Pema (fryt)

Pema është një emër që në mënyrë kolektive nënkupton frytin e pemëve drunore dhe shkurreve shumëvjeçare, zakonisht në trajtë kokrrash me madhësi e me ngjyra të ndryshme, me tul e me lëng të ushqyeshëm, me fara a bërthama brenda. Pemët janë fryt i fidanëve të kultivuar ose bimëve të egra shumëvjeçare të destinuara për konsum njerëzor në gjendje të freskët ose të përpunuar. Rriten në të gjitha kontinentet dhe në të gjitha zonat klimatike ku për specie të caktuara ekziston një përbërje e përshtatshme e tokës dhe kushte klimatike. Nga të gjitha ushqimet me origjinë bimore, frutat, për shkak të ngjyrës dhe formës, aromës, shijes së mirë, vlerës biologjike dhe ushqyese, gjenden në menutë ushqimore të njeriut që nga kohërat antike deri në ditët e sotme dhe vlerësohen më shumë për përbërjen e saj kimike dhe vlerën e lartë ushqyese. ^[1] ^[2]

Përmbledhje Redakto

Shumica e fryteve të pemëve kanë një përqindje të lartë të ujit e cila shkon nga 70 deri 90%. Uji në pemët frutore ka një rol të rëndësishëm fiziologjik, sepse aktivizon sekrecionin në stomak dhe zorrë, dhe ka një efekt të dobishëm për veshkat dhe lëkurën. Të gjithë përbërësit e frutave të pemëve, përveç ujit, përbëjnë lëndën e tij të thatë dhe ato mund të jenë të tretshme dhe të patretshme në lëng frutash. Përbërësit e tretshëm të pemëve janë: sheqeri, acidet, disa substanca me ngjyrë dhe disa minerale dhe pektina. Përbërësit e patretshëm janë celuloza, niseshteja dhe disa pektina dhe minerale. Rëndësia e pemëve qëndron gjithashtu në faktin se është e pasur me vitamina. Në veçanti, ajo ka shumë vitaminë C (limoni, portokalli, kivi, luleshtrydhja, manaferrë, etj), provitaminën A (ananasi, kajsia, pjeshka, etj.) Dhe kompleksin e vitaminës B (banane, mollë , kumbull, luleshtrydhe, etj.). Shumica e vitaminave gjenden nën lëvoren e frytit të pemëve, kështu që qërimi i frutave të papërpunuar humbet shumë vitamina. Përveç vitaminave, një përbërës shumë i rëndësishëm i tyre janë edhe acidet e frutave - limoni, molla, rrushi etj. Ato i japin frutave të freskëta të pemëve një shije të këndshme të thartë, ndërsa përqindja e tyre është zakonisht 3 deri në 4% në frutat e pemëve. Minerale, si kripërat e kalciumit, kaliumi, fosfori, natriumi, hekuri, etj. në fruta pemore ka afërsisht 1%. Enzimat në frutat e pemëve luajnë rolin e katalizatorëve organikë në proceset biokimike. Ato shkaktojnë ndryshime në ngjyrën dhe erën e llojeve të caktuara të frutave.

Vlera energjetike e frutave të pemëve nuk është e lartë sepse një pjesë më e vogël llogaritet të jetë nga përbërësit e energjisë. Përbërësit më ushqyes dhe më të vlefshëm në frutat e pemëve janë sheqernat. Ata absorbohen më lehtë nga trupi i njeriut, kështu që fruti jo vetëm që është freskues, por edhe tretet lehtësisht. Të gjitha llojet e frutave të thata të pemëve, sidomos hurmat, kanë më shumë sheqer se mesatarja. Pemët kanë edhe celulozë. Edhe pse i patretshëm, ai funksionon shumë mirë në funksionin e zorrëve. Celuloza së bashku me substancat pektine formojnë strukturën themelore të indit bimor. Pektina është gjithashtu një polisakarid. Ai i jep frutave të ziera ose të gatuara dendur aftësinë për përmbajtjen xhelatinoze. Fruti i pemëve përmban afërsisht 1% proteina, ndërsa përmbajtja e yndyrës është më pak se 1%.^[3]

