Iran}}
==Revolucioni Islamik==
== Njësitë administrative ==
{{kryesor|Njësitë administrative në Iran}}
[[Skeda:روح_خدا_خمینی.jpg|thumb|Ajetollah Ruhollah Homeini]]
Irani administrohet në 30 njësi të nivelit të parë të llojit të provincave (''ostānhā'', njëjës ''ostān''), secila nga to ka në krye guvernatorin (استاندار, ostāndār). Provincat ndahen në njësi administrative të niveleve të dytë, vendeve (''shahrestānhā'', njëjës ''shahrestān'') dhe në nën njësitë e rendit të tretë të quajtura (''bakhshānhā'', njëjës ''[[bakhsh]]'') dhe nën njësitë e tyre të (rendit të katërt) të quajtura (''dehestānhā'', njëjës ''dehestān'').
Për Kapitalizmin e Iranit Shahu përgaditi reforma, të cilat e parashihnin reformat tokësore, reformat e zgjedjeve dhe mundësinë e votimit të grave sollën pakënaqësi në rradhët e esnafëve dhe ulemave.Në këtë mënyrë u krijua një grup dijetarësh dhe shtresës së ulët që ishin kundër reformave të Shahut.Pas kundërshtimit të ulemave për të drejtën e votës për gratë në Iran filluan të rriten tensionet ku edhe nëpër protesta të ndryshme vdiqën njerëzit.Në këtë periudhë filloi të pëshpëritet emri [[Ruhollah Homeini]].. Në ngjarjet e ndodhura në iran Homeini u zgjodh fajtorë dhe u burgosë 18 muaj.Me lirimin e tij Homeini haptas e kritikoi [[Shtetet e Bashkuara të Amerikës]].Me urdhërin e gjeneralit Hasan Pakravan, Homeini shpërngulet nga Irani. Fillimisht Homeini jetoi në [[Turqia|Turqi]], më pas në [[Iraku|Irak]] dhe në fund shkoi në [[Franca|Francë]].
[[Skeda:IranNumberedImam_Khomeini_in_Mehrabad.pngjpg|djathtasthumb|300px|ProvicatHomeini kthehet në Iran]]
Në hartë nuk është paraqitur provinca jugore [[Hormozgan Provincë|Hormozgan]]:
{| style="background:transparent;"
|- valign="top"
|
{| style="background:transparent; font-size:90%;"
| 1. || [[Tehran njësi|Tehran]]</tr>
| 2. || [[Qom njësi|Qom]]<tr/>
| 3. || [[Markazi njësi|Markazi]]<tr/>
| 4. || [[Qazvin njësi|Qazvin]]<tr/>
| 5. || [[Gīlān njësi|Gīlān]]<tr/>
| 6. || [[Ardabil njësi|Ardabil]]<tr/>
| 7. || [[Zanjan njësi|Zanjan]]<tr/>
| 8. || [[East Azarbaijan njësi|East Azarbaijan]]{{spaces|3}}<tr/>
| 9. || [[West Azarbaijan njësi|West Azarbaijan]]<tr/>
| 10. || [[Kurdistan njësi (Iran)|Kurdistan]]<tr/>
|}
|
{| style="background:transparent; font-size:90%;"
| 11. || [[Hamadān njësi|Hamadān]]<tr/>
| 12. || [[Kermanshah njësi|Kermanshah]]<tr/>
| 13. || [[Īlām njësi|Īlām]]<tr/>
| 14. || [[Lorestān njësi|Lorestān]]<tr/>
| 15. || [[Khūzestān njësi|Khūzestān]]<tr/>
| 16. || [[Chaharmahal dhe Bakhtiari njësi|Chaharmahal dhe Bakhtiari]]<tr/>
| 17. || [[Kohgiluyeh dhe Boyer-Ahmad njësi|Kohgiluyeh dhe Boyer-Ahmad]]{{spaces|3}}<tr/>
| 18. || [[Bushehr njësi|Bushehr]]<tr/>
| 19. || [[Fārs njësi|Fārs]]<tr/>
| 20. || [[Hormozgān njësi|Hormozgān]]<tr/>
|}
|
{| style="background:transparent; font-size:90%;"
| 21. || [[Sistan dhe Baluchestan njësi|Sistan dhe Baluchestan]]{{spaces|3}}<tr/>
| 22. || [[Kermān njësi|Kermān]]<tr/>
| 23. || [[Yazd njësi|Yazd]]<tr/>
| 24. || [[Isfahan njësi|Isfahan]]<tr/>
| 25. || [[Semnān njësi|Semnān]]<tr/>
| 26. || [[Māzandarān njësi|Māzandarān]]<tr/>
| 27. || [[Golestān njësi|Golestān]]<tr/>
| 28. || [[North Khorasan njësi|North Khorasan]]<tr/>
| 29. || [[Razavi Khorasan njësi|Razavi Khorasan]]<tr/>
| 30. || [[South Khorasan njësi|South Khorasan]]<tr/>
|}
|
|}
Revulucioni Iranian njihet edhe si Revolucioni Islamik. Në Janar të vitit 1978 filluan protesta të mëdha të popullatës kundër Shahut.U bënë greva dhe ekonomia e vendit arriti në një krizë të madhe.Pas kësaj Shahu në Shkurt të vitit 1979 iku nga Irani, dhe me ikjen e tij '''Ajatollah Ruhollah Homeini''' vendosi të kthehet në Iran ku në Aeroportin e Teheranit pritja ishte shumë madhështore. Më 1 Prill 1979 Irani zyrtarisht u shndrrua në '''Republikë Islamike'''.Në Dhjetor të vitit 1979 shteti e konfirmoi '''Kushtetutën Teokratike''' dhe si Lider Suprem u zgjodh [[Ruhollah Homeini]].
