Wikipedia

Traktati i Sèvres

Traktati i Sèvres (frëngjisht: Traité de Sèvres) ishte një traktat i vitit 1920 i nënshkruar midis Aleatëve të Luftës së Parë Botërore dhe Perandorisë Osmane. Traktati i dorëzoi pjesë të mëdha të territorit osman Francës, Mbretërisë së Bashkuar, Greqisë dhe Italisë, si dhe krijoi zona të mëdha pushtimi brenda Perandorisë Osmane. Ishte një nga një seri traktatesh që Fuqitë Qendrore nënshkruan me Fuqitë Aleate pas disfatës së tyre në Luftën e Parë Botërore. Armiqësitë kishin përfunduar tashmë me armëpushimin e Mudros.

Traktati i Sèvres
Emri i gjatë:
  • Traktati i Paqes ndërmjet Fuqive Aleate dhe Perandorisë Osmane
Ndarja e Perandorisë Osmane sipas Traktatit të Sèvres dhe Traktatit Greko-Italian
Nënshkruar10 gusht 1920
VendndodhjaSèvres, Francë
KushtetRatifikimi nga Perandoria Osmane dhe katër Fuqitë Aleate kryesore.
Nënshkrues1. Fuqitë kryesore Aleate[1]
Fuqitë tjera Aleate
2. Fuqitë Qendrore
Perandoria Osmane
DepozitarQeveria franceze
GjuhëtFrëngjisht (kryesore), Anglisht, Italisht[2]
Treaty of Sèvres at Wikisource
Delegacioni osman në Sèvres i përbërë nga tre nënshkruesit e traktatit. Nga e majta në të djathtë: Rıza Tevfik Bölükbaşı, Veziri i Madh Damat Ferid Pasha, ministri osman i arsimit Mehmed Hadi Pasha dhe ambasadori Reşad Halis.
Mehmed Hâdî Pasha nënshkruan Traktatin e Sèvres.

Traktati u nënshkrua më 10 gusht 1920 në një dhomë ekspozite në fabrikën e porcelanit Manufacture nationale de Sèvres[3] në Sèvres, Francë.[4]

Traktati i Sèvres shënoi fillimin e ndarjes së Perandorisë Osmane. Kushtet e traktatit përfshinin heqjen dorë nga shumica e territoreve të pabanuara nga populli turk dhe kalimin e tyre në administratën aleate.[5]

Dorëzimi i tokave të Mesdheut Lindor solli prezantimin e politikave të reja, duke përfshirë Mandatin për Palestinën dhe Mandatin për Sirinë dhe Libanin.[6]

Termat nxitën armiqësi dhe nacionalizëm turk. Nënshkruesve të traktatit iu hoq shtetësia nga Asambleja e Madhe Kombëtare, e udhëhequr nga Mustafa Kemal Atatürk,[7], e cila ndezi Luftën për Pavarësi Turke. Atatürk udhëhoqi nacionalistët turq në luftën për të mposhtur ushtritë e bashkuara të nënshkruesve të Traktatit të Sèvres. Traktati i Lozanës i vitit 1923, i cili zëvendësoi Traktatin e Sèvres, i dha fund konfliktit dhe pa themelimin e Republikës së Turqisë.

Përmbledhja Redakto

Nënshkruar ndërmjet Fuqive Aleate dhe të Asociuara dhe Perandorisë Osmane në Sèvres[8]
Pjesët Nenet
I Besëlidhja e Lidhjes së Kombeve 1-26
II Kufijtë e Turqisë 27-35
III Artikuj politike 36-139
IV Mbrojtja e Pakicave 140-151
V Artikuj ushtarak, detar dhe ajror 152-207
VI Të burgosurit e luftës dhe të varreve 208-225
VII Dënimet 226-230
VIII Artikuj financiar 231-260
IX Artikuj ekonomik 261-317
X Navigimi ajror 318-327
XI Portet, rrugët ujore dhe hekurudhat 328-373
XII Puna (Pjesa XIII e Traktatit të Versajës) 374-414
XIII Dispozita të ndryshme 415-433

Palët Redakto

George Dixon Grahame nënshkroi për Mbretërinë e Bashkuar, Alexandre Millerand për Francën dhe Konti Lelio Longare për Italinë. Një fuqi aleate, Greqia, nuk i pranoi kufijtë si të vizatuar, kryesisht për shkak të ndryshimit politik pas zgjedhjeve legjislative greke të vitit 1920 dhe kështu nuk e ratifikoi kurrë traktatin.[9] Kishte tre nënshkrues për Perandorinë Osmane:

  1. Ish-ambasadori Hadi Pasha,
  2. Ish-Ministri i Arsimit Rıza Tevfik Bölükbaşı,
  3. Sekretari i dytë i ambasadës osmane në Bernë, Reşad Halis.

