Nebulat - Mjegullnajat e Gazit

Mjegullnaja

Mjegullnaja eshte nje re nderyjore e pluhurit, gazit hidrogjen, gaz heliumi dhe gazeve te tjera jonizues. Fillimisht, mjegullnaje ishte nje emer i pergjithshem per cdo objekt astronomik duke perfshire edhe galaktikat pertej Milky Way, Shembull: per shembull, Galaktika Andromeda ishte referuar si Nebula Andromeda para se galaktikat te zbuloheshin nga Edwin Hubble. Mjegullnajat formojne rajonet e formimit te yjeve, sic eshte Nebula Eagle [Mjegullnaja e gazit ne forme shqiponje. Me sakte shihni fotografine e mesiperme]. Kjo Mjegullnaje eshte pershkruar ne nje nga imazhet me te famshme te NASA-s. Ne keto rajone, formacionet e gazit, pluhurit dhe materiale te tjera grumbullohen se bashku per te formuar masa te medha, dhe perfundimisht behen mjaft te medha per te formuar Yje. Materialet e mbetura besohet se jane me pas per te formuar planetet, dhe objekte te tjera planetare te sistemit.

Ekzistojne deshmi qe Fisi Mayan e dinte per Mjegullnajat e gazit qe para shpikjes se teleskopit. Asistenca per kete teori vjen nga nje perralle popullore, qe merret me fushen e qiellin rreth Orionit. Perralla permban disa dira flake me ngjyra te ndezura ne hapesire.

Rreth vitit 150, Klaudi Ptolemaeus rregjistroi, ne librat e VII-VIII, pese yje qe u shfaqen ne Mjegullnaje. Ai gjithashtu vuri re nje rajon te mjegullt midis Arusha e Madhe dhe Luani. Mjegullnaja e pare e dallueshme nga nje grup yjesh, u permend nga astronomi, Abd er-Rahman es-Sufi, ne librin e tij te yjeve ne 964-n. Ai vuri ne dukje per nje re te ndodhur aty ku eshte galaktika Andromeda ne ditet e sotme. Supernova qe krijoi Mjegullnajen ne forme Gaforreje, SN 1054, u vu re nga astronomet Arabik dhe ato Kineze ne 1054.

Per arsye te panjohura, el-Sufi nuk arriti te theksoje Mjegullnajen e Orionit, e cila eshte galaktika Andromeda ne qiellin e nates. Me 26 nentor, 1610, Nicolas Claude Fabri de-Peiresc zbuloi Mjegullnajen e Orionit duke perdorur nje teleskop. Kjo mjegullnaje eshte verejtur edhe nga Johann Baptist Cysat ne 1618. Megjithate, studimi i pare i detajuar i Mjegullnajen e Orionit nuk do te kryhej deri ne 1659 nga Christian Huygens, i cili gjithashtu besonte veten te ishte personi i pare qe kishte zbuluar kete Mjegullnaje.

Ne 1715, Edmund Halley publikoi nje liste prej gjashte Mjegullnajash. Ky numer u rrit ne menyre te qendrueshme gjate shekullit te nga Jean-Philippe de Cheseaux, i cili hartoi nje liste prej 20 Mjegullnajash duke perfshire tete te pa njohura me pare. Nga 1751-1753, Nicolas Louis de Lacaille vendosi ne katalog 42 Mjegullnaja, te cilat shumica prej tyre ishin te panjohura me pare. Charles Messier hartoi me pas nje katalog me 103 Mjegullnaja nga 1781, edhe pse qellimi i tij kryesor ishte per te shmangur zbulimin e rreme te kometave.

Numri i Mjegullnajave atehere ishte ne mase te madhe, zgjeruar nga perpjekjet e William Herschel dhe motres tij Caroline Herschel. Katalogu i tyre i mijerave Mjegullnajave te reja dhe grupimeve te Yjeve u botua ne vitin 1786. Nje katalog i dyte i me mijera mjegullnaja u botua ne 1789 dhe katalogun e trete dhe te fundit te 510 Mjegullnajave te reja ne 1802. Megjithate ne 1790, ai zbuloi nje yll te rrethuar nga Mjegullnaja dhe arriti ne perfundimin se kjo ishte nje Mjegullnaje e vertete.

Ne fillim te vitit 1864, William Huggins shqyrtoi spektret e rreth 70 Mjegullnajave. Ai gjeti se rreth 1/3 e tyre kishin spekter thithjen e gazit. Pjesa tjeter tregoi nje spekter te vazhdueshem dhe perberje nga nje mase te mundshme. Nje kategori e trete u shtua ne 1912, kur Vesto Slipher tregoi se spektri i nje Mjegullnaje te rrethuar nga Yjet perputhej me spektret e grupeve tjera. Mjegullnaja rrezaton nga drita e Yjeve brenda saj.

Ne 1922, Edwin Hubble njoftoi se gati te gjitha Mjegullnajat jane te lidhura me Yjet, dhe se ndricimi i tyre vjen nga drita e Yjeve. Edwin Hubble dhe Henry Norris Russell arriten ne perfundimin se Mjegullnajat rreth Yjeve te nxehta jane transformuar ne ndonje menyre.

Shume Mjegullnaja apo Yje jane formuar nga rrezimi gravitacional i gazit. Materiali bie nen peshen e vet te mundshme dhe rrotullohet rreth vetes duke u nxehur dhe krijuar reaktim termoberthamor dhe lindjen e nje Ylli, gjithashtu shfaq dhe nje rreze ultraviolet te dukshme. Madhesia e ketyre Mjegullnajave ndryshon ne varesi te madhesise se rese origjinale te gazit. Keto jane vende ku ndodh formimi i Yjeve. Disa Mjegullnaja jane formuar si rezultat i shperthimeve Supernova, qe vjen nga Yjet me madhesi gjigande dhe jete shkurter.