== Gjeografia ==
{{kryesor|Gjeografia e Iranit}}
Pas kësaj u ndalua muzika dhe gazetat.[[Beni Sadr]] u zgjodh Kryetar i shtetit.
Iran'i ka një sipërfaqe prej 1 648 000 km² (Tokësore 99.28%, Ujore 0.72%). Në veri-perëndim kufizohet me Azerbajxhan'in me kufirin të gjatë 432 km/268 mi . Me Armeninë 35 km. Në veri me Turkmenistan'in 992 km. Në Lindje me Pakistan'in 909 km, me Afganistan'in 936 km. Në perëndim me Turqinë 499 km, me Irak'un 1458 km.
Ky Revolucion me shpejtësinë e zhvillimit ishte burim quditësor për botën, mbase nuk kishte as rezistencë ushtarake, as kundër kryengritje. Marksistët dhe Nacionalistët të cilat luftuan krah për krahë kundër Shahut,pas vendosjes të Republikës Islamike, u vranë nga autoritetet Iraniane me urdhërin e Ruhollah Homeinit .
Iran'i është një ndër krahinat më malore në botë.Maja më e lartë është Mali Demavent (5607m), pika më e ulët Liqeni Kaspik(-28m).Lumi Karun është lumi më i gjatë (720km), ndërsa Lumi Urmije është lumi më i madhë me siperfaqe (5200 km²).
== Ekonomia ==
{{kryesor|Ekonomia e Iranit}}
Iran'i është shteti i dytë në botë me resurset e Gazit Natyror, nërsa i treti me resurset e naftës. Pra këtu shihet se ekonomia e Iran'it bazohet në resurset e Gazit Natyror the Naftës. Gjatë 20 vitet e fundit Ekonomia e Iran'it është duke u zhvilluar me një intensitet normale. Prej fundit të viteve të 90'ta Iran'i ka bërë marrëveshje më shtetet tjera të rajonit që janë në zhvillim si Siria, India, Pakistani... Në sektorin e tregtisë Iran'i ka bashkpunime të mëdha me shtetin e Turqisë.
== Demografia ==
{{kryesor|Demografia e Iranit}}
== Kultura ==
{{kryesor|Kultura në Iran}}
* [[Telekomunikacioni ({{PAGENAME}})|Telekomunikacioni]]
* [[Transporti ({{PAGENAME}})|Transporti]]
* [[Ushtria ({{PAGENAME}})|Ushtria]]
* [[Pushime ({{PAGENAME}})|Pushime]]
== Shih edhe ==
* [[Abadan]] - qytet në [[Khūzestān njësi|Khūzestānin]].
* [[Abadeh]] - qytet verior të provincës Fars.
