Jupiteri
Jupiteri ose Enjti është planeti i 5-të nga Dielli dhe më i madhi nga të gjithë tjerët në sistemin diellor. Jupiteri është dy herë e gjysmë më i madh së sa planetët e tjerë, dhe 319 herë më i madh se sa Toka.
Jupiteri .svg){kind=small}
| |
|---|---|
 në 1979 (NASA) | |
| Veçoritë | |
| Numri i hënave | 63 |
| Diametri | 142.984 (±8) km (ekuator) 133.708 (±20) km (polar) |
| Siperfaqja | 1/15,41 |
| Masa | 1,899×1027kg |
| Rrotullimit rreth vetes (dita) | 9,84 orë |
| Rrotullimi rreth diellit (viti) | 4332,71 ditë (11,86 viti) |
| Largësia nga Dielli | 778,41×106 km |
| Atmosfera | Dendësia; 90% H2, 10% He, 0,3% CH4 |
| Temperatura (perafërsisht) | 152 K (-121°C) |
| Ngjyra | Ngyrë kafe, e kuqe dhe e bardhë |
| Bërthama | Nikelsilicide |
Jupiteri ka 63 hëna ose siç quhen ndryshe satelitë,që rrotullohen rreth tij. Shumica prej tyre janë shumë të vegjël në krahasim me disa nga Hënat e mëdha.
Jupiteri është objekti i katërt që ndriçon në qiell (pas Diellit, Hënës dhe Venerës). Ai ka qenë i njohur që nga kohërat prehistorike si një yll. Në 1610, kur Galileo pa në teleskop ai zbuloi katër hënat më të mëdha të Jupiterit: Io, Europa, Callisto, Ganymede dhe (tani e njohur si hëna Galilean). Ky ishte zbulimi i parë i një qendre lëvizëse nga Toka. Ky zbulim ishte një pikë kryesor në favor të teorisë heliocentrik të Nikola Kopernikut dhe studimeve të tij (së bashku më të dhënat e tjera të reja nga teleskopi i tij : faza e Venus dhe malet në Hënë).
Jupiteri është vizituar më parë nga Pioneer 10 në 1973 dhe më vonë nga Pioneer 11, Voyager 1, Voyager 2 dhe Ulysses. Anija/Satelit Galileo orbitron rreth Jupiterit për tetë vjet. Ajo vazhdon të vëzhgohet rregullisht nga syri i teleskopit Hubble.
Planetët me përbërje gazi nuk kanë sipërfaqe të ngurtë, këto materialë janë thjesht më të denduara në thellësi (rrezet dhe diametri korrespondojnë dukë na treguar që është 1 atmosferë). Ajo që në e shohim në këto planetë janë retë e larta (pak mbi nivelin 1 atmosferë).
Jupiteri është rreth 90 % hidrogjen dhe helium 10 % (nga numri i atomeve, % nga 75/25 në masë) me gjurmët e metan, ujë, amoniak dhe shkëmb. Kjo është shumë e afërt më përbërjen e Nebulas Diellore, nga të cilat i gjithë sistemi diellor u formua. Saturni ka një përbërje të ngjashme, por Urani dhe Neptuni kanë më pak hidrogjen dhe helium. Njohurive tona të brendshme të Jupiterit (dhe planetët e tjerë të gazit) janë shumë të pakta dhe mund të rrinë të tilla për disa kohë. Jupiteri ndoshta ka një bazë të materialit shkëmbor në pjësën e tij më të madhe, prej rreth 10/15 % të masës së Tokës.
Tek Thelbi qëndron pjesa kryesorë e planetit në formën e hidrogjenit dhe materiale të tjera të shkrira. Kjo formë ekzotikë e zakonshme e elementëve është e mundur vetëm në presionet që tejkalon 4.000.000 bar siç është në brendësi të Jupiterit (dhe Saturnit). Hidrogjeni i lëngshëm metalik përbëhet prej protoneve dhe elektroneve të jonizuar (si e brendshmja e Diellit, por në një temperaturë shumë të ulët). Në temperaturën dhe presionin e hidrogjenit në brendësi të Jupiterit është një lëng i përbërë jo prej gazit. Ajo është një dirigjent elektrik dhe burimi i fushës magnetikë të Jupiterit. Kjo shtresë ndoshta përmban gjithashtu disa helium dhe gjurmët e Akullit.
Shtresa e jashtme është e përbërë kryesisht nga molekula hidrogjeni dhe heliumi. Atmosfera që në shohim është shumë më lart kësaj shtresë të thellë. Uji, dioksidi karbonit, metani dhe disa molekula të tjera janë gjithashtu të pranishme por në një sasi tepër të vogël. eksperimentet e fundit kanë treguar së hidrogjeni nuk e ndryshon fazën papritmas.
3 shtresa të dallueshme të reve besohet së ekzistojnë më përbërje nga akulli i amoniakut, hidrosulfid amoniaku dhe një përzierje e akullit dhe ujit. Megjithatë, rezultatet paraprakë nga hetimi tregojnë vetëm shenja të reve. Të dhënat nga hetimi atmosferik gjithashtu tregojnë së ka shumë më pak ujë së sa pritej. Mendimet ishin së atmosfera e Jupiterit do të përmbajë rreth dy herë më shumë oksigjen (i kombinuar më hidrogjen të bollshëm për të përbërë të ujin). Po ashtu befasuese është temperatura e lartë dhe dendësia e pjesëve të larta të atmosferës.
