Indi (organ): Dallime mes rishikimesh
| [redaktim i pashqyrtuar] | [Redaktim i kontrolluar] |
Content deleted Content added
v U kthyen ndryshimet e 77.28.238.202 (diskutimet) në versionin e fundit nga Kristiani95. |
AXRL (diskuto | kontribute) No edit summary |
||
Rreshti 1:
'''Indi''' është tërësia e qelizave që kanë strukturë të ngjashme dhe që kryejnë funksione të ngjashme, ose komplementare. Qelizat që krijojnë organizmin tonë janë katër llojesh : epiteliale, lidhore, muskulore dhe nervore.
Trupi i gjallesave shumëqelizore përbëhet nga një numër i madh i qelizave. Gjatë procesit evolutiv qelizat janë specializuar për kryerjen e funksioneve të ndryshme, e kjo gjë ka ndikuar në ndërtimin e tyre. Në këtë mënyrë janë krijuar indet. Ne ind nënkuptojmë grupin e qelizave, që kanë ndërtim të njëjtë, të cilat janë specializuar për kryerjen e një funksioni të caktuar. Shkenca që studion indet quhet [[histologjia|histologji]]. Gjallesat shtazore përbëhen nga këto lloje indesh: '''indi epitelial, lidhor, muskulor''' dhe '''nervor'''.
== Indi epitelial (sipërfaqësor) ==
Qelizat e këtij indi janë të mbështetura mirë njëra me tjetrën. Ato formojnë një ose disa shtresa qelizore kompakte që shërbejnë si kufi me indet që vendosen më thellë.
Format e qelizave janë '''pllakore, kubike, cilindrike''' etj. Qelizat e këtij indi, në anën e jashtme, në të shumtën e rasteve janë të pajisura me qerpikë, që kanë funksion mbrojtës, apo me rrudha të shumta që rrisin sipërfaqen thithëse. Funksioni themelor i indit epitelial është mbrojtja, sepse ky mbështjell tërë sipërfaqen e trupit, '''sipërfaqen e organeve zgavrore të brendshme, sipërfaqen e sistemit të zorrëve, gypthat e organeve të frymëmarrjes, të urinimit, të enëve të gjakut, gypthat e gjëndrrave [[ekskretuese]] e [[sekretuese]]''' etj.
== Indi lidhor ==
Ky ind i plotëson hapësirat ndërmjet indeve të ndryshme, si dhe i lidh ato ndërmjet vete. Indi lidhor iu jep mbështetje indeve të tjera dhe organizmit në tërësi, sepse gjendet pothuajse në tërë organizmin. Atë e hasim nën lëkurë, si mbështjellës të kyçeve, mbështjellës të nervave, si lidhës të muskujve, të organeve kërcore (veshi, hunda) dhe të eshtrave Dallohen katër lloje indesh lidhore: '''indi lidhor me kuptim të ngushtë, indi lidhor kërcor, indi lidhor eshtëror, indi i gjakut''' e i [[limfa|limfës]].
=== Indi lidhor me kuptim të ngushtë ===
Ky ind përbëhet prej qelizave me forma '''pllakore, të rrumbullakëta''' ose '''të zgjatura''',të cilat janë të larguara njëra prej tjetrës, ndërsa hapësirat ndërqelizore janë të mbushura me masën themelore, në të cilën ndodhen fijet e shumta të holla të gërshëtuara në mes vete që formojnë rrjeta. Ky ind merr pjesë në ndërtimin e cipave dhe të fijeve që lidhin muskujt me muskuj, muskujt me eshtra, eshtrat me eshtra; ndodhet në kyçe, nën lëkurë etj. Kështu [[tetivat]] i lidhin muskujt me eshtra ose muskujt me muskuj, ndërsa [[ligamentet]] e lidhin ashtin me asht. Disa prej qelizave të këti indi grumbullojnë sasi aq të madhe të yndyrës, sa mund ta quajmë '''ind yndyror''', i cili ndodhet në pjesë të ndryshme të trupit e veçmas nën lëkurë.
=== Indi kërcor ===
Ky ind paraqitet vetëm te rruazorët. Përbëhet prej qelizave të mbledhura në dy ose tri grupe të mbështjella me mbështjellës të përbashkët. Ndërmjet tyre formohet një hapësirë e cila përmban lëndë elastike jo të fortë. Ky ind ndodhet në llapën e veshit, ndërmjet unazave të kurrizit, në vendet ku tetivat lidhen me eshtra, në hundë, në fyt etj.
