Shkolla e mesme "Atë Pjetër Meshkalla": Dallime mes rishikimesh

Krahas këtyre veprave u zhvillua një punë e dendur misionare, kulturore, fetare dhe artistike, me grupe muzikore dhe teatrale, me revista dhe me shtypshkronjën "Zoja e Papërlyer". Veprat që ka lënë më shumë jehonë, sidomos në malësi, kanë qenë "misionet shëtitëse" (Missione Volante), të cilët kishin një ritëm pune pak paradoksal. Gjatë dimrit, kur njerëzit qëndronin më shumë në shtëpi, misionarët shkonin nga njëra shtëpi në tjetrën për ungjillëzimin dhe pajtimin e familjeve që ishin "në gjak". Gjatë verës ktheheshin në bashkësi për të studiuar historinë dhe zakonet e shqiptarëve, të riorganizonin të dhënat shkencore që kishin mbledhur, të shkruanin relacione, të botonin libra dhe fjalorë. Edhe sot, pas 50 vjet komunizëm, është ruajtur në kujtesën popullore bagazhi i këngëve të thjeshta me tekste katekizmi të kompozuara nga etërit tanë. Por populli kujton sidomos shembullin e jetës së tyre me të vërtetë heroik, duke pësuar të ftohtin dhe duke fjetur shpesh edhe në tokë në familjet ku ishin të ftuar.

Në vitin 1933 filluan ndërtimin e kishës së re të Zemrës së Krishtit. Gjë më tepër e vetme, sesa e rrallë : brenda kishës, përkohësisht, por që vazhdoi për disa vjet, ishte vendosur kapela e ritit lindor, që ndodhej në fund të navatës së majtë: latinë dhe lindorë ndiheshin mirë në një strukturë të vetme.

Në vitin 1944 komunistët erdhën në fuqi dhe konfiskuan pronat dhe veprat e Kishës me qëllim që të eliminonin të gjitha institucionet fetare, që mbaheshin si kundër kulturës ashtu edhe kundër përparimit të popullit shqiptar. Filloi kështu një shtypje e egër për zhdukjen e klerit katolik, i cili gjykohej si i rrezikshëm për ndikimin e tij të madh shpirtëror dhe kulturor mes njerëzve dhe për marrëdhëniet e tij me Perëndimin.

Mbrëmjen e datës [[31 dhjetor]] [[1945]], pas himnit Te Deum, edhe Atë Gjovani Fausti (zëvendës provincial) dhe Atë Daniel Dajani (Rektor i Kolegjit Saverian dhe i Seminarit) u arrestuan. Pas një procesi të rremë u pushkatuan më [[4 mars]] [[1946]]. Disa muaj më vonë u burgos edhe Vëlla Gjon Pantalia, përgjegjës i Shtypshkronjës "Zoja e Papërlyer" ; i torturuar mizorisht vdiq në shtator të vitit 1947.

Kështu filloi "via Crucis" për Jezuitët e Shkodrës dhe të [[Tirana|Tiranës]]. Jezuitët italianë u përzunë, kurse ata shqiptarë u dënuan me punë të detyruara apo me burgim. Qysh atëherë deri në agimet e viteve '90 në sytë e perëndimorëve Shqipëria u zhyt në një heshtje të thellë : një heshtje që klithte më shumë se britma.

Në vitin 1990, sapo u bë i mundur praktikimi fetar, me ndryshimin e politikës së regjimit, Jezuitët u kthyen menjëherë në Shqipëri. Në shkurt të vitit 1992 hapën në Argjipeshkvinë e Shkodrës një si "para-seminar", për një grup djemsh katolikë, të cilët kishin shprehur dëshirën për t'u bërë meshtarë.

Në vitin 1994 u ristrukturua një pjesë e pronave të vjetra ku kishte qenë edhe Kolegji Saverian, në vend të të cilin ishte ndërtuar një shkollë shtetërore. Dorëzimi i kësaj ndërtese shprehte pritjen e Jezuitëve për fillimin e misionit të tyre edukativ edhe në fushën shkollore. Kështu pak nga pak u përvijuan dy realitete, ai i Seminarit dhe ai i Shkollës së Mesme, njohur zyrtarisht nga Shteti. Seminari, me rindërtimin e disa prej Dioqezave të vjetra, u bë Ndërdioqezan, domethënë për krejt Shqipërinë : nisi Shkollën e Filozofisë dhe të Teologjisë dhe inauguroi në vitin 1998 selinë e re të ndërtuar në vendin e ndërtesës së vjetër. Shpenzimet për përshtatjen e ndërtesës së shkollës dhe të Seminarit u mbuluan nga Organizma Kishtarë ndërkombëtarë (Renovabis), nga Provinca Italiane e Shoqërisë së Jezusit dhe nga shumë bamirës, që edhe sot e kësaj dite na mbështesin e na ndihmojnë.

