Avokado

Avokado (Persea americana), dardhë gjalpë ose dardhë Alligatori, është një pemë e përhapur në Karaibe, Meksikë, Amerikën Jugore dhe atë Qendrore. Ajo klasifikohet në familjen e bimëve me lulëzim Lauraceae, së bashku me kanellën, kamfurin dhe dafinën. Emri "avokado" i referohet gjithashtu frutes se madhe që përmban një farë të madhe, e cila mund të ketë formë vezake ose sferike. Avokadot janë një fryt komercial me vlerë dhe janë kultivuar në zona me klimë tropikale në të gjithë botën (dhe ne disa me klime të butë, si Kalifornia), duke prodhuar një frut me lëkurë të gjelbër me formën e dardhës. Pemët janë pjesërisht vetë të populluara por shpesh janë shumuar me shartim për të mbajtur një cilësi të parashikueshme dhe sasinë e frutave sipas kërkesave tregtare.

Historia

P. americana, ose avokado, ka një histori të gjatë të kultivimit në Evropën Qendrore dhe Jugore, një kavanoz me ujë në formë si një avokado, që daton në vitin 900 p.k, u zbulua në qytetin antik Incan te Can Canit. Shkrimi me i hershem ne Evrope qe njihet rreth avokados, është ai i Martin Fernandes de Enkiso (1470- 1528) në 1518 në librin e tij, “Permbledhja gjeografike për te gjitha krahinat dhe rajonit e botes”. Permbledhja e parë e shkruar në anglisht për përdorimin e fjales avokado është bërë nga Hans Sloane në një indeks për bimët ne vitin 1696. Kjo bime u shfaq në Indonezi në 1750, Brazil në 1809, Levanti në vitin 1908, dhe Afrikën e Jugut dhe Australinë në fund të shekullit të 19-të.

Bima avokado (Persea americana) njihet edhe me emrin dardhe gjalpi. ajo është peme vendase ne Karaibe, Meksike dhe ne Amerikën Qendrore. Emri "avokado" vjen nga qe fryti i saj është si man i madh.

Etimologjia

Fjala “avokado”vjen nga fjala ahuacatl Nahuatl ("kokerr", një referencë në formën e pemëve). Avocados historikisht kishte një njollë të gjatë në këmbë si një stimulues seksual dhe nuk ishin të blera ose të konsumuar nga ndonjë person dëshirojnë të ruajtur një imazh të papërlyer. Avocados ishin të njohur nga Aztecs si "fryt pjellorisë". Në disa vende të Amerikës së Jugut, si në Argjentinë, Bolivi, Kili, Peruja, Uruguai dhe avokado është i njohur nga Quechua emrin e saj, palta. Në vendet e tjera ku flitet spanjisht e portugalisht, ai njihet me emrin abacate. Fruta ndonjëherë quhet dardhë avokado ose dardhë Alligator (për shkak të formës se saj dhe lëkurës se vrazhdë e te gjelbër).

Kultivimi

Druri rritet deri në 20 m i gjatë. Lule nuk bie në sy, kane ngjyre te gjelbër ne te verdhe dhe shkojnë nga 5 milimetra ne 10 milimetra gjerësi. Fruti ne formën e dardhës është 7 centimetra - 20 centimetra i gjatë, peshon mesatarisht 100 gram - 1.000 gram, dhe ka një farë të madhe qendrore, 5 centimetra - 6,4 centimetra te gjatë.