== Lidhje të jashtme ==
{{Commonskat|Iran|{{PAGENAME}}}}
{{Commonsart|Iran|{{PAGENAME}}}}
* Qeveria :
* Kryetari :
* Parlamenti :
* Ministria :
----
* [[Fondacioni Kuturor Saadi Shirazi]]; [http://www.iranalbania.ir amëza e fondit në iranalbania.ir]
* [http://www.iqna.ir/sq/ IRNA SQ] - Agjencia e Lajmeve e Iranit në gjuhën shqipe
* [http://www.irib.ir/worldservice/Annonce/Albanian.ram Radio Irani] - Shqip
* [http://www.iranica.com Encyclopaedia Iranica]
* [http://www.ifex.org/en/content/view/full/221/ Freedom of Expression in Iran] - IFEX
* [http://cns.miis.edu/research/wmdme/iran.htm/ List of alleged weapons]
* [http://www.islam.org.au/articles/24/iran.htm The Dismal Reality of Ahlus Sunnah in Iran]
{{Azia-gjeo-cung}}
{{VendeAzise}}
[[Kategoria:Iran| ]]
[[Kategoria:Shtete në Azi]]
[[ace:Iran]]
[[af:Iran]]
[[als:Iran]]
[[am:ፋርስ]]
[[an:Irán]]
[[ang:Persealand]]
[[ar:إيران]]
[[arc:ܐܝܪܐܢ]]
[[arz:ايران]]
[[as:ইরান]]
[[ast:Irán]]
[[az:İran]]
[[bat-smg:Irans]]
[[bcl:Iran]]
[[be:Іран]]
[[be-x-old:Іран]]
[[bg:Иран]]
[[bn:ইরান]]
[[bo:ཡི་ལང་།]]
[[bpy:ইরান]]
[[br:Iran]]
[[bs:Iran]]
[[ca:Iran]]
[[ceb:Iran]]
[[ckb:ئێران]]
[[crh:İran]]
[[cs:Írán]]
[[csb:Iran]]
[[cv:Ислам Республики Иран]]
[[cy:Iran]]
[[da:Iran]]
[[de:Iran]]
[[diq:İran]]
[[dsb:Iran]]
[[dv:އީރާން]]
[[dz:ཨི་རཱན་]]
[[el:Ιράν]]
[[en:Iran]]
[[eo:Irano]]
[[es:Irán]]
[[et:Iraan]]
[[eu:Iran]]
[[ext:Irán]]
[[fa:ایران]]
[[fi:Iran]]
[[fo:Iran]]
[[fr:Iran]]
[[frp:Éran]]
[[fy:Iran]]
[[ga:An Iaráin]]
[[gan:伊朗]]
[[gd:Ioràn]]
[[gl:Irán - ایران]]
[[gn:Irán]]
[[gu:ઈરાન]]
[[gv:Yn Eeraan]]
[[ha:Iran]]
[[hak:Yî-làn]]
[[haw:‘Ilana]]
[[he:איראן]]
[[hi:ईरान]]
[[hif:Iran]]
[[hr:Iran]]
[[hsb:Iran]]
[[ht:Iran]]
[[hu:Irán]]
[[hy:Իրան]]
[[ia:Iran]]
[[id:Iran]]
[[ie:Iran]]
[[ilo:Iran]]
[[io:Iran]]
[[is:Íran]]
[[it:Iran]]
[[ja:イラン]]
[[jbo:iran]]
[[jv:Iran]]
[[ka:ირანი]]
[[kab:Iran]]
[[kk:Иран]]
[[kn:ಇರಾನ್]]
[[ko:이란]]
[[ks:ईरान]]
[[ku:Îran]]
[[kv:Иран]]
[[kw:Iran]]
[[ky:Иран]]
[[la:Irania]]
[[lad:Iran]]
[[lb:Iran]]
[[li:Iraan]]
[[lij:Iran]]
[[lmo:Iran]]
[[ln:Iran]]
[[lt:Iranas]]
[[lv:Irāna]]
[[mi:Īrāna]]
[[mk:Иран]]
[[ml:ഇറാൻ]]
[[mn:Иран]]
[[mr:इराण]]
[[ms:Iran]]
[[mzn:ایران]]
[[na:Iran]]
[[nah:Iran]]
[[nds:Iran]]
[[new:इरान]]
[[nl:Iran]]
[[nn:Iran]]
[[no:Iran]]
[[nov:Iran]]
[[nv:Iiwą́ą́]]
[[oc:Iran]]
[[or:ଇରାନ]]
[[os:Иран]]
[[pam:Iran]]
[[pap:Iran]]
[[pcd:Iran]]
[[pdc:Iraen]]
[[pih:Eraan]]
[[pl:Iran]]
[[pms:Iran]]
[[pnb:ایران]]
[[ps:ايران]]
[[pt:Irão]]
[[qu:Iran]]
[[rm:Iran]]
[[ro:Iran]]
[[ru:Иран]]
[[sa:ईरान]]
[[sah:Иран]]
[[sc:Iran]]
[[scn:Iran]]
[[sco:Iran]]
[[se:Iran]]
[[sh:Iran]]
[[simple:Iran]]
[[sk:Irán]]
[[sl:Iran]]
[[so:Iiraan]]
[[sr:Иран]]
[[stq:Iran]]
[[su:Iran]]
[[sv:Iran]]
[[sw:Uajemi]]
[[szl:Iran]]
[[ta:ஈரான்]]
[[te:ఇరాన్]]
[[tg:Эрон]]
[[th:ประเทศอิหร่าน]]
[[tk:Eýran]]
[[tl:Iran]]
[[tr:İran]]
[[tt:Иран]]
[[udm:Иран]]
[[ug:ئىران]]
[[uk:Іран]]
[[ur:ایران]]
[[uz:Eron]]
[[vec:Iran]]
[[vi:Iran]]
[[vo:Lirän]]
[[wa:Iran]]
[[war:Iran]]
[[wo:Iraan]]
[[wuu:伊朗]]
[[xal:Сарта Иранмудин Орн]]
[[yi:איראן]]
[[yo:Ìránì]]
[[za:Iran]]
[[zh:伊朗]]
[[zh-classical:伊朗]]
[[zh-min-nan:Iran]]
[[zh-yue:伊朗]]
| 