Amiran - Darejaniani

"Amiran-Darejaniani" e përkthyer si "Historia e Amiranit, djalit të Darejanit," është një romancë mesjetare gjeorgjiane që daton nga dekadat e hershme ose të mesme të shekullit të dymbëdhjetë. Ky veprim letrar paraqet një nga fillimet e letërsisë laike vendase, shfaqur pas një periudhe të gjatë dominimi të traditës patristike. Vepra përmban një përrallë në prozë për luftën e kalorësve, ndarë në dymbëdhjetë episode, dhe tradicionalisht i atribuohet Moisiut të Khonit (Mose Khoneli). Ky atribut gjendet në epilogun e Vep'khis-tqaosani, një poemë epike e Shota Rustavelit, klasiku më i madh i letërsisë mesjetare gjeorgjiane, megjithatë, autori i vërtetë i "Amiran-Darejaniani" mbetet i panjohur. Legjenda thotë se Moisiu u lind në qytetin Khoni të Gjeorgjisë perëndimore dhe, si Rustaveli, shërbeu në oborrin e mbretëreshës Tamar, e cila udhëhoqi Gjeorgjinë në Epokën e Artë.

Amiran-Darejaniani u botua për herë të parë nga kritiku letrar dhe bibliofili i vetëedukuar gjeorgjian, Zakaria Chichinadze, në vitin 1896. Pas kësaj botimi fillestar, u realizuan disa botime kritike të këtij vepra të shquar gjatë shekullit të 20-të. Eposi u prezantua për herë të parë në botën anglishtfolëse në vitin 1958 përmes një përkthimi nga Robert Horne Stevenson. Më vonë, u shfaq një përkthim në rusisht nga Bidzina Abuladze në vitin 1965. Kjo shënon një hap të rëndësishëm për të sjellë këtë thesar të letërsisë gjeorgjiane për një audienca më të gjerë dhe për të promovuar trashëgiminë e letërsisë mesjetare në nivel ndërkombëtar.

Origjina dhe konteksti

Një miniaturë nga dorëshkrimi i vitit 1824 i Amiran-Darejaniani kopjuar nga David Tumanov (H-384, Qendra Kombëtare e Dorëshkrimeve ).

Amiran-Darejaniani është një romanca origjinale gjeorgjiane që vërtetohet si më e vjetra e mbijetuar në kulturën letrare. Megjithatë, rrënjët e saj shtrihen thellë në traditën popullore gjeorgjiane dhe ndikimet nga epoka persiane e shekujve të hershëm janë të dukshme. Kjo lidhje është e perceptueshme nëpërmjet shumë veprave të letërsisë gjeorgjiane që admironin dhe përkthenin autorët gjeorgjianë të kohës së tyre; për shembull, Visramiani, një interpretim falas nga Gjeorgjia i "Vis o Ramin", është më i afërt me periudhën historike në të cilën veproi Amiran-Darejaniani. Përbërja e personazhit të Moisiut të Khoni-t, që u shfaq nëpërmjet një cikli të tërë legjendash të transmetuara nga tregimtarët e fshatit, tregon se lidhjet midis variantit letrar dhe variantit popullor janë shumë të ngushta. Disa ekspertë kryesorë kanë sugjeruar se variantet popullore që lidhen me legjendat për Amiranin mund të kenë qenë burimi i frymëzimit për Amiran-Darejanianin letrar, në vend që të kenë qenë pasojë e tij.mMegjithëse ka pasur hipoteza të ndryshme, disa prej tyre edhe të diskredituara, për origjinën e Amiran-Darejanianit, ndikimi i thellë i traditës epike persiane, sidomos i Shahnameh të Ferdowsit, është i ndjeshëm. Kjo bën të qartë se romancat mesjetare gjeorgjiane janë pasuri e ndërlikuar e trashëgimisë kulturore dhe epike, duke reflektuar një ngjashmëri të thellë mes kulturave të ndryshme të kohës dhe rajonit.

Në pesë shekujt e kaluar, Amiran-Darejaniani ka kaluar disa procese verifikimi, duke i dhënë vlerë të qëndrueshme dhe rëndësi në trashëgiminë letrare gjeorgjiane. Përtej kësaj, ndikimi i tij duket edhe në veprën e Shota Rustavelit, duke u shfaqur nëpër reflektimet e tij. Megjithatë, edhe pse ka elemente të përbashkëta me Visramianin dhe Vep'khis-tqaosanin, Amiran-Darejaniani ka një shije të veçantë. Rrëfimi i tij është më i thjeshtë dhe më i drejtëpërdrejtë, më pak i përpunuar dhe i stolisur, por në të njëjtën kohë më i pastër dhe më i thjeshtë. Kjo romanca përshkruan beteja dhe aventurat e pafundme, duke përfshirë elemente të fuqishme përrallash si dragonjtë, shpirtrat e këqij, përbindëshat mitikë devi, njerëzit magjikë prej bakri, eliksire të mrekullueshme, dhe të tjera dukuri të mbinatyrshme.

