Stadiumi

Stadiumi zakonisht është një fushë e gjerë dhe e rrethuar, me shkallë të ngritura, e ndarë në disa pjesë dhe e pajisur me mjetet e nevojshme për të zhvilluar ndeshje futbolli, lojëra me dorë ose gara të tjera sportive. ^[1] Mund të përdoret edhe për koncerte dhe organizime e manifestime tjera publike. ^[2]

Pausanias vuri në dukje se për rreth gjysmë shekulli e vetmja ngjarje në festivalin e lashtë Olimpik Grek ishte gara që përbënte një vrapim në gjatësi të stadionit në Olimpiadë, nga ku lindi edhe fjala "stadium". ^[3]

Shumica e stadiumeve me një kapacitet të paktën 10,000 shikuesish janë përdorur për ndeshjet futbollistike. Sportet e tjera të njohura që organizohen në fushën e stadiumit përfshijnë futbollin gridiron, bejsbollin, kriketin, futbollin rugby, ndeshjen e demave (bullfight), etj. Shumë ambiente të mëdha sportive përdoren gjithashtu për koncerte.

Etimologjia Redakto

Stadiumi në Olimpiadë

"Stadium" është forma latine e fjalës greke " stadion " ( στάδιον ), një masë e gjatësisë e barabartë me gjatësinë e 600 këmbëve të njeriut. ^[4] Meqenëse këmbët janë me gjatësi të ndryshueshme, gjatësia e saktë e një stade varet nga gjatësia e saktë e adoptuar për 1 këmbë në një vend dhe kohë të caktuar. Megjithëse në terma modern 1 stadion = 600 feet (180 m), në një kontekst të dhënë historik në të vërtetë mund të nënkuptojë një gjatësi deri në 15% më të madhe ose më të vogël. ^[3]

Masa ekuivalente romake, stadiumi, kishte një gjatësi të ngjashme - rreth 185 metres (607 ft) - por në vend që të përcaktohet me këmbë është përcaktuar duke përdorur standardin romak të njohur si passus, me një distancë prej 125 passūs.

Përdorimi në anglisht i stadiumit vjen nga infrastruktura e niveleve që rrethojnë një udhë romake me gjatësi të tillë.

Shumica e fjalorëve përmbajnë si shprehjen stadiume ashtu edhe shprehjen tjetër në shumës stadia.

Historiku Redakto

Stadiumi Panathenaikos

Stadiumi më i vjetër i njohur është Stadiumi në Olimpiadë në Greqi, ku u mbajtën Lojërat Olimpike të antikitetit nga viti 776 p.e.s. Fillimisht Lojërat përbëheshin nga një ngjarje e vetme, një sprint përgjatë gjatësisë së stadiumit.

Stadiume antike greke dhe romake janë gjetur në qytete të lashta, mbase më i famshmi është Stadiumi i Domitianit, në Romë.

Stadiumi antik Panathenaikos i gërmuar dhe rinovuar ishte vend organizimi i një versioni të hershëm të Lojërave Olimpike që në vitin 1870, ^[5] 1875, 1896 dhe 1906. Gërmimet dhe rinovimi i stadiumit ishte pjesë e trashëgimisë së përfituesit të Kombëtares Greke Vangjel Zhaba, dhe ishte stadiumi i parë antik që u përdor në kohët moderne.

Antikiteti Redakto

Stadiumi në Afërdisias

Stadiumet në Greqinë e lashtë dhe Romë u ndërtuan për qëllime të ndryshme, dhe në fillim vetëm grekët ndërtuan struktura të quajtura "stadium"; Romakët ndërtuan struktura të quajtura " cirk ". Stadia greke ishte për garat në këmbë, ndërsa cirku romak ishte për garat e kuajve. Që të dy, megjithatë, kishin forma dhe zona të ngjashme me ulëse përreth tyre për spektatorët. Grekët gjithashtu zhvilluan teatrin, me rregullimet e tij të uljes duke parashikuar ato të stadiumeve moderne. Romakët kopjuan teatrin, pastaj e zgjeruan për të akomoduar turma më të mëdha dhe ambiente më të hollësishme. Romakët zhvilluan gjithashtu teatrin e rrumbullakët me madhësi të dyfishtë të quajtur amfiteatër, duke ulur turmat në dhjetëra mijëra për të ndjekur luftimet e gladiatorëve dhe shfaqje të kafshëve. Stadiumi dhe teatri grek dhe cirku dhe amfiteatri romak janë të gjitha institucione stërgjyshore për stadiumin modern. ^[6] ^[7]

Shembuj Redakto

Emri	Vendi	Data e hershme	Gjatësia në metra/këmbë	Gjerësia në metra/këmbë
Stadiumi në Olimpiadë	Greqi	776 p.e.s.	212.54 metres (697.3 ft)	28.5 metres (94 ft)
Stadiumi në Delfi	Greqi	500 p.e.s.	177 metres (581 ft)	25.5 metres (84 ft)
Stadiumi i Domianit	Itali	80 e.s.	200 metres (660 ft) - 250 metres (820 ft) (vlerësohet)
Stadiumi në Afërdisias	Turqi		225 metres (738 ft) (përafërsisht)	30 metres (98 ft) (përafërsisht)

Stadiume në Shqipëri Redakto

Stadiume në Kosovë Redakto

Shih edhe Redakto

Literatura Redakto

John, Geraint; Rod Sheard; Ben Vickery (2007). Stadia: A Design and Development Guide (në anglisht) (bot. 4th). Amsterdam: Elsevier/Architectural Press. ISBN 978-0-7506-6844-6.
Lisle, Benjamin D. (2017). Modern Coliseum: Stadiums and American Culture (në anglisht). Philadelphia: U of Pennsylvania Press. fq. 321.
Serby, Myron W. (1930). The Stadium; A Treatise on the Design of Stadiums and Their Equipment (në anglisht). New York, Cleveland: American Institute of Steel, inc. OCLC 23706869.

Referime Redakto

^ Stadia is the Latin plural form, but both are used in English. Dictionary.com
^ Nussli Group "Stadium Construction Projects"
^ ^a ^b A Brief History of the Olympic Games by David C. Young, p. 20
^ Στάδιον, Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek-English Lexicon, on Perseus
^ The Modern Olympic Games, A Struggle for Revival by David C. Young, Chapters 4 & 13
^ Cameron, Alan (1976). Circus Factions: Blues and Greens at Rome and Byzantium (në anglisht). Oxford University Press.
^ Beare, W. (1950). The Roman Stage: A Short History of Latin Drama in the Time of the Republic (në anglisht). Methuen.

[1] Stadia is the Latin plural form, but both are used in English. Dictionary.com

[2] Nussli Group "Stadium Construction Projects"

[David_C._Young_p._20-3] A Brief History of the Olympic Games by David C. Young, p. 20

[4] Στάδιον, Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek-English Lexicon, on Perseus

[5] The Modern Olympic Games, A Struggle for Revival by David C. Young, Chapters 4 & 13

[6] Cameron, Alan (1976). Circus Factions: Blues and Greens at Rome and Byzantium (në anglisht). Oxford University Press.

[7] Beare, W. (1950). The Roman Stage: A Short History of Latin Drama in the Time of the Republic (në anglisht). Methuen.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]