Seminari është i ndarë në tri njësi : Seminari i Ulët me rreth 30 djem; Periudha Propedeutike, që është koha e verifikimit të thirrjes dhe e plotësimit të studimeve, me numër të ndryshëm subjektesh; dhe Seminari i Lartë me rreth 10 seminaristë. Kurset e Pesëvjeçarit Filozofiko-Teologjik ndiqen edhe nga klerikë të Instituteve të tjera rregulltare dhe nga disa motra, gjithsej 40 studentë.

Data [[29 qershor]] [[2000]] është një datë e rëndësishme, pasi u shuguruan meshtarët e parë shqiptarë pas periudhën komuniste, të cilët përfunduan formimin e tyre në Seminarin e ri : 11 dioqezanë dhe një dyzinë meshtarësh rregulltarë.

Tirana sot nuk është siç ka qenë 60 vjet më parë. Migrimi i stërmadh i brendshëm ka bërë që aty të shkojnë mijëra familje, pjesa më e madhe e të cilave janë nga Veriu. Tirana sot ka një milion banorë, me një rrethinë shumë të varfër. Prania e Jezuitëve në Tiranë qendërzohet në shërbimin famullitar, ku fuqia edukative përbëhet nga një Grup Scout dhe nga shërbimi liturgjik i një grupi Ministrantësh. Por, përveç kësaj, duke u nisur nga qendra e qytetit, ku gjendet kisha, deri në rrethinat më të largëta të anës perëndimore, ata çojnë përpara një veprim të dendur social, duke u kujdesur për format e ndryshme të varfërisë dhe të lënies pas dore, duke bashkëpunuar me Bashkësinë Emmanuel për rifitimin e personave që janë të varur nga droga, dhe duke i dhënë jetë dy qendrave të riedukimit social, një në lagjen e [[Kombinati]]t dhe një tjetër në fshatin e Vaqarrit. Në gjithë këtë vepër ata ndihmohen nga [[Motrat e Nënë Terezës]]. Bashkësia e Jezuitëve të Tiranës është vënë në lëvizje në mënyrë që të mund t'i përgjigjet më me lehtësi emergjencave. Kështu gjatë luftës në [[Kosovë]] (1997-1999) janë angazhuar përmes Jesuit Refugee Service (JRS), për të lehtësuar vuajtjet e refugjatëve, të cilët u detyruan të lënë shtëpitë dhe tokën e tyre për t'u shpëtuar masakrave. Kanë ruajtur kohë dhe energji për t'i bërë ballë situatave të rënda të varfërisë, për t'i kundërshtuar me forcë trafikut të prostitucionit, ende shumë të përhapur, dhe ikjes në masë të të rinjve në Perëndim.

Për këtë është e nevojshme një njësi më e madhe kishtare mes përbërësve të Kishës lokale për realizimin e një strategjie të përbashkët, që të ketë si qëllim formimin e ndërgjegjeve dhe të personave. Pas gurëve materialë të përdorur për ndërtim, nevojiten gurët e gjallë për bashkësinë.

