|
Sipas të dhënave nga studiues të ndryshëm, banorët e zonës janë me prejardhje ilire nga fisi ilir i Karavanteve (Ndre Mjeda) qe u pasuan nga Albanet (Ptolomeu, sh. II pas K.). Këto hipoteza mbështeten në studimet që u janë bërë toponimeve të njëjta në kohë të ndryshme, sidomos emrave të fshatrave dhe vërtetohet se ka jetuar në këto troje një popullsi e lashtë që ka shkruar historinë e vet nëpërmjet qëndresës së lavdishme me luftë të armatosur e rezistencë të pathyeshme.
Në periudhën e Mesjetës Miloti është përfshirë në Principatën e Arbnit që njihet si formacioni i parë shtetëror feudal i shqiptarëve qysh nga fundi i [[Shekulli XII|shekullit Xll]], me sundimtarët Progoni, në vitet 1190-1199 dhe të bijtë, Gjini që sundoi në vitet 1199-1208, Dhimitri 1208-1216, periudhë që njohu fuqizimin më të madh të kësaj Principate. Kjo principate i perket asaj te Skurajve, me stemen e famshme te ujk-luanit, qe sundoi ne shekujt XII-XV ne krahinen e Kurbinit, dhe me vone iu mbeshtet Topiajve dhe Kastrioteve. Per t'u permendur, PrincIPrinci Aleksander Skura, zot i Vlores, i pari princ shqiptar qe merr pjese ne nje beteje kunder turqeve ne fushen e Rumelise si komandant i forcave shqiptare, ne koalicionin ballkanik kunder turqeve me 1378 (kronikat rumune). Skuraj ishte qendra e principates se familjes Skura, nje familje mesjetare kufitare me familjet e medha te Arberise, qe ka vijushmeri me familjen Pervizi. Në këtë periudhë në grykëderdhjet e lumenjve u ngritën skela të vogla detare që shërbenin për transportimin e mallrave në rrugë detare brenda vendit dhe me vende të tjera. Në grykëderdhjen e lumit Mat funksionoi Skela e Shufadasë. Me krijimin e principatave feudale ne fundin e shekulit XlV, Kurbini me Milotin dhe fshatrat përreth te përfshira në Principatën e Skurajve, iu mbeshteten ma vone principates se Topiajve dhe të Kastriotëve. Princi i fundit Ndue Skura, u largua per ne Itali me gjithe familje pas vdekjes se Gjergj Kastriotit. Ne Skuraj mbeten nipa te tij nga dega e familjes Pervizi. Gjithashtu ne legjendat popullore vendase, por pa ndonje domethenie reale historike, permendet edhe njefare Koke Malci, i njohur si plak i mencur qe e kishte keshillue Gjergj Kastriotin Skenderbeun ne nje beteje qe do te zhvillohej ne fushen poshte Milotit, gjate lumit Mat.
Qyteti Milot dhe këto fshatra janë historikisht baza e krahinës së Kurbinit që është dalluar si mbështetëse e luftrave të Skënderbeut edhe të luftrave të mëvonshme për liri dhe pavarësi. Është për tu përmendur mbledhja e Kuvendit Krahinor të Kurbinit në fshatin Delbnisht “ku kanunet e Flamurit e të Kurbinit me 5, 6 e 7 gusht 1906 vendosur nga Gjin Pjeter Mark Pervizi Skluraj plak i pare i 54 pleqve te Kurbint e te semtit te Krujes, dhe udheheqesi i kryengritjes se Kurbinit 1906-1912[[Shtjefen Gjeçovi, kanuni i Lek Dukagjinit,Shkoder 1933]] Kanuni historik i Bajrakut i Kurbinit i bëri nje shtesë kanunit te Lekë Dukagjinit te hartuar nge Shtjefen Kostandin Gjeçovi. Ne kete kuvend ishin te pranishm e deshmitare Dom Nikoll Kaçorri dhe vete Shtjefen Gjeçovi, i cili perveç Kanunit ka lene te shkruar edhe protokollet e ketyre mbledhjeve (doreshkrim ne Biblioteken Kombetare ne Tirane) prej 116114 faqesh mbi Kryengritjen e Kurbinit. [[Shtjefen Gjeçovi, Kryengritja e Kurbinit, doreshkrim, Laç Sebaste, 1906]]. Kryengritja