Brez pas brezi në luftë për shkolla shqipe
"Brez pas brezi në luftë për shkolla shqipe" [1] është një monografi e autorit Nehat Jahiu që trajton zhvillimin e arsimit shqip në Komunën e Likovës, e cila ndodhet në Maqedoninë e Veriut. Libri, i cili ka mbi 500 faqe, ofron një pasqyrë të thelluar dhe të detajuar mbi luftën dhe përpjekjet e një populli për të ruajtur dhe zhvilluar arsimin në gjuhën shqipe në një periudhë historike të tensionuar.
Monografia [2] përfshin periudhën nga vitet pas Luftës së Dytë Botërore deri në kohërat më të fundit, duke i kushtuar një vëmendje të veçantë periudhës pas vitit 1945, kur shkollat shqipe në këtë rajon filluan të hapeshin në kushte shumë të vështira. Jahiu thekson faktin se arsimi shqip në Komunën e Likovës, që përfshin fshatrat si Sllupçan, Orizare, Allashec, Izvor, Bellanoc, Runicë dhe Zallkuq, ka zhvilluar një histori të ngarkuar me sakrifica dhe luftëra për mbijetesë. Shkollat e para shqipe u hapën në vitin shkollor 1945/46, por ato zhvillonin mësim në shtëpi private, mejtepe dhe xhamia, duke pasur vështirësi të mëdha për të siguruar kushte të përshtatshme dhe resurse.
Në këtë vepër, Jahiu ka përmbledhur një informacion të pasur dhe të hollësishëm mbi historikun e shkollave shqipe në këtë rajon, duke dhënë lista të biografive të arsimtarëve dhe punonjësve të tjerë të shquar që kontribuan në këtë proces. Po ashtu, ai prezanton biografitë e drejtorëve të shkollave që udhëhoqën këto institucione, si dhe të nxënësve, duke ofruar një pasqyrë të plotë të zhvillimeve shkollore gjatë viteve shkollore. Monografia përfshin gjithashtu aktivitete dhe ngjarje të tjera që lidhen me arsimin, duke përfshirë aktivitetet e lira të nxënësve dhe përpjekjet për të avancuar kulturën dhe arsimimin shqip.
Libri është ndarë në disa kapituj kryesorë, ku spikasin disa tema të rëndësishme:
1. "Qëndresa heroike e një populli" – Ky kapitull përshkruan luftën dhe përpjekjet e popullit shqiptar për të mbrojtur identitetin e tij kulturor dhe gjuhësor përmes arsimit.
2. "Viti 2001 – tragjik për një popull" – Ky kapitull analizon ngjarjet tragjike të vitit 2001, kur tensionet etnike në Maqedoninë e Veriut çuan në përplasje dhe luftëra, duke pasur ndikim të drejtpërdrejtë në arsimin shqip.
3. "Arsimi shqip gjithnjë i pengoi dikujt" – Në këtë kapitull, Jahiu diskuton pengesat dhe sfidat që ka pasur arsimi shqip në një ambient ku gjithnjë ka pasur interesa për të shtypur gjuhën dhe kulturën shqipe.
4. "Pritja dhe strehimi i refugjatëve kosovarë gjatë luftërave të viteve 1998/1999" – Ky kapitull trajton periudhën e luftërave në Kosovë dhe ndikimin që ato kishin në komunitetin shqiptar në Maqedoninë e Veriut, përfshirë pritjen e refugjatëve dhe mbështetje ndaj tyre.
Monografia gjithashtu përfshin një pjesë të rëndësishme që përmend arsimtarët dhe nxënësit dëshmorë dhe martirë të shkollave shqipe në Komunën e Likovës, si dhe qytetarët që ranë në altarin e lirisë gjatë Luftës së Kosovës dhe ngjarjeve të vitit 2001. Jahiu ka shfrytëzuar një literaturë të pasur për hartimin e kësaj vepre, duke dokumentuar me kujdes çdo detaj që ka lidhje me zhvillimin e arsimit dhe ndihmën që ky komunitet ka ofruar gjatë periudhave të vështira.
Në fund të librit, Jahiu ofron disa shtojca interesante si "Gjurmë dhe tituj", "Faqe nga gazetat", "Poezi – përkushtime", "Fotografi që flasin" dhe "Letër nënës", ku përshkruhen momente prekëse dhe testimoniale që pasqyrojnë vuajtjet dhe heroizmin e këtij komuniteti.
Në përmbyllje, "Brez pas brezi në luftë për shkolla shqipe" është një vepër e rëndësishme që ndihmon për të kuptuar historinë e arsimit shqip në një rajon të Maqedonisë së Veriut, si dhe kontribuon në ruajtjen e kujtesës kolektive për sakrificat dhe arritjet e këtij populli në fushën e arsimit dhe kulturës.