Ali Pashë Tepelena: Dallime mes rishikimesh
| [redaktim i pashqyrtuar] | [Redaktim i kontrolluar] |
Content deleted Content added
Hatake (diskuto | kontribute) No edit summary |
Hatake (diskuto | kontribute) No edit summary |
||
Rreshti 1:
{{Biografia-Box
|Emri Mbiemri = Ali Pashë Tepelena
Line 17 ⟶ 15:
'''Ali Pashë Tepelena''' (Ali Pashë Janina, rreth [[1740]] - [[24 janar]] [[1822]]) sundimtar i fuqishëm feudal në Shqipërinë Jugore, themelues i Pashallëkut faktikisht autonom të Janinës, kryengritës kundër pushtetit të Portës Osmane në [[Shqipëri]].
Lindi në [[Tepelena|Tepelenë]] ([[Labëria|Laberi]]) në një familje feudalësh ushtarakë dhe u dallua shumë shpejt për aftësitë e tij dhe për energjinë me të cilën ndoqi planet e veta ambicioze për t'u bërë sundimtar i vetëm i vendit duke përdorur gjithë mjetet, dhunën, dinakërinë, po aq sa edhe lidhjet familjare me feudalët e tjerë vendas.
Më [[1784]] fitoi gradën e Pashait si komandant ushtarak pranë [[Valiu]]t të [[Rumeli|Rumelisë]] në [[Sofje]]. Po këtë vit siguroi me luftë qeverisjen e [[Sanxhaku i Delvinës|sanxhakut të Delvinës]].
Në vitet [[1786]]-[[1788|88]] u bë ''derbendpashë'' dhe qeveritar i [[Sanxhaku i Tërhallës|Sanxhakut të Tërhallës]] ([[Thesali]]) dhe shtiu në dorë, sidomos me përkrahjen e borgjezisë zejtare-tregtare të vendit, qeverisjen e sanxhakut të rëndësishëm të Janinës, duke shtrirë kështu pushtetin e vet mbi [[Epiri]]n dhe një pjesë të trojeve jugore shqiptare.
Rreth 1787, i thirrur në Konstandinopojë Tepelenë Dervenci Ali-Pasha (Marshall,- titull ushtarak) për gjithë e Thesalisë. Ai ishte i lejuar për të mbajtur nën vehte katër mijë burra për të luftuar kundër kaçakëve e të krishterëve. Ish-kaçak vetë, ai dinte të gjitha truket. Ata ai nuk e mbyti, por i mori në shërbim të tij. Sulltani shpërblen atë në mënyrë të suksesshme dhe me emrin Ali Pasha (Pasha në turqisht) në Trikala, Thesalisë.
Si pronar i madh tokash, sipërmarrës i taksave shtetërore, si pjesëmarrës aktiv në veprimtari tregtare dhe duke mbrojtur interesat e [[çifligarë]]ve të rinj po dhe të [[borgjezi]]së tregtare, të cilën e bëri për vete me një politikë tolerance të gjere fetare, Ali Pashë Tepelena mënjanoi përkrahësit e pushtetit qendror osman dhe «tiranët e vegjël» si shkaktarë të [[anarkia|anarkisë]] [[feudale]] në vend. Ai i shndërroi kështu trevat e përfshira nën sundimin e tij në një formacion shtetëror në fakt autonom, që dallonte nga viset e tjera të perandorisë për nga rregulli, qetësia dhe zhvillimi ekonomik e kulturor. [[Janina]] u bë një qytet nga më të rëndësishmit dhe më të begatë në viset Perëndimore të Ballkanit, qendër e tregut ndërkrahinor të [[Rumelia|Rumelisë]] Jugore, qe përfshinte edhe një varg krahinash të [[Shqipëri|Shqipërisë]], një vatër arsimore dhe kulturore ku filloi të përdorej përveç [[Gjuha Greke|greqishtes]] si gjuhë shkrimi dhe [[Gjuha Shqipe|shqipja]]. Në vitet [[1798]]-[[1812]], duke nënshtruar me luftë qeveritarët rivalë të sanxhaqeve fqinjë si dhe krahinat e vetëqeverisura të Sulit, Himarës, etj. dhe duke shfrytëzuar situatën e vështirë të [[Perandoria Osmane|Perandorisë Osmane]] në periudhën e luftërave të [[Napoleon Bonoparta|Napoleon Bonapartit]], Ali Pashë Tepelena arriti të zgjeronte e përforconte pushtetin e vet duke përfshirë trevat që nga gjiri i [[Preveza|Prevezës]] deri afërsisht në [[Lumi Shkumbin|lumin Shkumbin]]. [[Pashallëku i Janinës]] u bë një faktor me rëndësi ndërkombëtare në kushtet kur forcat franceze e ruse që ishin vendosur në Ishujt Jonianë si dhe [[Anglia]], drejtuan vëmendjen e tyre ndaj sundimtarit të fuqishëm shqiptar dhe krijuan lidhje direkte diplomatike me të, duke kapërcyer [[Porta e Lartë|Portën]]. Ali Pashë Tepelena ishte bërë kështu një sundimtar faktikisht i pavarur, por gjithmonë i kujdesshëm, për të mos krijuar konflikte të parakohshme me pushtetin qendror, duke pritur një moment të volitshëm për t'u shkëputur prej këtij.
| |||