ShqipniaShqipëria me pozicionin e vet gjeografik formonte një qendër ku kryqëzoheshin kultura perëndimore dhe ajo lindore, një vend që thithte fortunat e aspiracioneve të rrymave politike të Evropës, ku rivalitetet e shteteve të hueja përplaseshin, ndërsa shqiptari shkruente histori kombëtare. Këndej, shqiptari kërkonte ndihmë në Perëndim, kur e sulmonte Lindja e mbështetej në Lindjen për t’u mbrojt nga Perëndimi. Por ekzistencën e vet si shtet evropian, lidhjen shpirtnore e kulturore me Evropën Perëndimore, qytetnimin evropian me rrajë kristiane nuk e ndërpreu kurrë, në mënyrë të veēantë qyteti i vjetër, fisnik e intelektual i Shkodrës, qyteti ma perëndimori shqiptar. Dhe faktori kryesor i këtij identiteti të gjallë e autentik qe kleri katolik. Këtë e thonë faktet, këtë e dokumentojnë historianët e përmendun medievistë: Taloci, Jireçeku e në mënyrë të veēantë Shuflai e deri te At Valentini i nderuem e i ndërrueshëm, këtë e shkruajnë pendët ma të mira të autorëve objektivë e deri te Profesor Sami Repishti : ''"Shqiptarët katolikë kanë një histori dymijëvjeçar të lidhun në mënyrë të pazgjidhshme me Evropën Perëndimore, me qytetnimin e saj, me përpjekjet e saj që të shpëtojë individin. Shqiptarët katolikë janë përpjekë me shekuj me radhë të sjellin në Shqipni frymën civilizuese të Evropës"''. Dhe këtë lidhje, këtë frymëzim klerikët tanë e ushqyen dhe e forcuen me mund e djersë, e mbajtën dhe e zhvilluen me zell e dashuni, e ruejten dhe e mbrojtën me jetë e gjak, për ta përtërijë sot, për ta mbajt gjallë e për ta vijue ma tej me forca të reja, pa u kursye, pa u lodhë, pa u stepë. '''''Kuvendi i etenve jezuitë asht konsiderue, me të drejtë, nga [[Ernest Koliqi]] si një copë bote oksidentale e shperngulun nga Evropa në tokën shqiptare, në këtë lagje në zemër të Shkodrës, nder disa shtëpi me oborre, kopshte, lulishte ; së bashku me dy oaze tjera: Kuvendin Françeskan në lagjen [[Gjuhadoli|Gjuhadol]], lagjja ma e kulturueme e ma e martirizueme dhe Argjipeshkvinë e Shkodrës me tradita të vjetra patriotike, arsimore...''''' E filloi veprimtarinë e vet në shekujt e kaluem, tue perballue vështirsitë e pushtuesit, pengesat e fanatizmit e kleēkat e antiklerikalizmit vendas. Por interesi i jezuitëve per kulturën tonë asht i hershëm e unë jam i detyruem të ndalem në shekullin XVIII, kur Papa shqiptar [[Klementi XI]], si krijoi Kuvendin e Arbnit dhe i kerkoi dokumentat edhe në gjuhën shqipe, hodhi idenë, dha ndihmë e shtyni të mbledhshin materiale e dokumenta iliro-shqiptare. E filloi At Riçeputi dhe vazhduen etërit jezuitë [[Daniele Farlati]] e Jakob Coleti, tue na dhanë vepren fort të çmueshme “[[Illyricum Sacrum]]”, një vepër sine qua non për historinë e Shqipnisë. Ardhja e jezuitëve do të shoqnohet me veprimtari të dobishme fetare, arsimore, kulturore e shoqnore, të panjohuna ma parë në vendin tonë. Këtu filloi shtypshkroja e parë, këtu nisi botimin revista e parë "Elçija e Zemres së Krishtit", këtu u krijue banda e parë muzikore e orkestra moderne, këtu lindi arti dramatik, këtu lulëzuen shoqni kulturore, patriotike e sportive, këtu u mblodh koleksioni i famshëm numizmatik e u hap Muzeu botanik, etnografik etj.

Arsimin e filluen me një shkollë të vogël, me pak nxanësnxënës, për të arrijtë te viti i paharrueshëm 1877, kur në praninë e arqipeshkvit plak Pooten e të At Zef Lombardinit hapi dyert një institucion i ri me emninemrin e Sh’Françesk Saverit, që populli ynë do ta kujtojë gjithmonë me nderim e mirënjohje si Kolegja Saveriane. Nder themelues At Luigj Maca, që dhuroi nga pasunia e shtëpisë së vet 1100 napoliona. Nder civilë duhet të permendimpërmendim familjet shkodrane : Muzhani, Sima, Suma, Saraēi, Shiroka.