=== Indi eshtëror ===
Ky ind paraqitet vetëm te rruazorët. Ky ind përbëhet prej qelizave në formë ylli që kanë shumë shtojca citoplazmatike, me të cilat lidhen ndërmjet vendi. Ato tajitin '''materie minerale''' dhe '''materie organike'''. Materiet organike, nga e cila përbëhet lënda ndërqelizore, është me strukturë fijezore dhe përmban [[albumina]]. Materiet minerale përbëhen kryesisht nga kripërat e kalciumit e të magneziumit. Materiet organike këtij indi i japin elasticitet, ndërsa materiet minerale i japin fortësi. Prej këtij indi është i ndërtuar '''skeleti'''. Masa ndërqelizore e indit eshtëror përbëhet prej shumë kanaleve, të cilat lidhen tërthorazi ndërmjet vete me kanalthe. Nëpër këto kanalthe shtrihen '''nervat''' dhe enët e gjakut, të cilat ushqejnë ashtin. Në sipërfaqen e ashtit ndodhet një shtresë e hollë, që quhet [[periost]]. Periosti ka rëndësi në rritjen e ashtit, sepse qelizat e periostit prodhojnë qeliza eshtërore. Po u thye ashti, qelizat e periostit e bëjnë ngjitjen e ashtit të thyer. Shumë eshtra në brendësi janë bosh, ndërsa në këtë boshllëk vendoset '''palca e ashtit''' e cila si funksion ka krijimin e qelizave të gjakut.
=== Indi i gjakut dhe i limfës ===
Në kuadër të indit lidhor bëjnë pjesë edhe gjaku e limfa. Gjaku është një lëng trupor vital, i cili përbëhet prej plazmës dhe qelizave të gjakut (qelizat e kuqe, qelizat e bardha dhe pllakëzat e gjakut). Gjaku vazhdimisht lëviz nëpër sistemin e organeve për qarkullimin të gjakut dhe luan rolin e transportuesit të materieve ushqyese dhe të oksigjenit deri tek qelizat trupore. Transporton materiet e hedhura dhe dioksidin e karbonit që e lirojnë ato qeliza, [[antitrupthat]] për luftë kundër [[infeksioneve]], [[enzimet]] dhe [[hormonet]], të cilat i kontrollojnë proceset trupore.
Njeriu munt t’i ketë 4.5-5 litra gjak.
Plazma është pjesa e lëngshme e gjakut, e cila përmban rreth 90% ujë. Në të janë të tretura materie të ndryshme organike dhe joorganike.
==== Qelizat (rruazat) e kuqe të gjakut – eritrocitet ====eritrocitet
Për nga formaa, madhësia dhe numri ndryshojnë te llojet e ndryshme të shtazëve. Te gjitarët ato kanë formën e disqeve të rrumbullakëta të thelluara në të dyja anët dhe nuk kanë bërthamë. Te rruazorët e tjerë eritrocitet kanë formë ovale dhe janë me bërthamë. Numri i eritrociteve varet prej faktorëve të ndryshëm: nga gjinia, mosha, stina, lartësia mbidetare. Tek njeriu në një millimetër kub (mm3) të gjakut (te meshkujt) gjenden rreth 5 milionë qeliza të kuqe të gjakut, ndërsa (te femrat) rreth 4.5 milionë
Eritrocitet jetojnë pak, rreth 120 ditë. Pas kësaj moshe këto zbërthehen në mëlçi e në [[shpretkë]] dhe zëvendësohen me të reja.
==== Qelizat (rruazat) e bardha – leukocitet ====
Janë me numër më të vogël se eritrocitet, dhe i ndryshëm te llojet e ndryshme të shtazëve. Te njeriu në gjendje normale në një milimetër kub (mm3) gjak gjenden prej 5000 deri 8000 leukocite. Mirëpo në rast të infektimeve numri i tyre rritet shumë. Leukocitet kanë bërthamë, por nuk kanë membranë, prandaj dhe nuk kanë formë konstante. Kanë rendësi në mbrojtjen e organizmit, sepse krijojnë materie të posaçme mbrojtëse – antitruptha, të cilët i shkatërrojnë mikroorganizmat. Jetojnë pak: prej disa orësh deri në 5 ditë. Krijohen në palcën e eshtrave, në shpretkë dhe në gjëndrrat limfatike.
==== Pllakëzat e gjakut – trombocitet ====
Janë të imëta në formë pllakore, pa bërthamë. Krijohen në palcën e eshtrave dhe jetojnë pak. Në rast të lëndimit ato grumbullohen aty, dhe bëjnë mpiksjen e gjakut dhe kështu mbrojnë organizmin nga humbja e tepërt e gjakut. Tek njeriu në një milimetër kub (mm3) gjenden 200 deri 400 mijë pllakëza të gjakut.
