Wikipedia

Ananasi

Ananasi [1] [2] ( Ananas comosus ) është një bimë tropikale me frut të ngrënshëm; është bima më e rëndësishme ekonomikisht në familjen Bromeliaceae . [3]

Ananasi është vendas në Amerikën e Jugut, ku është kultivuar për shumë shekuj. Futja e ananasit në Evropë në shekullin e 17-të e bëri atë një ikonë të rëndësishme të luksit. Që nga vitet 1820, ananasi është rritur komercialisht në serra dhe shumë plantacione tropikale.

Ananasi rritet si një shkurre e vogël; lulet individuale të bimës së papjalmuar shkrihen për të formuar një frut të shumëfishtë . Bima zakonisht përhapet nga kompensimi i prodhuar në majë të frutit [1] [4] ose nga një kërcell anësor, dhe zakonisht piqet brenda një viti. [4] [5]

Historia Redakto

 
Fruti i ananasit, i plotë dhe në seksion gjatësor

Bima e egër e ka origjinën nga drenazhet e lumit Parana-Paraguaj midis Brazilit jugor dhe Paraguajit . [1] [6] [7] Dihet pak për zbutjen e tij, por u përhap si kulturë bujqësore në të gjithë Amerikën e Jugut. Dëshmitë arkeologjike të përdorimit janë gjetur që në vitet 1200 - 800 para Krishtit (3200-2800 para Krishtit) në Peru [8] dhe 200 pes - 700 p.e.s. (2200-1300 para Krishtit) në Meksikë, [9] kur u kultivua nga Majat dhe aztekët . [10] Nga fundi i viteve 1400, ananasi i korrur u shpërnda gjerësisht. Evropiani i parë që u ndesh me ananasin ishte Kolombi, në Guadelupe më 4 nëntor 1493. [11] [12] Portugezët morën frutat nga Brazili dhe e futën kulturën në Indi deri në vitin 1550. [13]

Që nga shekulli i 19-të: komercializimi masiv Redakto

Spanjollët e kishin futur ananasin në Hawaii në shekullin e 18-të [14] ku njihet si hala kahiki (" hala e huaj"), [15] por plantacioni i parë tregtar u krijua në 1886. Investitori më i famshëm ishte James Dole, i cili u transferua në Hawaii në 1899-ën [16] dhe filloi një plantacion ananasi prej 24 hektarësh në vitin 1900, i cili do të zgjerohej për të arritur në Dole Food Company . [17] Dole dhe Del Monte filluan të kultivonin ananas në ishullin Oahu në vitin 1901 dhe atë 1917, respektivisht, dhe Maui Pineapple Company filloi kultivimin në Maui në 1909. [18] James Dole filloi përpunimin komercial të ananasit dhe punonjësi i Dole, Henry Ginaca shpiku një makinë automatike të qërimit në 1911. [12]

 
James Drummond Dole (1877-1958) ishte promovuesi i hershëm i industrisë së ananasit në Hawaii. Ai themeloi kompaninë e njohur tani si Dole Food Company.
 
Fushat e ananasit Del Monte në Bukidnon, Filipine
Prodhimi i ananasit - 2021 [19]
Vendi Miliona tonë
 Filipinet 2.9
 Kosta Rika 2.9
 Indonezia 2.9
  Brazili 2.3
  Kina 1.9
 Tajlandë 1.8
Botë 28.6

Si një bimë shtëpie Redakto

Varieteti A. comosus 'Variegatus' rritet ndonjëherë si bimë shtëpiake. Ajo ka nevojë për rrezet e diellit në mënyrë direkte dhe lulëzon në temperaturat nga 18 deri në 24 gradë Celcius me një temperaturë minimale dimërore prej 16 gradësh . Duhet të mbahet i lagësht, por dheu duhet të lihet të thahet ndërmjet ujitjeve. Nuk ka pothuajse asnjë periudhë pushimi, por duhet të rifutet në vazo çdo pranverë derisa ena të arrijë 20 centimetra . [20]

Të ushqyerit Redakto

  Tuli i papërpunuar i ananasit përbëhet nga 86% ujë, 13% karbohidrate, 0,5% proteina dhe përmban yndyrë të papërfillshme (tabela). Në një sasi referencë prej 100 gramësh, ananasi i papërpunuar furnizon 209 kJ energji ushqimore dhe është një burim i pasur me mangan (44% Vlera ditore, VD) dhe vitaminë C (58% VD), por përndryshe nuk përmban mikroelemente në sasi të konsiderueshme.

Përdorimet Redakto

Kulinaria Redakto

Tuli dhe lëngu i ananasit përdoren në kuzhinat e mbarë botës. Në shumë vende tropikale, ananasi përgatitet dhe shitet në anë të rrugëve si meze e lehtë. Shitet i plotë ose në gjysma të ndara me një shkop. Feta të plota me bërthama me një qershi në mes janë një garniturë e zakonshme për shërbimin e proshutave në Perëndim. Copat e ananasit përdoren në pjata të tilla si sallatat e frutave, mbushjet e picave, ose si një unazë e pjekur në skarë në një hamburger. Pjatat tradicionale që përdorin ananasin përfshijnë hamonado, afritada, kaeng som pla dhe kashtë Havai . Ananasi i grimcuar përdoret në kos, reçel, ëmbëlsira dhe akullore. Lëngu i ananasit shërbehet si pije dhe është gjithashtu përbërësi kryesor në koktejle si piña colada dhe tepache .

Në Filipine, një ëmbëlsirë tradicionale si pelte e quajtur nata de piña është prodhuar gjithashtu që nga shekulli i 18-të. Bëhet nga fermentimi i lëngut të ananasit me organizmin Komagataeibacter xylinus . [21]

Bashkimi Evropian konsumoi 50% të totalit global për lëng ananasi në 2012-2016. Holanda ishte importuesi më i madh i lëngut të ananasit në Evropë . Tajlanda, Kosta Rika dhe Holanda janë furnizuesit kryesorë të tregut të Bashkimit Evropian për periudhën 2012-2016. [22] Vendet që konsumuan më shumë lëng ananasi në vitin 2017 ishin Tajlanda, Indonezia dhe Filipinet, të cilat në total zënë 47% të totalit botëror. Nga viti 2007 deri në vitin 2017, rritja më e madhe e konsumit të lëngut të ananasit ishte nga Angola . Konsumi i lëngut të ananasit në Kinë dhe Indi është i ulët në krahasim me popullsinë e tyre.

Tekstile Redakto

Kultivari 'Red Spanish' i ananasit dikur mbillej gjerësisht në Filipine . Gjethet e gjata të kultivarit ishin burimi i fibrave tradicionale piña, një përshtatje e traditave vendase të thurjes me fibra të nxjerra nga abacá . Këto thureshin në pëlhura nipis me shkëlqim të ngjashëm me dantella të zbukuruara zakonisht me qëndisje të ndërlikuara me lule të njohura si calado dhe sombrado . Pëlhura ishte një eksport luksoz nga Filipinet gjatë periudhës koloniale spanjolle dhe u bë e pëlqyeshme për aristokracinë evropiane në shekujt XVIII dhe XIX. Ata ishin të favorizuar për cilësinë e tyre të lehtë dhe të freskët, e cila ishte ideale në klimën e nxehtë tropikale të ishujve. Industria u shkatërrua në Luftën e Dytë Botërore dhe sapo ka filluar të ringjallet. [23] [24] [25]