e Kurbinit e viteve 1906 – 1912, nisi me betejen e Pushes se Tallajbese ne Kruje, duke i dhene nisje Kryengrtjes se pergjithshme kombetare [[Giuseppe Valentini, Il Diritto delle Comunità nella tradizione giuridica albanaes, Vallecchi, Roma 1956.]]dhe është padyshim fakti më i gjallë historik i rezistencës me armë në dorë të patriotëve kurbinas e krutane që e detyruan Qeverinë Osmane të falte taksat mbi gjënë e gjallë, të lejonte Kurbinin të gëzonte të drejtën e të vepronte sipas venomeve të veta, të shpallte amnisti për të gjitha fajet e kryera nga banorët e zonës, të paguante dëmshpërblimet për dëmet që kishte shkaktuar ushtria turke gjatë ekspeditave ndëshkimore në Kurbin. Por turku nuk i mbajti fjalet e lufta vazhdoi, ku taboorret turke rrethuan Skurajn per te shuar kryengritjen, me qelim per te vrare ose zene rob kryengritesit, posacerisht Gjin Pjetrin, te cilit i dogjen per se dyti kullat, qe ishin djegur ne shtypjen e kryengritjes ne kohen e Lidhjes se Prizrenit me 1881, prej Dervish Pashes[[Pjeter Hidri, Kurbini dhe Rilindja Shqiptare (kapitull ne librin Gjeneral Prenk Pervizi, Tirane 2002.]] Lëvizjet e vazhdueshme të rezistencës, të organizuara nga Gjin Pjeter Mark Pervizi me patriotët e luftetaret kurbinas bënë që më 28 nëntor 1912 edhe në Milot, ashtu si në Vlorë, në të njëjtën ditë dhe orë, të ngrihej flamuri i pavarësisë, flamur qe Dom Nikoll Kaçorri i kishte dorezuar ne Rubik Gjin Pjetrit per kete qellim, i cili mbajti fjalen e rastit te fitores se lirise e pavaresise duke e pershendetur me gjashteshen e tij te karadakut dhe 300 pushket e luftetareve kurbinas. Ne kete dite ishin mbledhur ne Milot te vjeter e te rinj. [[Pjeter Zefi, Gjin Pjeter Mark Pervizi,kumtese, Milot 2002. ]]Organizatori i këtij akti patriotik ishte Dom Nikolle Kaçorri, nenkryetari i Qeverise se Vlores, se bashku me patriotet e tjere shqiptarë si At Shtjefen Gjecovi O.F.M. dhe Imzot Prend Bardhi (Primo Bianchi), ipeshkvi i Durresit me seli rezidenciale ne Delbnisht, fshati i tij i lindjes. Mjerisht diktatura komuniste nuk e shkruajti ashtu sikurse dukej kete pjese te historise sepse nipi i Gjin Pjetrit, gjenerali Prenk Pervizi se bashku me familjen e tij, ishte kundershtar i vendosur i komunizmit dhe i arratisur politik i rendesishem jashte shetit. Nipat e Gjin Pjetrit luftuan me arme ne dore per te mbrojtur idealet demokratike ne lufte te hapur kunder diktatures komuniste deri ne fundin e vitit 1952. Në vitet 1916 – 1917 do të nisë funksionin pazari i Milotit, i transferuar nga Fusha e Limes ne Skuraj, si treg rajonal për shitjen e produkteve bujqësore, blegtorale dhe artizanale. Ky Pazar, në një periudhë shumë të shkurtër kohe, do të bëhej i njohur në të gjithë Shqipërinë. Ne vitet 1920-1939, nje figure tjeter e lavdishme e Kurbinit do t'ishte nipi i Gjin Pjetrit, Gjeneral Prenk Pervizi, trashgimtari i Gjinit, qe e kishte rrit e shkollue mbas vdekjes se te jatit Frrok Prendit. Prenk Pervizi, mbaroi gjimnazin ne Shkoder,Akademin ushtarake ne Viene t'Austrise, dhe Shkollen e Luftes ne Torino, duke dale nje nga oficeret me te pergatitur e te afte te Ushtrise Shqiptare. Ne vitet 1920-1924, nga mbrojtja e Kongresit Lushnjes (19201977) e ne vijim ne debimin e forcave serbe nga Veriu, ne shtabin e Bajram Currit, Major Preng Jakut, ne bashkepunimme Elz Isufin heAlush