Republika Socialiste Federale Sovjetike e Rusisë nuk ishte palë në traktat sepse kishte negociuar Traktatin e Brest-Litovsk me Perandorinë Osmane në 1918.

Traktati i Versajës u nënshkrua me Perandorinë Gjermane përpara Traktatit të Sèvres dhe anuloi koncesionet gjermane në sferën osmane, duke përfshirë të drejtat ekonomike dhe ndërmarrjet.

Gjithashtu, Franca, Britania dhe Italia nënshkruan një marrëveshje trepalëshe në të njëjtën datë.[10][11] Ai konfirmoi koncesionet e Britanisë për naftën dhe tregtinë dhe i kaloi ish-ndërmarrjet gjermane në Perandorinë Osmane në një korporatë trepalëshe.

Shtetet e Bashkuara, pasi refuzuan në Senat të marrin mandatin e Lidhjes së Kombeve mbi Armeninë, vendosën të mos marrin pjesë në ndarjen e Perandorisë Osmane.[12] SHBA donte një paqe të përhershme sa më shpejt të ishte e mundur, me kompensim financiar për shpenzimet e saj ushtarake. Megjithatë, pasi Senati refuzoi mandatin armen, shpresa e vetme e SHBA-së ishte përfshirja e tij në traktat nga kryeministri grek me ndikim, Eleftherios Venizelos.[13]

Braktisja Redakto

Traktati i Sèvres imponoi kushte për Perandorinë Osmane që ishin shumë më të rënda se ato të vendosura në Perandorinë Gjermane nga Traktati i Versajës.[14][15] Franca, Italia dhe Britania kishin filluar fshehurazi planifikimin e ndarjes së Perandorisë Osmane që në vitin 1915. Negociatat e hapura mbuluan një periudhë prej më shumë se 15 muajsh, të nisura në Konferencën e Paqes në Paris të vitit 1919 dhe vazhduan në Konferencën e Londrës të shkurtit 1920. dhe mori formë të caktuar vetëm pas Konferencës së San Remos në prill 1920. Vonesa ndodhi sepse fuqitë nuk arritën të arrinin një marrëveshje, e cila, nga ana tjetër, varej nga rezultati i Lëvizjes Kombëtare Turke. Traktati i Sèvres nuk u ratifikua kurrë dhe pas Luftës për Pavarësi Turke, shumica e nënshkruesve të Traktatit të Sèvres nënshkruan dhe ratifikuan Traktatin e Lozanës më 1923 dhe 1924.

Ndërsa Traktati i Sèvres ishte ende në diskutim, lëvizja kombëtare turke nën Mustafa Kemal Pashën u nda me monarkinë, me qendër në Kostandinopojë,[16] dhe ngriti një Asamble të Madhe Kombëtare Turke në Ankara në prill 1920. Ai kërkoi që turqit të luftë kundër grekëve, të cilët po përpiqeshin të merrnin tokën që ishte mbajtur nga Perandoria Osmane dhe që i ishte dhënë Greqisë në traktat. Kjo nisi Luftën Greko-Turke (1919–1922), e cila rezultoi në një fitore turke.

Më 18 tetor, qeveria e Damat Ferid Pashës u zëvendësua nga një qeveri e përkohshme nën Ahmed Tevfik Pashën si Vezir i Madh, i cili shpalli synimin për të mbledhur Senatin për të ratifikuar Traktatin e Sèvres nëse arrihet bashkimi kombëtar. Kjo kërkonte të kërkonte bashkëpunimin e Mustafa Kemalit, i cili shprehu mospërfillje për traktatin dhe filloi një sulm ushtarak. Si rezultat, qeveria turke lëshoi ​​një notë për Antantën se ratifikimi i traktatit ishte i pamundur në atë kohë.[17]

Përfundimisht, Mustafa Kemal pati sukses në Luftën e tij për pavarësi dhe detyroi shumicën e ish-aleatëve të kohës së luftës të ktheheshin në tryezën e bisedimeve.

Përveç kundërshtimit të armatosur të Mustafa Kemalit ndaj traktatit në Anadoll, arabët në Siri nuk ishin të gatshëm të pranonin sundimin francez, turqit rreth Mosulit sulmuan britanikët dhe arabët ishin ngritur në armë kundër sundimit britanik në Bagdad. Ka pasur edhe trazira në Egjipt.

