Bashkësitë fetare në Kosovë : 1945-1980
Libri: Bashkësitë fetare në Kosovë: 1945-1980
Autor: Haki Kasumi
Redaktor: Tahir Abdyli
Botuar nga: Instituti i Historisë
Vendi dhe viti i botimit: Prishtinë, 1988
Numri i faqeve: 199
Bibliografi: f. 181-186
Tirazh: 1000 kopje
Libri Bashkësitë fetare në Kosovë: 1945-1980 [1], me autor Haki Kasumin dhe i redaktuar nga Tahir Abdyli, është një studim historik mbi rolin dhe zhvillimin e bashkësive fetare në Kosovë gjatë periudhës së pas Luftës së Dytë Botërore deri në vitin 1980. Ai pasqyron mënyrën se si feja, edukimi fetar dhe marrëdhëniet e institucioneve fetare me shtetin kanë evoluar dhe janë ndikuar nga politikat dhe ndryshimet shoqërore në atë kohë.
Periudha pas Luftës së Dytë Botërore në Kosovë ishte e mbushur me transformime të mëdha politike dhe sociale, që ndikuan fuqishëm në jetën fetare dhe marrëdhëniet ndërfetare. Në kuadër të sistemit të ri komunist të Jugosllavisë, i cili promovonte laicizmin dhe distancën nga strukturat fetare, autoritetet ndërmorën masa për të kontrolluar ndikimin e bashkësive fetare në shoqëri. Kjo përfshinte kufizimin e praktikave fetare publike, ndërprerjen e mësimeve fetare në shkolla dhe kontrollin mbi institucionet fetare për të siguruar që ato të mos sfidonin politikisht regjimin.
Në Kosovë, bashkësitë kryesore fetare përfshinin komunitetin mysliman, komunitetin katolik dhe në një masë më të vogël, ortodoksët serbë. Myslimanët përbënin shumicën e popullsisë dhe gëzonin një ndikim të madh në jetën shoqërore të Kosovës. Komuniteti katolik, më i vogël në numër, kishte gjithashtu një traditë të pasur dhe një prani aktive, veçanërisht në rajonet perëndimore të Kosovës.
Regjimi komunist synonte të vendoste një kontroll të rreptë mbi këto bashkësi, duke i kufizuar ato në aktivitetet e tyre rituale dhe duke ndaluar ndikimin e tyre mbi jetën publike dhe politike. Ky kontroll përfshinte mbikëqyrjen e xhamive, kishave dhe manastireve, si dhe krijimin e mekanizmave për të kontrolluar udhëheqësit fetarë. Nga ana tjetër, komunitetet fetare shpesh gjenin mënyra të ndryshme për të ruajtur trashëgiminë e tyre shpirtërore, ndonëse me kufizime të shumta.
Një aspekt i rëndësishëm që trajtohet në këtë libër është edukimi fetar dhe ndikimi i tij në formimin e identitetit të qytetarëve. Ndërsa shteti synonte ta eliminonte edukimin fetar nga sistemi arsimor publik, bashkësitë fetare u përpoqën të ruanin disa praktika mësimore dhe tradita fetare, kryesisht përmes mësimeve joformale dhe private. Kjo periudhë karakterizohet nga përpjekjet e komuniteteve për të mbajtur gjallë traditat dhe njohuritë fetare, edhe pse brenda një ambienti të vështirë dhe të kufizuar.
Një pjesë thelbësore e analizës së Kasumit është marrëdhënia komplekse ndërmjet fesë dhe shtetit. Shteti jugosllav shpesh e shihte fenë si një burim të mundshëm të destabilizimit ose si një mjet për nxitjen e identiteteve etnike dhe lokale, gjë që mund të ndikonte negativisht në qëndrueshmërinë e ideologjisë socialiste të vendit. Për këtë arsye, autoritetet përpiqeshin të minimizonin rolin e fesë në jetën publike dhe shpesh ndërhynin në punët e institucioneve fetare për të penguar përhapjen e ndjenjave fetare apo etnike që mund të perceptoheshin si kërcënim.
Kjo ndërhyrje shtetërore shfaqej përmes vendimeve për të kontrolluar aktivitetet fetare, për të kufizuar ndërtimin e objekteve të reja fetare dhe për të monitoruar ritet dhe aktivitetet që zhvilloheshin brenda tyre. Megjithatë, shumë besimtarë dhe udhëheqës fetarë vazhduan të ruanin besimin dhe praktikat e tyre, edhe pse shpesh me sfida dhe presione të mëdha nga shteti.
Libri i Kasumit ofron një vështrim të thellë mbi një periudhë të rëndësishme të historisë së Kosovës, duke ndriçuar ndikimin e politikave shtetërore mbi jetën fetare dhe mbi bashkësitë e ndryshme fetare të Kosovës. Kjo vepër kontribuon në kuptimin e marrëdhënieve ndërmjet fesë dhe politikës, duke ofruar një pasqyrë për të kuptuar rolin e fesë në identitetin kulturor dhe etnik të popullit kosovar, si dhe sfidat që ata përballuan gjatë periudhës komuniste.
Në përmbledhje, Bashkësitë fetare në Kosovë: 1945-1980 është një burim me vlerë për studiuesit dhe lexuesit e interesuar në historinë e fesë, identitetit dhe shtetit në Kosovë, duke nxjerrë në pah se si këto elemente ndërthureshin dhe përballeshin gjatë një periudhe të ndjeshme të historisë moderne të Ballkanit.