Teoria speciale e relativitetit: Dallime mes rishikimesh

'''Relativiteti special''' (i njohur ndryshe si teoria speciale e relativiteti) është një teori fizike e matjes në pikat inerciale të referimit, e propozuar në vitin 1905 nga Albert Ajnshtajn (pas kontribuimevekontributeve të shumta dhe të pavarura të Hendrik Lorentz, Henri Poincare dhe të tjerë) në dorëshkrimin "Elektrodinamika e trupave në lëvizje".<ref name=electro>[[Albert Einstein]] (1905) "[http://www.pro-physik.de/Phy/pdfs/ger_890_921.pdf Zur Elektrodynamik bewegter Körper]", ''Annalen der Physik'' 17: 891; English translation [http://www.fourmilab.ch/etexts/einstein/specrel/www/ On the Electrodynamics of Moving Bodies] by [[George Barker Jeffery]] and Wilfrid Perrett (1923); Another English translation [[s:On the Electrodynamics of Moving Bodies (1920 edition)|On the Electrodynamics of Moving Bodies]] by [[Megh Nad Saha]] (1920).</ref> Ajo përgjithëson parimin e ''relativitetit të Galileos'' - që e tërë lëvizja ose mocioni uniformë është relativ dhe se nuk ka asnjë gjendje absolute të qetë (nuk ka pikë të veçuar) - duke filluar nga ligjet e mekanikës e deri tek ligjet më të reja të fizikës, duke përfshirë si ligjet e mekanikës dhe ato të elektrodinamikës, sido që janë ato.<ref name=Rindler0>{{cite book |title=Essential Relativity |author= Wolfgang Rindler |page= §1,11 p. 7 |url=http://books.google.com/books?id=0J_dwCmQThgC&pg=PT148 |isbn=354007970X |publisher=Birkhäuser |year=1977 }}</ref> Relativiteti special përfshin parmin se shpejtësia e dritës është e njëjtë për të gjithë vëzhguesit inercialë pavarësisht nga gjendja e lëvizjes së burimit.<ref>{{cite book|title=Spacetime Physics: Introduction to Special Relativity|year=1992|publisher=W. H. Freeman|isbn=0-7167-2327-1|author=Edwin F. Taylor and John Archibald Wheeler}}</ref>

Kjo teori ka një gamë të gjerë pasojash që janë verifikuar nëpërmjet të eksperimenteve,<ref>{{cite web | url = http://www.edu-observatory.org/physics-faq/Relativity/SR/experiments.html | title = What is the experimental basis of Special Relativity? | accessdate = 2008-09-17 | author = Tom Roberts and Siegmar Schleif | year = 2007 | month = October | work = Usenet Physics FAQ}}</ref> duke përfshirë edhe ato kundër intuitivet si tkurrja e gjatësisë, shtrembërimi i kohës dhe njëkohshmëria relative, në kontradiktë me nocionin klasik se zgjatja e kohës së intervaleve midis dy ngjarjeve është e njëjtë për çdo vëzhgues. (Në anën tjetër, ajo prezanton intervalin e kohë-hapësirës, që është invariant.). Kombinuar me ligje të tjera të fizikës, dy postulatet e relativitetit të përgjitshëmpërgjithshëm parashikojnë se ekuivalenca e lëndës dhe energjisë, e shprehur në formulën e ekuivalencës së masës me energjinë ''E''&nbsp;=&nbsp;''mc''², ku ''c'' është shpejtësia e dritës në vakum.<ref name=relativity>{{cite book |author=Albert Einstein |title=Relativity: The Special and the General Theory |page= 48 |url=http://books.google.com/books?id=idb7wJiB6SsC&pg=PA50 |isbn=0415253845 |publisher=Routledge |year=2001 |edition=Reprint of 1920 translation by Robert W. Lawson }}</ref><ref name=Feynman>{{cite book |title=Six Not-so-easy Pieces: Einstein's relativity, symmetry, and space-time |author=Richard Phillips Feynman |page= 68 |url=http://books.google.com/books?id=ipY8onVQWhcC&pg=PA68 |isbn=0201328429 |publisher=Basic Books |edition=Reprint of 1995 |year=1998}}</ref> Parashikimet e relativitetit special bien dakord me mekanikën njutoniane në fushën e tyre të zakonshme të zbatueshmërisë, veçanërisht në ekspermienteeksperimente ku të gjitha shpejtësitë janë të vogla krahasuar me shpejtësinë e dritës. Relativiteti special zbulon që ''c'' nuk është thjesht shpejtë e një fenomeni të caktuar-në këtë rast përhapja e rrezatimit elektromagnetik (drita)-por një tipar thelbësor i mënyrës se si hapësira dhe koha bashkohen në një si kohëhapësira. Një nga pasojat e kësaj teorie është pamundësia që çdo grimcë që ka masë invariante të akselerohet në shpejtësinë e dritës.