Atomi është përdorur për herë të parë si term nga filozofi i Greqisë së lashtë Demokriti (460 p.e.s.- 370 p.e.s.). Me këtë fjalë emërtonte atë element të materies që nuk ndahet më d.m.th. atomi greqisht atomo (ατομο) = fjalë e përbërë nga parafjala a=pa + tomo, temno=presë, ndryshe , ajo që nuk pritet më. Atomi është grimca me e vogël që ndërton çdo substancë. Një substancë e thjeshtë përbëhet nga atome të të njëjtit lloj. Më pas, Xhon Daltoni i vërtetoi botëkuptimet e filozofëve Demokriti dhe Leukipi. Ai përfundoi se materia është e ndërtuar prej grimcave te vogla të cilat nuk mund të ndahen prej tij me metoda kimike. Këto grimca janë atome. Kemi edhe eksperimentin e Radhërfordit. Ai mori një fletë ari dhe e bombardoi atë me rreze alfa. Kur rrezet shkuan në qendër, ato devijuan. Shkaku ishte se kishte protone me ngarkesë pozitive të cilat duke qenë se rrezet alfa kane ngarkesë pozitive i shtynin ato (në bërthamë gjenden edhe neutronet, por duke qene se ato nuk kane ngarkese nuk kishin asnjë lloj ndikimi). Në vazhdim të eksperimentit, rrezet që shkonin drejt elektroneve devijonin pak nga rruga e tyre për shkak të ngarkesës së tyre negative, ndërsa disa rreze nuk e ndryshuan fare drejtimin, pasi rruga e tyre kaloi nëpër boshllëk.

Një ilustrim i atomit të heliumit me bërthamën (rozë) dhe shpërndarjen e resë elektronike (e zezë). Bërthama (lart djathtas) e heliumit-4 është në të vërtetë me simetri sfere dhe i ngjan shumë resë elektronike, megjithëse për bërthama më të ndërlikuara nuk është gjithmonë ky rasti. Shiriti i zi është 1 angstrom (m)

Atomi është i përbërë nga bërthama dhe elektronet me ngarkesë elektrike negative që rrotullohen rreth saj, në brendësine e bërthamës gjejmë neutronet që janë thërrmija pa ngarkesë elektrike dhe protonet me ngarkesë elektrike pozitive. Për çdo atom në gjendje normale numri i protoneve është i barabartë me numrin e elektroneve. Kur numri protoneve është i barabarte me numrin e elektroneve atëherë themi që atomi është neutral. Ngarkesa është zero.

Ndërsa kur atomi humb një ose më shumë elektrone ngarkesa e tij nuk është më neutrale (zero), sepse duke humbur ngarkesat negative të elektroneve, atij i kanë mbetur vetëm ngarkesat pozitive të protoneve në bërthamë, atëherë themi se atomi është shndërruar në një jon pozitiv ose kation. Ndërsa, kur atomit i bashkohen një ose më shumë elektrone, ky nuk është më neutral, sepse i janë shtuar elektrone me ngarkesa negative, pra edhe një herë kemi të bëjmë me shndërrimin e një atomi në një jon por kësaj radhe jon negativ ose anion.

Që atomi është i pandashëm mund të thuhej, kur ne nuk e njihnim akoma natyrën e një atomi, tani mund të konfirmojmë që atomet janë të ndashëm sepse edhe humbja e një elektroni do të thotë ndarje e tij. Për me tepër shkenca ka ecur shumë përpara saqë tani është e mundur edhe ndarja e bërthamës së një atomi, ky veprim quhet fuzion nuklear dhe është i mundur në centralet nukleare. Atomet e elementeve të ndryshme bashkëveprojnë ndërmjet tyre dhe gjatë këtij bashkëveprimi njëri nga elementët ka aftësi të japë elektrone ndërsa elementi tjetër është i prirur të marrë elektrone në shtresën e brendshme jashtme. Atomet janë grimca të imta të materies. Secili lloj i atomeve ka masën e caktuar. Për shembull, masa e atomit te hidrogjenit është e njohur. Ajo është e përbëre nga : protonet(p+), elektronet(e-), neutrone(n0). Meqenëse atomet janë grimca shumë të imëta, masat e tyre nuk mund të maten me peshore. Peshoret më të sakta janë peshoret e kuarcit që kanë njësi të rendit nano 10 në fuqi -9. Për këtë arsye duhet te përdoret një njësi e përshtatshme për matjen e tyre. Masa e elektronit është 9,1*10 ne fuqi -28 g. Masa e protonit është 1,673*10 në fuqi -24 g. Ndërsa masa e neutronit është afërsisht sa masa e protonit 1,675*10 në fuqi -24 g.

Historia e teorisë së atomit

Redakto

Në filozofi

Redakto

Ideja bazë që materia përbëhet nga grimca të vogla të pandashme është një ide e vjetër që u shfaq në shumë kultura të lashta. Fjala atom rrjedh nga fjala e lashtë greke "atomos" që do të thotë "i paprerë". [1] Kjo ide e lashtë bazohej në arsyetimin filozofik dhe jo në arsyetimin shkencor. Teoria moderne atomike nuk bazohet në këto koncepte të vjetra. Në fillim të shekullit të 19-të, shkencëtari John Dalton gjeti prova se materia me të vërtetë përbëhet nga njësi diskrete dhe kështu aplikoi fjalën atom në ato njësi.[2]

Ligji i përmasave të shumëfishta

Redakto

Në fillim të viteve 1800, John Dalton përpiloi të dhëna eksperimentale të mbledhura nga shkencëtarë të tjerë dhe zbuloi një model të njohur tani si "ligji i përmasave të shumëfishta". Ai vuri re se në çdo grup të përbërjeve kimike që të gjitha përmbajnë dy elementë të veçantë kimikë, sasia e Elementit A për masë të Elementit B ndryshonte midis këtyre përbërjeve nga raportet e numrave të vegjël të plotë. Ky model sugjeroi që çdo element të kombinohej me elementë të tjerë në shumëfisha të një njësie bazë të peshës, ku secili element ka një njësi të peshës unike. Dalton vendosi t'i quante këto njësi "atome".

Lidhje të jashtme

Redakto

Referime

Redakto
  1. ^ Pullman, Bernard. The Atom in the History of Human Thought (në anglisht). Oxford University Press. fq. 31–33. ISBN 978-0-19-515040-7.
  2. ^ G. van Melsen, Andrew. From Atomos to Atom: The History of the Concept Atom (në anglisht). ISBN 0-486-49584-1.