Materialet e hedhura jashte nga shperthimi i Supernoves jane jonizues me energji dhe objekti kompakt i formimit te Mjegullnajave. Nje nga shembujt me te mire te kesaj eshte Mjegullnaja-Nebula Gaforrja, e ndodhur tek hapesira e Demit. Veprimtaria Supernova eshte regjistruar ne vitin 1054 dhe eshte i etiketuar SN 1054. Objekti kompakt qe ishte krijuar pas shperthimit qendron ne qender te Mjegullnajes-Nebules Gaforrja dhe eshte nje Yll Neutron.

Mjegullnajat tjera mund te formohen si Mjegullnaja Planetare. Kjo eshte faza e fundit e jetes se nje Ylli te vogel ne mase si Dielli Tokes. Yjet me nje mase deri ne 8-10 masa diellore, shnderrohen ne nje gjigand te kuq dhe ngadale humbin shtresat e tyre te jashtme gjate presionit ne atmosferat e tyre. Kur nje Yll humb materiale te mjaftueshme, rrit Temperaturen, Rrezatimin Ultraviolet dhe formon Mjegullnajen me materaialet qe hedh jashte vetes. Mjegullnaja eshte e perbere nga 97% Hidrogjen dhe 3 Helium%.

Mjegullnajat klasifikohen ne kater grupe te medha. Mjegullnajat Spirale jane perdorur per te shpjeguar strukturat e Galaktikave Spirale.

Klasifimimi ne Grupe

• Mjegullnajat e Qeta H 2: H II regions.
• Mjegullnajat e Erreta: Dark nebula
• Mjegullnajat Planetare: Planetary nebulae
• Mjegullnajat nga Supernova: Supernova remnant

Mjegullnaja e Qeta H-2

Mjegullnaja e Qeta H-2 jane shembuj te Mjegullnajes reflektuese. Shumica mund te pershkruhet si Mjegullnaja Qetesuese, qe do te thote se ato jane te zgjeruara dhe permbajne kufij te percaktuar mire. Ne driten e dukshme keto Mjegullnaja mund te ndahet ne disa lloje, nje klasifikim qe varet nga drita qe shohim. Keto mjegullnaja jane quajtur shpesh rajone ISKSH, termi ISKSH eshte perdorur ne astronomi profesionale per te referuar hidrogjenin jonizues. Ne kontrast me Mjegullnajat, ato reflektuese prodhojne sasi te konsiderueshme te drites nga perberja e tyre dhe jo nga drita e Yjeve brenda vetes.

Mjegullnajat e Erreta

Mjegullnajat e Erreta jane te ngjashme me Mjegullnajat e Qeta H-2, por ata nuk jane pare ose reflektuar nga drita e tyre. Ato jane pare si rete e erreta ne frontin e Yjeve me te largeta. Edhe pse keto Mjegullnaja shfaqen ndryshe ne gjatesi dhe vale optike, ato jane burimet e ndritshme te valeve infra te kuqe. Ky emision vjen kryesisht nga pluhuri brenda Nebules - Mjegullnajes

Mjegullnajat Planetare

Mjegullnajat Planetare jane mjegulla, qe formohen nga nje Yll i cili shnderrohet ne nje gjigand te kuq dhe pastaj humb energjine e tij, duke e nxjerre jashte , dhe me pas shnderrohet ne nje Yll xhuxh i bardhe. Teknikisht ato jane nje rajon ISKSH, sepse shumica e hidrogjenit eshte jonizues. Megjithate Mjegullnajat Planetare jane me kompakte se sa Mjegullnajat, qe krijojne Yje. Mjegullnajat Planetare jane quajtur keshtu per shkak se astronomet e pare i respektuan keto objekte duke menduar se ato jane disqe rreth Planeteve, edhe pse ata nuk kan lidhje fare me Planetet.

Shperthimi Supernova

Shperthimi Supernova ndodh kur nje Yll i madh ne mase arrin ne fund te jetes se tij, atehere kur fuzioni berthamor ne thelbin e Yllit ndalon totalisht. Renia e gazit ne Berthamen e Yllit merr nje ndezje te forte dhe i jep nje zmadhim duke shkaktuar keshtu shperthimin e Yllit ne menyren Supernova. Zgjerimi i gazit formon Mjegullnajen e quajtur Supernova Remnants, e cila eshte nje mjegullnaje e perhapur nga shperthimi i Yllit.

Mjegullnajat e emerura sipas formave

• Mjegullnaja Ant - Ant Nebula
• Mjegullnaja Laku Bernardit - Loop Barnard's Nebula
• Mjegullnaja Bumerang - Bumerang Nebula
• Mjegullnaja Syt e Maceve - Cat's Eye Nebula
• Mjegullnaja Gaforre - Crab Nebula
• Mjegullnaja Shqiponje - Eagle Nebula
• Mjegullnaja Eskimez - Eskimez Nebula
• Mjegullnaja Carina - Nebula eta Carinae
• Mjegullnaja Spirale - Helix Nebula
• Mjegullnaja Ore Qelqi - Hour glass Nebula
• Mjegullnaja Koka Kalit - Horsehead Nebula
• Mjegullnaja e Orionit - Orion Nebula
• Mjegullnaja Pelikan - Pelican Nebula
• Mjegullnaja Sheshi i Kuq Red Square Nebula
• Mjegullnaja Unaze - Ring Nebula
• Mjegullnaja Rozete - Rosette Nebula