Referime Redakto

  1. ^ a b c Morton, Julia F (1987). "Pineapple, Ananas comosus". Marrë më 22 prill 2011. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  2. ^ "Pineapple Definition | Definition of Pineapple at Dictionary.com". Dictionary.reference.com. Marrë më 6 dhjetor 2009. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  3. ^ Coppens d'Eeckenbrugge, G; Leal, F. (2003). "Chapter 2: Morphology, Anatomy, and Taxonomy". përmbledhur nga Bartholomew, DP; Paull, RE; Rohrbach, KG (red.). The Pineapple: Botany, Production, and Uses. Wallingford, UK: CABI Publishing. fq. 21. ISBN 978-0-85199-503-8. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  4. ^ a b "How to grow a pineapple in your home". Pineapple Working Group-International Horticultural Society. Marrë më 15 gusht 2010. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)[lidhje e vdekur]
  5. ^ "Pineapple Growing". Tropical Permaculture.com (Birgit Bradtke). Arkivuar nga origjinali më 17 qershor 2010. Marrë më 15 gusht 2010. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  6. ^ Bertoni, "Contributions a l'étude botanique des plantes cultivées.
  7. ^ Baker, K. F.; J. L. Collins (1939).
  8. ^ Pearsall, Deborah M. (1992).
  9. ^ Callen, Eric O. "Analysis of the Tehuacan coprolites."
  10. ^ Pickersgill, B (1976). "Pineapple". Evolution of Crop Plants, N. W. Simmonds, Ed. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  11. ^ Morrison, S.E. (1963). Journals and Other Documents of the Life of Christopher Columbus. Heritage Press. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  12. ^ a b Rohtbach, GKG; Leal, F. (2003). "Chapter 1: History, distributions and World Production". përmbledhur nga Bartholomew, DP; Paull, RE; Rohrbach, KG (red.). The Pineapple: Botany, Production, and Uses. Wallingford, UK: CABI Publishing. fq. 21. ISBN 978-0-85199-503-8. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  13. ^ Collingham, L (2007). Curry: a Tale of Cooks and Conquerors. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-532001-5. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  14. ^ Brad Matthews; Paul Wigsten (9 shkurt 2010). Kitchen Pro Series: Guide to Produce Identification, Fabrication and Utilization. Cengage Learning. fq. 269. ISBN 978-1-4354-0121-1. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  15. ^ Hitch, Thomas Kemper (1992). Islands in Transition: The Past, Present, and Future of Haiwaii's Economy (në anglisht). University of Hawaii Press. fq. 99. ISBN 978-0-8248-1498-4.
  16. ^ Hawkins, Richard (2007). "James D Dole and the 1932 Failure of the Hawaiian Pineapple Company". Hawaiian Journal of History. 41: 149–170. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  17. ^ "Pineapple". Faculty.ucc.edu. Arkivuar nga origjinali më 21 dhjetor 2009. Marrë më 6 dhjetor 2009. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  18. ^ "Sunrise, Sunset". Hawaii Business. 46 (2): 60. 2000. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  19. ^ "Pineapple production in 2021, Crops/Regions/World list/Production Quantity (pick lists)". UN Food and Agriculture Organization, Corporate Statistical Database (FAOSTAT). 2023. Marrë më 9 mars 2023. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  20. ^ Chiusoli, Alessandro; Boriani, Luisa Maria (1986). "Ananas comosus 'Variegatus'". Simon & Schuster's guide to houseplants. New York: Simon and Schuster. ISBN 0671631314. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  21. ^ Vergara, Benito S.; Idowu, Panna Melizah H.; Sumangil, Julia H. (1999). Nata de Coco: A Filipino Delicacy (PDF). National Academy of Sciences and Technology, Philippines. ISBN 9718538615. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 28 qershor 2021. Marrë më 11 maj 2023. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  22. ^ Exporting pineapple juice to Europe CBI Ministry of Foreign Affairs Retrieved 22 May 2019
  23. ^ "History & Origin of Piña". Philippine Folklife Museum Foundation. Marrë më 13 dhjetor 2018. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  24. ^ Ewbank, Anne (6 shtator 2018). "This Prized Filipino Fabric Is Made From Pineapple Leaves". Gastro Obscura. Marrë më 13 dhjetor 2018. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  25. ^ "piña cloth".
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Ananasi&oldid=2641161"