'''Stema e Kolegjit: në ballë shqipja dykrenore, sipersipër : Për Zot, PerPër Atme, e PerparimPërparim'''. Filluen mësimet me seriozitet jezuit: arsim i vërtetë, i plotë, i rregullt; kulturë e përgjithshme perëndimore, qytetnim i zgjedhun evropian, me programe të studiueme e të zgjedhuna; me metoda të përparueme e efikase; me mjete moderne e të reja Shkurt, një formim i gjithanshëm perëndimor. Pati të drejtë e arsye Papa Piu X që i tha Imzot [[Jak Serreqi]]t: ''"Jeni të lumtun që keni jezuitët në Shkodër"''. Shkolla në fillim pati drejtim tregtar, ma vonë mori drejtim klasik, por gjithmonë qe e barazvlershme me shkollat ma të mira të mesme të Evropës Perëndimore. E këtë e garantojnë edhe mësuesit që dhanë mësim në këtë shkollë : të gjithë me shkollë të lartë të kryer jashtë shteti, të gjithë autorë tekstesh a veprash me karakter letrar, gjuhësor, historik, filozofik etj. ; të gjithë me një botë të pasun shpirtnore e intelektuale, të gatshem me zhvillue fuqitë mendore të nxanësve per një formim intelektual të shëndoshë, por edhe për emancipimin e jetës shoqnore e kulturore, edhe per integrimin e shoqnisë shqiptare në Evropë, në mënyrë që Shqipnia gjeografikisht në Evropë, të mos mbesë realisht në Orient. Rrallë ka shkolla me kuadër të tillë arsimor : At Jak Jungu, një italian me zemër shqiptari,- si i thonte Shantoja, në mes tjerash, autor i një gramatike dhe i një Fjalori dygjuhësh, At Anton Xanoni, një italian me nanë shqiptare e që shkroi vetëm shqip për ne, “Prijësi në lamë të literaturës, dhe Gramatika e gjuhës shqipe, Cordignani i shumë veprave, Buzeti i Fjalorit, martiri Imzot Bonati që perktheu [[Lahuta e Malcís|Lahuten e Malcisë]] italisht, pastaj Aldeghieri, Fracchioni etj. etj. Valentini autor shumëvëllimesh, permendim vetëm 25 vëllimet e “Acta Albaniae Veneta”. Nder mësues shqiptarë: Filip Ashiku, Gasper Benusi, [[Pietro Marubi|Pjeter Marubi]], Fejzullah Efendi, Kolë Dema, Dom [[Ndre Mjeda]], mësuesi ynë i paharrueshem, si thonte [[Zef Valentini|Valentini]], Etërit Mark Harapi, Zef Saraçi, Gjush Sheldija, bashkëpuntori i ngushtë i Valentinit, Musa Efendi Boriçi, [[Mati Logoreci]], Gjon Qerraxhija, Kolë Thaqi, kater Gurakuqë, tre Rrota (vëllaznit e Pader [[Justin Rrota|Justin Rrotës]]), dy Çefa e deri te dijetari i thellë, i persekutuemi i paepun e mbrojtësi i të drejtave të njeriut At [[Pjetër Meshkalla]], emnin e të cilit gëzon sot kjo shkollë. Procesin mësimor e ndihmojshin edhe ambientet shkollore, si kabinetet e fizikës e kimisë etj., por unë due të ndalem te biblioteka shumë e pasur e jezuitëve. Këtu, si fort rrallë ndjeti, gjindeshin veprat e autorëve tanë të vjetër, si [[Frang Bardhi|Bardhit]], [[Pjetër Bogdani|Bogdanit]], [[Pjetër Budi|Budit]], këtu Illyricum Sacrum, dhe '''Gramatika e parë shqipe e Françesko prej Leçes, 1716, si thonte Mjeda, e para gramatikë në Ballkan''', “''Historia bizantine''” e Du Fressne e Du Cange, pastaj veprat e Hahnit, Mayer, [[Norbert Jokl|Joklit]], Kamardes, [[Kostandin Kristoforidhi|Kristoforidhit]] etj. etj. dhe skedari i famshëm i Valentinit, dorëshkrime e dokumenta me randësi, të cilat ma vonë do të grabiten, do të digjen, do të zhduken, e ēka do të teprojnë, do t’i ēojë drejtori komunist i bibliotekës për karton. Por, nëse puna mbatet me rezultatin, atëherë vjen natyrshëm pyetja : Cila shkollë ka pasë rezultat ma të mirë, ma të frytshem se kjo shkollë ? Këtu le të permendim disa nxanës që e nderojnë shkollën e vet : Prelatët Lazer Mjeda, fetar e atdhetar i flaktë, themelues i shoqnive letrare e botuese, mecenat e lavrues i letrave shqipe; Bumēin anetar e pastaj kryetar i Dergates shqiptare në Konferencen e Paqes në Paris, senator i Shqipnisë ; Doçin, luftëtar i idealeve të binomit “Fe e Atdhe”, politikan e diplomat, themelues i shoqnisë “Bashkimi” e autor krijimesh artistike ; [[Faik Konica|Konicen]], aristokratin elegant të letrave shqipe, stilistin e madh e djaloshin e jashtëzakonshem [[Luigj Gurakuqi|Gurakuqin]], përfaqësuesin e politikës kombëtare e “pionierin e qytetërimit evropian”, pastaj nxanës tjerë të shumtë që u banë drejtues të administratës sonë shqiptare. Por ajo që do ia rritë emnin e mirë kësaj shkolle janë shumë profesorë e nxanës që nesër do të ngjiten në elterin e adhurimit si martirë të fesë e të atdheut, si: Imzot Bonati, Fausti, Dajani. seminaristi Mark Ēuni, të pushkatuemit [[Lazër Shantoja|Shantoja]], P. [[Anton Harapi]], D. Alfons Tracki, D. Mark Dushi, D. Dedë Maçaj, D. Zef Bici, D. Pjeter Çuni, D.Luigj Pici, D. Mark Gjani, e i helmuemi D. [[Lazër Jubani]]. E perfundojmë me vlerësimin e Faik Konicës: