Kryengritja e Parë
Kryengritja e Parë apo Intifada e Parë (arabisht: al-Intifāḍa al-'Ūlā), i njohur gjithashtu si Kryengritja e Parë Palestineze[1][2] ose Kryengritja e Gurëve, ishte një seri e qëndrueshme protestash, aktesh të mosbindjes civile dhe trazirave të kryera nga palestinezët në territoret palestineze të pushtuara nga Izraeli dhe në Izrael. Ai ishte i motivuar nga zhgënjimi kolektiv i Palestinës mbi pushtimin ushtarak të Izraelit në Bregun Perëndimor dhe Rripin e Gazës, teksa i afrohej kufirit njëzetvjeçar, që kishte filluar në vazhdën e Luftës Arabo-Izraelite të vitit 1967. Kryengritja zgjati nga dhjetori 1987 deri në Konferencën e Madridit të vitit 1991, megjithëse disa e datojnë përfundimin e saj në 1993, me nënshkrimin e Marrëveshjes së Oslos.[3]
Intifada filloi më 9 dhjetor 1987,[4] në kampin e refugjatëve Jabalia pasi një shofer kamioni izraelit u përplas me një makinë civile, duke vrarë katër punëtorë palestinezë, tre prej të cilëve ishin nga kampi i refugjatëve Jabalia.[5] Palestinezët akuzuan se përplasja ishte një përgjigje e qëllimshme për vrasjen e një izraeliti në Gaza ditë më parë. Izraeli mohoi se përplasja, e cila erdhi në kohën e tensioneve të rritura, ishte e qëllimshme ose e koordinuar. Përgjigja palestineze u karakterizua nga protesta, mosbindje civile dhe dhunë. Kishte mbishkrime, barrikadime[6] dhe hedhje të gjerë gurësh dhe kokteje molotovi mbi ushtrinë izraelite dhe infrastrukturën e saj brenda Bregut Perëndimor dhe Rripit të Gazës. Këto ishin në kontrast me përpjekjet civile duke përfshirë grevat e përgjithshme, bojkotimin e institucioneve të Administratës Civile izraelite në Rripin e Gazës dhe Bregun Perëndimor, një bojkot ekonomik që konsiston në refuzimin për të punuar në vendbanimet izraelite për produktet izraelite, refuzimin për të paguar taksat dhe refuzimin për të drejtuar makina palestineze. me licenca izraelite.
Izraeli vendosi rreth 80,000 ushtarë në përgjigje. Kundërmasat izraelite, të cilat fillimisht përfshinin përdorimin e shpeshtë të raundeve të drejtpërdrejta në rastet e trazirave, u kritikuan nga Human Rights Watch si joproporcionale, përveç përdorimit të tepruar të forcës vdekjeprurëse nga Izraeli.[7] Në 13 muajt e parë u vranë 332 palestinezë dhe 12 izraelitë. Imazhet e ushtarëve që rrahin adoleshentët me shkopinj më pas çuan në adoptimin e plumbave plastikë gjysmë vdekjeprurës. Gjatë gjithë intifadës gjashtëvjeçare, ushtria izraelite vrau të paktën 1087 palestinezë, nga të cilët 240 ishin fëmijë.[8]
Midis izraelitëve, 100 civilë dhe 60 ushtarë izraelitë u vranë, shpesh nga militantë jashtë kontrollit të UNLU[9] të Intifadës, dhe më shumë se 1,400 civilë izraelitë dhe 1,700 ushtarë u plagosën. Dhuna brenda-palestineze ishte gjithashtu një tipar i spikatur i Intifadës, me ekzekutime të përhapura të rreth 822 palestinezëve të vrarë si bashkëpunëtorë të dyshuar të Izraelit (1988–prill 1994). Në atë kohë Izraeli thuhet se mori informacion nga rreth 18,000 palestinezë të cilët ishin komprometuar,[10] megjithëse më pak se gjysma kishin ndonjë kontakt të provuar me autoritetet izraelite. Intifada e Dytë që pasoi u zhvillua nga shtatori 2000 deri në 2005.
Shiko edhe
RedaktoReferime
Redakto- ^ Peters, Joel; Newman, David (2013). The Routledge Handbook on the Israeli-Palestinian Conflict (në anglisht). Routledge. ISBN 978-0-415-77862-6.
- ^ Alimi, Eitan (2007-01-09). Israeli Politics and the First Palestinian Intifada: Political Opportunities, Framing Processes and Contentious Politics (në anglisht). Taylor & Francis. ISBN 978-0-203-96126-1.
- ^ Peters, Joel; Newman, David (2013). The Routledge Handbook on the Israeli-Palestinian Conflict (në anglisht). Routledge. ISBN 978-0-415-77862-6.
- ^ Lockman, Zachary; Beinin, Joel (1989). Intifada: The Palestinian Uprising Against Israeli Occupation (në anglisht). South End Press. ISBN 978-0-89608-363-9.
- ^ "The accident that sparked an Intifada". The Jerusalem Post | JPost.com (në anglisht). 2011-12-04. Marrë më 2024-06-27.
- ^ "BBC NEWS". news.bbc.co.uk. Marrë më 2024-06-27.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ www.hrw.org https://www.hrw.org/legacy/campaigns/israel/intifada-intro.htm. Marrë më 2024-06-27.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh|title=(Ndihmë!); Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "Fatalities in the first Intifada".
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Martin, Mary; Kaldor, Mary (2009-12-16). The European Union and Human Security: External Interventions and Missions (në anglisht). Routledge. ISBN 978-1-135-17894-9.
- ^ "Islam" Means Peace: Understanding the Muslim Principle of Nonviolence Today.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)