Jupiteri dhe planetët e tjerë të gazit kanë erërat e forta më shpejtësi të cilat janë të izoluar në grupe të gjerë. Përbërjet Kimikë dhe temperatura e lehtë dallohet dhe janë përgjegjëse për grupet më ngjyrë që dominojnë paraqitjen e planetit. Grupet e lehta më ngjyra quhen zona, ato të errëta quhen rripa. Këto Grupe kanë qënë të njohur për disa kohë në Jupiter, por kompleksët dhe rajonet kufitarë midis grupeve u panë nga Anija Voyager. Të dhënat nga hetimi Galileo tregojnë së erërat janë edhe më të shpejta së sa pritej (më shumë së 650 km në orë). Atmosfera e Jupiterit është parë të jetë shumë turbullt, kjo tregon së erërat janë të formuara nga brendësia e vet planetit dhe jo nga Dielli siç formohet në Tokë.
Njollat e Kuqë janë parë nga vëzhguesit Tokësorë për më shumë së 300 vjet. Njollat e Kuqë janë rreth 12.000 deri 25.000 km, mjaft e madhe për të mbajtur dy Toka. Ka dhe Njolla të tjera të ngjashme por që janë më të vogla dhe kanë qënë aty prej kohësh. Vrojtimet dhe drejtimet e rrotullimit tregojnë së GRS - Njolla e Kuqë është një rajon më presion të lartë dhe shumë më të ftohtë së sa rajonet tjera në planet. Struktura të ngjashme janë parë në Saturn dhe Neptun.
- Shikoni imazhin e më poshtëm rreth këtij informacioni
Jupiteri rrezaton më shumë energji në hapësirë së sa merr nga Dielli. Thelbi i Jupiterit është i nxehtë : Bërthama është ndoshta rreth 19.727 °C. (Jupiteri nuk prodhon energji më shkrirje bërthamorë si në Diell, por është shumë i vogël dhe bërthama e tij është shumë e ftohtë, për të shkaktuar reaksione bërthamorë). Kjo ngrohje e brendshme ndoshta shkakton një fenomen thellë në shtresat e lëngshme të Jupiterit dhe është ndoshta përgjegjës për kompleksin që në shohim në retë ose njollat në atmosferë. Saturni dhe Neptuni janë të ngjashëm më Jupiterin në këtë drejtim.
Jupiteri është në madhësinë e duhur për të qënë një planet gazi.
Jupiterit i duhet të ishte edhe 80 herë më i madh së sa është aktualisht, që të quhej Yll
Jupiteri ka një fushë të madhe magnetikë, shumë herë më të fortë së sa e Tokës. Magnetosfera e tij zgjat më shumë së 650 milion km. (Vini re së Magnetosfera e Jupiterit është larg nga ajo sferikë - ajo zgjat vetëm disa milion kilometra në drejtimin drejt Diellit.
Jupiteri ka unaza si Saturni por shumë të zbehta dhe të vogla në krahasim më këtë të fundit. Ato ishin krejtësisht të papritura dhe u zbuluan vetëm kur dy shkencëtarë dukë studiuar imazhet nga ANija Voyager, 1 këmbëngulën që për ekzistencën e unazave. Të gjithë të tjerët mendonin së shanset për të gjetur ndonjë gjë ishte zëro, por nuk ishin. Ndryshe nga unazat e Saturnit ato të Jupiterit janë më të errëta (rreth 0,05). Ato ndryshe nga unazat e Saturnit, nuk përmbajnë akull. Unazat e Jupiterit janë të formuara nga grimca të vogla mikrometeorike dhe nuk mund të qëndrojnë për shumë kohë për shkak të atmosferës turbulluese dhe gravitetit që ka vetë planeti.
Në korrik të 1994, Kometa Shoemaker-Lëvy 9 përplasët më Jupiterin më rezultate spektatorë. Efektet janë të dukshme edhe më teleskopët amatorë. Mbeturinat nga përplasja kanë qënë të dukshme për gati një vit pas përplasjes.
Jupiteri ka 63 satelitë të njohur : Ka 4 Hëna të mëdha plus dhe shumë të vogla, të cilat disa prej tyre nuk janë emërtuar akoma. Jupiteri është ngadalësuar shumë për shkak të satelitëve që rrotullohen rreth tij. Gjithashtu, forcat e njëjta po ndryshojnë orbitën e hënave dukë i detyruar ato të largohen më larg Jupiterit.
Hënat : Io, ëuropa dhe Ganymede janë të mbyllur së bashku në një rezonancë 01:02:04 e syrit dhe rrotullimi i tyre zhvillohet së bashku. dhe Callisto është pothuajse pjesë e këtij fenomeni. Në disa qindra milion vjet, edhe Callisto do të jetë i mbyllur shumë në këtë rezonancë. Callisto rrotullohet rreth dy herë pikërisht në periudhën e Ganymede (tetë herë në periudhën e Io).