Arkitektura mesjetare në Shqipëri : shek VII-XV
Arkitektura Mesjetare në Shqipëri (Shek. VII-XV)
Përmbledhje Libri "Arkitektura mesjetare në Shqipëri: shek VII-XV" [1] është një studim i thelluar i historisë arkitekturore shqiptare gjatë periudhës mesjetare, i shkruar nga Aleksandër Meksi, një nga studiuesit më të rëndësishëm të fushës. Botuar në vitin 1983 nga shtëpia botuese "8 Nëntori" në Tiranë, ky studim përfshin 213 faqe të ilustruara, që trajtojnë zhvillimet arkitekturore dhe urbanistike në Shqipëri gjatë mesjetës.
Arkitektura mesjetare në Shqipëri është pjesë e një periudhe që zgjat nga shekulli i VII deri në shekullin e XV, duke përfshirë ndikimet bizantine, romake, dhe më vonë ato osmane. Kjo periudhë përkoi me rënien e Perandorisë Romake dhe ngritjen e Bizantit, si dhe me pushtimin dhe ndikimin gradual të Perandorisë Osmane.
Libri është ndarë në disa kapituj kryesorë, ku Meksi analizon ndërtesat më përfaqësuese të arkitekturës shqiptare gjatë kësaj periudhe. Disa prej aspekteve kryesore që trajtohen janë:
- Arkitektura fetare, ku përfshihen kishat dhe manastiret e periudhës bizantine.
- Kalatë dhe fortifikimet, të cilat përbëjnë një element të rëndësishëm të arkitekturës mbrojtëse, si Kalaja e Krujës, Kalaja e Beratit, ajo e Shkodrës dhe të tjera.
- Ndërtesat civile dhe publike, që përfshijnë struktura të ndërtuara për qëllime administrative apo tregtare.
Arkitektura mesjetare në Shqipëri pasqyron ndikime të shumta kulturore dhe arkitekturore nga vendet fqinje dhe perandoritë e mëdha të kohës. Stili më i rëndësishëm i kësaj periudhe është arkitektura bizantine, që shihet në kishat me kube dhe planimetri në formë kryqi. Gjatë periudhës së sundimit osman, vihen re edhe ndikimet osmane në ndërtimet e xhamive dhe infrastrukturës publike, të cilat shihen në fund të periudhës që mbulon studimi i Meksit.
Ndërtimet fetare të periudhës bizantine karakterizohen nga përdorimi i gurëve të latuar, planimetritë në formë kryqi dhe struktura komplekse me kube. Një nga monumentet më të rëndësishme të kësaj periudhe është Kisha e Shën Kollit në Mesopotam, një nga shembujt më të mirë të arkitekturës së hershme bizantine.
Kalatë shqiptare të ndërtuara gjatë kësaj periudhe janë një shembull i shkëlqyer i arkitekturës mbrojtëse. Për shkak të pozitës gjeografike të Shqipërisë, e cila ndodhet në një udhëkryq strategjik mes Lindjes dhe Perëndimit, fortifikimet u bënë element i rëndësishëm i peizazhit arkitekturor. Kalaja e Krujës, Kalaja e Shkodrës dhe Kalaja e Beratit janë ndër kalatë më të njohura që mbeten dëshmi të fuqisë dhe rëndësisë strategjike të këtij rajoni.
Një nga fushat e studimit të Meksit është edhe zhvillimi urbanistik i qyteteve shqiptare gjatë periudhës mesjetare. Qytetet si Berati, Durrësi, Shkodra dhe Kruja ishin qendra të rëndësishme tregtare dhe administrative. Ky zhvillim urbanistik pasqyron një kombinim të stilit bizantin dhe atij osman, duke krijuar një identitet të veçantë shqiptar në arkitekturën mesjetare.
Libri i Aleksandër Meksit konsiderohet një referencë e rëndësishme për studiuesit e arkitekturës dhe historisë shqiptare. Ai ofron një analizë të hollësishme dhe të dokumentuar mirë të monumenteve arkitekturore, duke përfshirë planimetri, materiale ndërtimi dhe teknikat e përdorura. "Arkitektura mesjetare në Shqipëri: shek VII-XV" mbetet një burim kryesor për kuptimin e zhvillimeve kulturore dhe arkitekturore gjatë një periudhe të rëndësishme të historisë shqiptare.
Libri është një kontribut i rëndësishëm për studimin e arkitekturës mesjetare në Shqipëri, duke sjellë në dritë monumentet e trashëgimisë kulturore që kanë mbijetuar deri më sot. Meksi ofron një perspektivë unike mbi mënyrën se si arkitektura u ndikua nga zhvillimet politike dhe shoqërore, duke përforcuar rëndësinë e saj si pjesë e historisë kombëtare shqiptare.