Traktatet pasuese Redakto

Gjatë Luftës për Pavarësi Turke, ushtria turke luftoi me sukses forcat greke, armene dhe franceze dhe siguroi pavarësinë e një territori të ngjashëm me atë të Turqisë së sotme, siç synohej nga Misak-ı Millî.

Lëvizja kombëtare turke zhvilloi marrëdhëniet e veta ndërkombëtare me Traktatin e Moskës me Rusinë Sovjetike më 16 mars 1921, Marrëveshjen e Ankarasë me Francën që i dha fund Luftës Franko-Turke, Traktatin e Aleksandropolit me armenët dhe Traktatin e Karsit për të rregulluar kufijtë lindorë.

Armiqësitë me Britaninë mbi zonën neutrale të Ngushticës u shmangën ngushtë në krizën e Çanakut të shtatorit 1922, kur armëpushimi i Mudanya u përfundua më 11 tetor, duke bërë që ish-Aleatët e Luftës së Parë Botërore të kthehen në tryezën e bisedimeve me turqit në nëntor 1922. Kjo kulmoi në vitin 1923 me Traktatin e Lozanës, i cili zëvendësoi Traktatin e Sèvres dhe ua ktheu turqve një territor të madh në Anadoll dhe Traki. Sipas Traktatit të Lozanës, Franca dhe Italia kishin vetëm zona të ndërveprimit ekonomik, në vend të zonave të ndikimit. Konstandinopoja nuk u bë qytet ndërkombëtar dhe u krijua një zonë e çmilitarizuar midis Turqisë dhe Bullgarisë.[18]

Referime Redakto

Shënime Redakto

  1. ^ Rendi dhe kategorizimi i mëposhtëm janë ashtu siç paraqiten në preambulën e traktatit.
  2. ^ Wikisource:Treaty of Sèvres/Protocol
  3. ^ Helmreich, Paul C. (1974). From Paris to Sèvres: The Partition of the Ottoman Empire at the Peace Conference of 1919–1920 (në anglisht). Columbus, Ohio: Ohio State University Press. fq. 320. ISBN 9780814201701. OCLC 694027.
  4. ^ "The Treaty of Sèvres, 1920" (në anglisht). Harold B. Library, Brigham Young University.
  5. ^ "TS0011.pdf" (PDF). Arkivuar nga origjinali (PDF) më 18 shkurt 2015. Marrë më 20 qershor 2022. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  6. ^ Shih: Marrëveshja Sykes-Picot
  7. ^ "Ottoman signatories of Treaty of Sèvres - NZHistory, New Zealand history online". NZHistory.net.nz (në anglisht). Marrë më 25 janar 2017.
  8. ^ "The Peace Treaty of Sèvres" (në anglisht).
  9. ^ "Archived copy" (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 2007-06-29. Marrë më 2007-05-16.{{cite web}}: Mirëmbajtja CS1: Archived copy si titull (lidhja)
  10. ^ "Tripartite Agreement between the British Empire, France and Italy respecting Anatolia". The American Journal of International Law (në anglisht). 15 (2, Supplement: Official Documents): 153–159. prill 1921. doi:10.2307/2212979. JSTOR 2212979. S2CID 246002936.
  11. ^ The Times (London), 27. Idem., Jan. 30, 1928, Editorial.
  12. ^ "Congress Opposes Armenian Republic; General Sentiment Is Against Assuming Responsibility for New Republic". The New York Times (në anglisht). 27 prill 1920. fq. 2, 353.
  13. ^ Gibbons, Herbert Adams (1921). "Venizelos". Political Science Quarterly (në anglisht). 36 (3): 519. doi:10.2307/2142304. JSTOR 2142304.
  14. ^ Isaiah Friedman: British Miscalculations: The Rise of Muslim Nationalism, 1918–1925, Transaction Publishers, 2012, ISBN 1412847494, page 217.
  15. ^ Michael Mandelbaum: The Fate of Nations: The Search for National Security in the Nineteenth and Twentieth Centuries, Cambridge University Press, 1988, ISBN 9780521357906, page 61 (footnote 55).
  16. ^ Finkel, Caroline, Osman's Dream, (Basic Books, 2005), 57; "Istanbul was only adopted as the city's official name in 1930.".
  17. ^ Current History, Volume 13, New York Times Co., 1921, "Dividing the Former Turkish Empire" pp. 441-444 (retrieved October 26, 2010)
  18. ^ Bendeck, Whitney. "Pyrrhic Victory Achieved." Lecture, Europe in the Total Age of War, Florida State University, Tallahassee, October 11, 2016.

Lidhje të jashtme Redakto

Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Traktati_i_Sèvres&oldid=2487831"