"Amiran-Darejaniani" përbëhet nga dymbëdhjetë seksione prozë ose "porta", një rradhë e ndarëse e veprës që shpesh daton në shekullin e 17-të dhe të 18-të. Ky rrëfim është i vendosur në një botë imagjinare me tema orientale dhe zhvillohet rreth Amiranit, djalit të Darejanit (Amiran Darejanisdze), i cili shfaq bëmat heroike dhe aventurat e tij në pesë seksione kryesore. Pjesët e mbetura i kushtohen heronjve të tjerë dhe nuk kanë lidhje të forta me njëri-tjetrin. Edhe pse kritikët sovjetikë kanë tentuar të shohin në Amiran-Darejaniani një pasqyrë të shoqërisë feudale gjeorgjiane, nuk ka as pasqyrime kombëtare as fetare në këtë përrallë. Fokusi kryesor është në lavdërimin e idealeve kalorësiake të guximit dhe solidaritetit mashkullor, si dhe në përshkrimin e detajuar të skenave të betejës. Heronjtë e kësaj përralle zakonisht janë të fortë fizikisht, luftarakë dhe bujarë, të cilët tregojnë mëshirë ndaj armiqve të tyre të mundur, por në të njëjtën kohë janë të pashtrembura dhe të patrembur. Megjithatë, dashuria romantike që Rustaveli e lavdëroi në veprën e tij mungon në Amiran-Darejaniani, dhe interesi për aspektin femëror është minimal. Për heronjtë e kësaj përralle, dashuria e gruas fitohet nëpërmjet forcës së shpatës dhe shërben si një pretekst për beteja edhe më të mëdha.

Përmbledhje

Një afresk i fasadës që përshkruan skena nga Amiran-Darejaniani, kisha Lashtkhveri në Svanetin e Epërm, e datuar në shekullin 14-15.

Cikli fillon me një hyrje intriguese, ku Abesalomi, mbreti i indianëve, është nën ndjekje nga një portret misterioz i kalorësish, i shoqëruar me një mesazh të shkurtër që tregon për çlirimin e një vajze nga robëria e kaji, një fis i magjistarëve të këqij. Abesalomi, i intriguar, fillon kërkimin për të gjetur mbijetuesin e fundit të përshkruar, Savarsamidze, i cili më vonë bëhet një nga protagonistët kryesorë të historisë. Kjo pikturë e misterioze, e cila pasqyron Amiranin, djalin e Darejanit, dhe aleatët e tij, shndërrohet në një rrëfim të gjatë që i tregohet mbretit Abesalom për aventurat e Amiranit dhe ndjekësve të tij, siç janë Savarsamidze, Nosar dhe Badri, në misionet e tyre të rrezikshme dhe të dhunshme.

Pas një sekuence të ngjarjeve të ndryshme dhe aventurash të mrekullueshme, Amiran takon një të huaj të veshur me të zeza, që qan dhe tregon një histori të kapërcimeve të kalorësit Badri, djalit të Iaman-it, dhe Nosar Nosreli. Këta kalorës të shquar kapen nga përbindëshi Baqbaq-Devi gjatë një udhëtimi të rrezikshëm, por përfundojnë me sukses misionin e tyre për të liruar dhe martuar vajzën e Mbretit të Deteve. Amiran, bashkë me shërbëtorin e tij Savarsimisdze dhe një person të misterioz të veshur me të zeza, fillon një fushatë për të çliruar kalorësit e kapur. Pas një seri betejash dhe aventurash, Amiran arrin që të çlironte Badriun dhe Nosarin dhe të mundte Baqbaq-Devin. Fitimtar, Amiran niset për të kërkuar një garë me luftëtarin e njohur arab, Ambri nga Jemeni, por e gjen të vdekur. Pas kësaj, Amiran udhëton në Tokën e Yjeve për të kërkuar duart e shtatë vajzave të bukura të mbretit Aspan dhe merr tri nga ato si nuse për bijtë e Mumlit të Bagdadit. Pastaj, pas një ëndrre frymëzuese, udhëton në Tokën e Talismanëve dhe martohet me një bukuroshe vendase, Khvareshan. Në vijim vjen një histori për luftëtarin e famshëm Sepedavle, djalit të Darispan, i cili bëhet miq me Amiranin pas një beteje të pashpejtë, dhe së bashku ata shkojnë në Ghazna për të kryer vrasje të ndryshme dhe hakmarrje për një vrasje të kalorësit Mzechabuki. Në kapitullin e fundit, Amiran shpëton qytetin e Balkhut nga një demon dhe martohet me një vajzë të mbretit vendas, duke u kthyer në shtëpi si një hero me famë dhe lavdi.