Agen Lume. Ma vone me Preng Jakun, ne veprime ushtarake per vendosjen e rendit e shpartallimin e bandave ordfinere e kundershtare. I miqesuem me Ahmet Zogun qyshe ne Viene (1914-1918),i qendroi besnik dhe u be krahu i djathte i tij. Me 8 mars 1922 ai shpartallon forcat rebele qe donin te pushtonin Tiranen e te permbysnin qeverine. Me 1924-1929, ai eshte ne katershen e kapiteneve me te shquar te vendit: Prenk Pervizi, Muharrem Bajraktari, Fiqri Dine e Hysni Dema, qe Ahmet Zogu (president e mbret) i caktoi si zone-komandante te kater zonave qe kishte ndare Shqiperine, ku Prenk Pervizi kishte ate te qendres. Brenda pese vjeteve ata i dhane stabilitet vendit. [[Julian Ameryn Bijt e Shqipes, Loinder, 1946.]] Nderkohe plas kryengritja e Dukagjinit, qe rrezikonte vete ekzistencen e shteti shqiptar, qe Prenk Pervizi shuan ne kohe rekord. Me 1929-1933 Prenk Pervizi ndjek e mbaron Shkolle e Luftes ne Torino, gradohet N/kolonel dhe emrohet Ispektor i studetve shqiptare ne Itali deri 1935. Perfaqeson ushtarkish Shqperine si Vezhgues ne Luften e Abisinise (1935-1936) dhe Manovrat e Medha te Italise (1936-38) [[Buletini Ushtarak, Tirane,1936.]]. Me 7-9 prille ne Korçe pa njoftim te sulmi italia, veç nga radiot. Mbron e perciell Mbret Zog ne Greqi. Ne luften italo - greke (1940-41) i kundervihet italianev, duke terhequr trupat shqiptare nga fronti i luftes, gje qe u shkapton italiane nje disfate te madhe. Ushtria Shqiptar hiqet nga ai fronte dhe izolohet ne veri, Puke, Laç e Lezhe. Merr pjese ne Mbledhjen e Mukjes. Me 8 shtator 1943 i imponon gjeneralit Dalmazzo, dorezimein e komandes dhe te ushtrise shqiptare. Ne tetor 1943 emerohet Minister i Mbrojtjes me graden Gjeneral Division. Me gusht - nentor 1944, bashkohet me me misionin anglez ne mal [[David Similey,
e detyre ne Shqiperi,Tirane, 1991.]] Qendron ne mal ne Kurbin (Skuraj) deri 1946. Arratiset ne Greqi ne shtator 1946, ku kativizoeh per organizimin e nje nderhyrje ushtarkke ne Shqiperi. Qendron 18 vk jet ne Greqi, nje vjet ne Itali e 12 vjet ne Belgjike. Harton nje projekt per krijimin trupash shqiptare per ne luften e Vietnamit, drejtuar qeverise amerikane me nje leter drejtua Presidentit John Kennedy.Ne fjalimet e tij rastesore, i fton e nxit shqiptaret per bashkim. P V Pas nje semundje te rende vdes ne Belgjike me 6 shator 1977, duke lene nje kujtim te mùire, i respektuar e nederuar gjithe jeten nga bashkatdhetaret, si ne Shqiperi, trojet etnike dhe ne mergim. Nderkaq familja e tij dhe fare e fisi, persekutoheshin vriteshin e denoheshin nga diktatura komunsite. Vete familja e tij, nane, grue e tre djem, qendruen gjith kohen 1945-1990, ne kondita burgjesh e kampesh internimi. Ky ishte shperblimi qe i jepej shtepis patriote te Gjin Pjeter Mark Pervizit. Por qe per Kurbinin, Skurajn, Milotin e Laçin, mbetej si nje krenari legjitime e perjetshme. Kjo ana historike ku perfhsieh edhe Miloti si qender e Kurbinit deri kur u krijue qyteti i Laçit, ku kaloi gjithe administrata.
Në periudhë e mbreterise në vitet 1934 – 1936 është ndërtuar aksi rrugor Delbnisht – Selitë – Mafsheq, 1936km i gjatë, i shtruar me kalldrëm dhe me të gjitha veprat e artit.
Në vitin 1926 mbreti Zog do të financonte ndërtimin e urës mbi lumin Mat, sipas projektit të arkitektëve europianë e të zbatuar nga arkitekti shkodran Gjovalin Gjadri.