Bimët subtropikale si avokadoja kane nevojë për një klimë pa acar dhe me pak ere. Erërat e forta qe reduktojnë lagështinë, pakesonje sasinë e ujit ne lule, dhe ndikojnë ne pllenim. Në veçanti, tipi West Indian kërkon lagështia dhe një klimë tropikale të cilat janë te rëndësishme për të lulëzuar. Edhe një ulje e vogël e temperaturave, mund te shkaktoje rënie te frutave, edhe pse kultivimi Hass mund të tolerojë temperatura deri ne -1 °C. Pemëve gjithashtu u duhet edhe tokë e ajerosur më shumë se 1 m e thellë. Rendimenti është reduktuar kur uji për vaditje ka qene shumë i kripur. Këto toka dhe kushtet klimatike janë të disponueshme vetëm në disa zona të botës, sidomos në Spanjën jugore, Levanti, Afrikën Jugore, Peru, pjesët e Kilit qendrore dhe veriore, Vietnam, Indonezi, pjesa e Indisë jugore, Sri Lanka, Australi, Zelandën e Re, Filipine, Malajzi, Amerikën Qendrore, Karaibe, Meksikë, Kaliforni, Arizona, New Mexico, Texas, dhe Florida. Çdo rajon ka lloje të ndryshme të kultivimeve. Meksika, qendra e origjinës dhe shumëllojshmërinë e kësaj specie, është prodhuesi më i madh ,me mbi 1 milion ton në vit prodhim.

Përdorimi

Ky frut i kultivuar pra avokadoja ka pak a shume formën e një veze ose te një dardhe, zakonisht me përmasat e një dardhë te zonës me klime te bute ose me të mëdha, ka një lëkure te ndritshme ne ngyre jeshile ne kafe (ose pothuajse i zi). Fruta ka një përmbajtje me të lartë yndyrë se sa frutat e tjera, dhe si i tillë shërben si një lëndë e rëndësishme në dietën e grupeve të ndryshme ku afrohet në ushqime të tjera të ngopura ne yndyre (si mish, peshku, bulmeti, etj). Një avokado e pjekur të jep një presion te butë kur e mban në pëllëmbë të dorës dhe e shtrydh. Mishi është tipik i gjelbër ne të verdhë të artë, kur avokadoja është pjekur pjekur. Tuli është i prirur të kthehet ne kafe shpejt pas ekspozimitte tij ne ajër. Për të parandaluar këtë,mund te shtohet gëlqere ose lëng limoni në avocado pasi atyre u është hequr lëvorja.

Avokado është shumë popullor në kuzhinën vegjetarianë, duke e bërë një zëvendësim i shkëlqyer për mishin në sanduiçe dhe salate, për shkak të përmbajtjes së lartë të yndyrës. Fruta nuk është e ëmbël, por yndyror. Ajo është përdorur si bazë për salcën meksikane e njohur si Guacamole, si dhe një mbushje për disa lloje sushi, duke përfshirë rrolene Kaliforniane. Avokadoja është i përdorur në gatimet me pula dhe shërben si dolli me kripë dhe piper. Në Brazil, Indonezi, Vietnam, dhe në Indine jugore (sidomos ne rajonin bregdetar Karnataka), avocadot janë përdorur shpesh për qumësht dhe herë pas here shtohet ne akullore dhe pjata te tjera. Në Brazil, Vietnam, Filipine dhe Indonezi, një pije e ëmbël pergatitet me sheqer, qumësht ose ujë, dhe pure avokadoje, ndonjëherë shtohet edhe shurip çokollate. Në Australi dhe Zelandën e Re, ajo është shërbyer zakonisht në sanduiçe, ne dolli, ose shpesh ne gatime pule. Në Gana, avokadoja përdoret për te mbushur sanduicet. In Sri Lanka është i përdorur për përgatitjen e një ëmbëlsire tradicionale.

Në Meksikë dhe Amerikën Qendrore, avocadot janë përdorur të përziera me oriz të bardhë, në supa, salata, ose në pjatat e pulave dhe mishit. Në Peru avocadot janë konsumuar si majonezë, shërbeu si një pjatë e dytë me parrillas, e përdorur në salate dhe sanduiçe, ose ne pjata me ton, e karkaleca deti. Në Kili është përdorur si pure në pule, hamburger, dhe në feta për selino ose salate maruleje. Version kilian i sallatës Cezari përmban feta të mëdha avokadojt te pjekur. Në Kenia, avokadoja është ngrënë shpesh si një fryt, dhe është ngrënë vetëm, apo ipërziere me fruta të tjera në sallata frutash, ose si pjesë e një sallatë perimesh. Në Iran është përdorur si krem rinovimim për fytyrën.