==== Limfa ====
Përfitohet nga filtrimi i gjakut nëpër paretet e kapilarëve të gjakut. Ky lëng ndodhet në hapësirat ndërqelizore. Limfa luan rolin e këmbimit të materieve ndërmjet gjakut dhe indeve tjera. Limfa nga qelizat e gjakut përmban vetëm leukocite. Nëpërmjet enëve të veçanta që derdhen në enët e gjakut limfa kthehet në gjak. dritoni
== Indi muskulor ==
Indi muskulor përbëhet nga qelizat muskulore që ndryshe quhen fije muskulore e të cilat nën veprimin e ngacmimeve të ndryshme kanë aftësi të tkurren dhe të zgjaten. Me tkurrjen dhe zgjatjen e fijeve muskulore e bashkë me to edhe të muskujve, mundësohet lëvizja e eshtrave si dhe kryerja e shumë proceseve të tjera në organizëm. Gjatë tkurrjes muskulore prodhohet nxehtësi. Muskuj e insekteve dhe të [[kembenyjetuarit|këmbënyjëtuarëve]] të tjerë janë të aftë për tkurrje të shpejta. Në saje të kësaj cilësie disa flutura i lëvizin krahët e tyre deri në 18 mijë herë në minutë. Fija muskulore është rreth 5 herë më e hollë se fija e flokut, ndërsa gjatësia e saj sillet prej 10cm deri 12cm. Te njeriu dallohen tri lloje indesh muskulore, që kanë ndërtim dhe funksion të ndryshëm: indi muskulor i vijëzuar, indi muskujor i lëmuar dhe indi muskulor i zemrës. Indi muskulor i lëmuar merr pjesë në ndërtimin e muskujve të organeve të brendshme si në zorrë, organe urogjenitale, në paretet e enëve të gjakut etj. Indi muskulor i vijëzuar mbështjell skeletin, ndërsa ai i zemrës është i ndërtuar nga dy indet e para (i lëmuar dhe i vijëzuar). Muskulatura e shumë parruazorëve përbëhet prej muskujve të lëmuar.
== Indi Nervor ==
Indi nervor përbëhet prej qelizave nervore, të cilat kanë zgjatime të shumta. Qelizat nervore përmes këtyre zgjatimeve mbajnë lidhje njëra me tjetrën, duke formuar rrjet të vërtetë. Qelizat e indit nervor quhen neurone. Neuronet janë me specializim të lartë, të cilat i marrin ngacmimet nga periferia dhe i bartin deri te [[truri]]. Po ashtu , këto qeliza i tejçojnë urdhëresat nga truri në pjesët e tjera të trupit. Indi nervor formon trurin, palcën kurrizore etj. Truri i njeriut ndërtohet prej disa miliarda qelizash nervore.
Qelizat nervore përmbajnë një cilësi shumë karakteristike; ato te personat e rritur e humbin aftësinë e ndarjes dhe nuk mund të ripërtëritjen. Prandaj nëse dëmtohen si pasojë e ndonjë sëmundje apo e lëndimit, ato nuk mund të kompensohen.
{{bio-cung}}
[[Kategoria:Anatomi]]
[[Kategoria:Biologji]]
[[Kategoria:Mjekësi]]
[[af:Weefsel]]
[[ar:نسيج حيوي]]
[[be:Тканка]]
[[be-x-old:Тканка]]
[[bg:Тъкан]]
[[bn:কলা (জীববিজ্ঞান)]]
[[ca:Teixit (biologia)]]
[[cs:Tkáň]]
[[cy:Meinwe]]
[[da:Væv (biologi)]]
[[de:Gewebe (Biologie)]]
[[el:Ιστός (βιολογία)]]
[[en:Tissue (biology)]]
[[eo:Histo]]
[[es:Tejido (biología)]]
[[et:Kude]]
[[fa:بافت (زیستشناسی)]]
[[fi:Kudos]]
[[fr:Tissu biologique]]
[[gl:Tecido (bioloxía)]]
[[he:רקמת תאים]]
[[hi:ऊतक]]
[[hr:Tkivo]]
[[hu:Szövet (biológia)]]
[[id:Jaringan]]
[[io:Tisuo]]
[[is:Vefur]]
[[it:Tessuto (biologia)]]
[[ja:組織 (生物学)]]
[[ka:ქსოვილი (ბიოლოგია)]]
[[ko:조직 (생물학)]]
[[ku:Tevinek]]
[[la:Textum (biologia)]]
[[lb:Biologeschen Tissu]]
[[lt:Audinys (biologija)]]
[[lv:Audi]]
[[mk:Ткиво]]
[[ms:Tisu biologi]]
[[new:तन्तु]]
[[nl:Weefsel (biologie)]]
[[no:Vev (biologi)]]
[[oc:Teissut (biologia)]]
[[pl:Tkanka]]
[[pt:Tecido]]
[[qu:Kawsaykuq tantalli]]
[[ro:Țesut]]
[[ru:Ткань (биология)]]
[[sh:Tkivo]]
[[simple:Tissue (biology)]]
[[sl:Tkivo]]
[[sr:Ткиво]]
[[sv:Vävnad]]
[[ta:இழையம்]]
[[th:เนื้อเยื่อ]]
[[tl:Lamuymoy]]
[[tr:Doku (biyoloji)]]
[[uk:Тканина (біологія)]]
[[ur:نسیج]]
[[vi:Mô]]
[[wa:Texhou (biyolodjeye)]]
[[yi:געוועב (ביאלאגיע)]]
[[zh:组织 (生物学)]]
| |||