== Kultura ==
Sa i takon traditestraditës si dhe aktiviteteve kulturore, mjafton tetë thuhet se me reninrënien e diktaturesdiktaturës raneranë edhe insitucionet qeqë mbanin kulturenkulturën masive ideologjike tetë koheskohës. SidoqofteSidoqoftë do theksuar se tradita folklorike e zoneszonës se Milotit eshteështë shume e pasur, sidomos nenë fshatrat VinjolleVinjollë e MalbardheMalbardhë (kengakënga folklorike), Skuraj (tradita kuvendore), MilotiMilot (tradita artizanale dhe ajo tregtare) etj. JaneJanë tetë njohur rapsodetrapsodët kengetarekëngëtarë Ali Halili, Kurt Lika, kengetaret Anilda Haxhiu dhe Sherife Lika, pome ashtukëngën autorie i tekstit te kenges se mirenjohurmirënjohur "Gjall a dek nusen t'ma bini", Lekekëngëtarja GegaAnilda Haxhiu etj. NeNë krijimtarinekrijimtarinë letrare veçohet krijimtaria e Lek Pervizit, ish i burgosun dhe i internuar politik, qeqë tani jeton nenë BelgjikeBelgjikë, piktor, poet e shkrimtar i afirmuar, me veprat poetike "Ankimi i Zanave" e "Petale Trendafili" botuar shqip - frengjisht e italisht;. Librin "Lahutari Shqiptar", kangekangë popullore nga kampet e burgjet e diktaturesdiktaturës. Si piktor, me tabllonetabllonë "Beteja e Gjergj Kastriotit e FusheFushë-Kuqes, 1457; portrete e vizatime nga kampet e internimit, me njenjë aktivitet tetë gjeregjërë nenë diasporediasporë e fitues çmimeshi disa çmimeve nderkombetarendërkombëtare nenë poezi, etj. Po ashtu vecohenveçohen studiuesi dhe shkrimtari Kastriot Marku me velliminvëllimin poetik "PerhumbjePërhumbje" dhe poetja Elona Vocaj me "ZeriZëri i shpirtit tim". NderkoheNdërkohë studiuesitstudiuesi Vlash Prendi me punimet: "Kurbini tradita-kultura" nenë dy vellimevëllime, dhe "GjurmeveGjurmëve tetë melosit popullor nenë Kurbin", ka trajtuar njenjë pjesepjesë tetë kultureskulturës sesë kesajkësaj zone., Dr.ndërsa Kastriot Marku me punimet e tij: "Kishat e Kurbinit" si dhe "Miloti-GuideGuidë Shqip/Italiano", ka prekur thelbesishtthelbësisht aspekte tetë ndryshme tetë kultureskulturës arkitekturore, artistike, dhe turistike tetë zoneszonës sesë Milotit, sikurse edhe dom Frano Illiaj (ish famullitar i Milotit), me veprenveprën e lenelënë doreshkrimdorëshkrim "Famullia e Milotit", nebotuar postume, në tetë cilencilën jepet njenjë pamje e ploteplotë e kesajkësaj famullie deri nenë vitin 1967, kur edhe feja u ndalua me ligj nga regjimi komunist. N/kolonel Dr. PjeterPjetër Hidri me monografinemonografinë "Gjeneral Prenk Pervizi" (perkthyerpërkthyer edhe botuar frengjishtfrëngjisht), shenonshënon njenjë kontribut perpër figurenfigurën e ketijkëtij personaliteti, sikurse edhe Zef Kola me monografinemonografinë me titull "Ndoc Dede Marku po na vjen...". Alfred Mirashi ne(me pseudonimin artistik MILOTI), në Firence (Itali) dhe Leonard Pervizi nenë Bruksel (Belgjike)gjithashtu gjithashtu janejanë piktorepiktorë tetë njohur nenë shkalleshkallë nderkombetarendërkombëtare me ekspozita tetë hapura nenë galeritegaleritë e artit memë tetë njohura nenë EvropeEvropë dhe botebotë. Ky i fundit eshteështë perfshirepërfshirë nenë enciklopedineenciklopedinë e piktorevepiktorëve tetë BelgjikesBelgjikës tetë shekullit XX. Fitues i disa çmimeve me vepra tetë njohurasinjohura si; Seria e Kryqeve, Figura Antropomorfe, pejzazhe nga ShqiperiaShqipëria. Po ashtu nenë publicistikepublicistikë, kryesisht ateatë politike ka dhenedhënë njenjë kontribut edhe Bektash Zeneli me permbledhjetpërmbledhjet: "neNë kufijtekufijtë e dhimbjes e tetë shpresesshpresës", "Udha e rritjes", dhe "GjyesmefitimtareGjysmëfitimtare gjysmehumburgjysmëhumbur".
== Politika ==
* Kryetar i Komunës Milot është [Behar Haxhiu].
|