Shih edhe Redakto

Literatura Redakto

WikiFjalori: Pema (fryt) – shfletoni më shumë në fjalorin e lirë

Gil Hernández Ángel, Ruiz López María Dolores y cols (2010). Tratado de Nutrición. Composición y calidad nutritiva de los alimentos. Volumen II. Editorial Médica Panamericana. ISBN 978-84-9835-347-1.
Knee, Michael (2002). "Ethylene synthesis, mode of action, consequences and control". përmbledhur nga Sheffield Academic Press (red.). Fruit Quality and its Biological Basis (në anglisht). fq. 180-224. ISBN 1-84127-230-2.
Vicente, A.R.; Manganaris, G.A.; Sozzi, G.O.; Crisosto, C.H. (2009). Nutritional quality of fruits and vegetables, pp. 57-106. En: Florkowski, W.J.; Shewfelt, R.L.; Brueckner, B.; Prussia, S.E. (eds.), Postharvest Handling: A Systems Approach, 2nd ed. Ámsterdam (The Netherlands): Elsevier. ISBN 978-0-12-374112-7.
Lemoine, Élisabeth (1998), Guide des fruits du monde (në frëngjisht) (bot. Delachaux et Niestlé), Lausanne{{citation}}: Mirëmbajtja CS1: Mungon shtëpia botuese te vendodhja (lidhja)

Referime Redakto

^ Harri Vainio; Franca Bianchini (2003). Fruit and Vegetables (në anglisht). IARC. fq. 2. ISBN 9283230086.
^ A. R. Vicente; G. A. Manganaris; G. O. Sozzi; C. H. Crisosto (2009). "Nutritional quality of fruits and vegetables". përmbledhur nga Florkowski, W.J.; Shewfelt, R.L.; Brueckner, B.; Prussia, S.E.; Elsevier (red.). Postharvest Handling: A Systems Approach (PDF) (në anglisht) (bot. 2). Ámsterdam. fq. 57–106. ISBN 978-0-12-374112-7.{{cite book}}: Mirëmbajtja CS1: Emra të shumëfishtë: lista e redaktorëve (lidhja) Mirëmbajtja CS1: Mungon shtëpia botuese te vendodhja (lidhja) Otro enlace al mismo trabajo [1]
^ Chauvet, Michel (2018), Encyclopédie des plantes alimentaires (në frëngjisht) (bot. Belin), Paris, fq. 878, ISBN 978-2-7011-5971-3{{citation}}: Mirëmbajtja CS1: Mungon shtëpia botuese te vendodhja (lidhja)

[1] Harri Vainio; Franca Bianchini (2003). Fruit and Vegetables (në anglisht). IARC. fq. 2. ISBN 9283230086.

[2] A. R. Vicente; G. A. Manganaris; G. O. Sozzi; C. H. Crisosto (2009). "Nutritional quality of fruits and vegetables". përmbledhur nga Florkowski, W.J.; Shewfelt, R.L.; Brueckner, B.; Prussia, S.E.; Elsevier (red.). Postharvest Handling: A Systems Approach (PDF) (në anglisht) (bot. 2). Ámsterdam. fq. 57–106. ISBN 978-0-12-374112-7.{{cite book}}: Mirëmbajtja CS1: Emra të shumëfishtë: lista e redaktorëve (lidhja) Mirëmbajtja CS1: Mungon shtëpia botuese te vendodhja (lidhja) Otro enlace al mismo trabajo [1]

[3] Chauvet, Michel (2018), Encyclopédie des plantes alimentaires (në frëngjisht) (bot. Belin), Paris, fq. 878, ISBN 978-2-7011-5971-3{{citation}}: Mirëmbajtja CS1: Mungon shtëpia botuese te vendodhja (lidhja)

[1]

[2]

[3]