Azerbajxhani Perëndimor (koncepti irredentist)
Azerbajxhani Perëndimor (azerbajxhanisht: Qərbi Azərbaycan) është një koncept politik irredentist që përdoret në Republikën e Azerbajxhanit kryesisht për t'iu referuar territorit të Republikës së Armenisë. Zyrtarët e Azerbajxhanit kanë pretenduar në mënyrë të rreme se territori i republikës moderne armene ishin toka që dikur i përkisnin azerbajxhanasve.[1][2] Pretendimet e saj janë kryesisht të varura nga pretendimi se territori i tanishëm armen ishte nën sundimin e fiseve, perandorive dhe hanateve të ndryshme turkike nga Mesjeta e Vonë deri në Traktatin e Turkmenchay (1828) i nënshkruar pas Luftës Ruso-Persiane të 1826-1828. Koncepti ka marrë miratimin zyrtar nga qeveria azerbajxhanase dhe është përdorur nga presidenti i saj aktual, Ilham Aliyev, i cili, që nga viti 2010, i është referuar rregullisht "Irevan" (Jerevan), "Göyçə" (Liqeni Sevan) dhe "Zangazur" (Syunik) si “tokat azerbajxhane” të dikurshëm dhe të ardhshëm.[3] Koncepti irredentist i "Azerbajxhanit Perëndimor" shoqërohet me pretendime të tjera irredentiste të promovuara nga zyrtarë dhe akademikë të Azerbajxhanit, duke përfshirë "Republikën Goycha-Zangazur" dhe "Republikën e Irevanit".[4]
Pasi Aliyev u emërua në vitin 2018 nga Partia e Azerbajxhanit të Ri si kandidat presidencial, ai bëri thirrje për "kthimin e Azerbajxhanit në këto troje" dhe vendosjen e kësaj si "qëllimin tonë politik dhe strategjik, dhe ne duhet t'i afrohemi gradualisht".[5][6][7] Në dhjetor 2022, Azerbajxhani nisi fushatën e tij "Kthimi i Madh", i cili gjoja promovon vendosjen e Azerbajxhanasve etnikë që dikur jetonin në Armeni dhe Nagorno-Karbakh.[8][9] Në fjalimin e tij të inaugurimit në "ndërtesën administrative të Komunitetit të Azerbajxhanit Perëndimor" në dhjetor 2022, Presidenti Aliyev tha "Armenia e sotme është toka jonë. Kur e thashë vazhdimisht këtë më parë, ata u përpoqën të kundërshtonin dhe të pretendonin se unë kam pretendime territoriale. Këtë po e them si fakt historik. Nëse dikush mund të vërtetojë një teori tjetër, le të dalë”.[10][11]
Që nga fundi i Luftës së Dytë të Nagorno-Karabakut në vitin 2020, Azerbajxhani ka promovuar gjithnjë e më shumë pretendime irredentiste ndaj territorit armen.[12] Këto pretendime territoriale të prodhuara janë pjesë e strategjisë së Azerbajxhanit për të dobësuar kërkesat e Armenisë për një status special për armenët që jetojnë në Nagorno-Karabakh. Edhe pse Azerbajxhani përpiqet të barazojë të drejtat e "Azerbajxhanit Perëndimor" me ato të Karabakut në negociatat e tij me Armeninë, ka dallime të rëndësishme, duke përfshirë faktin se armenët e Nagorno-Karabakut aktualisht jetojnë atje.[13][14] Kryeministri armen Pashinyan është përgjigjur duke thënë se do të ishte më e saktë të krahasoheshin "Azerbajxhanët perëndimorë" me armenët që dikur jetonin në enklavën e Azerbajxhanit të Nahçivanit.[13]
Referime
Redakto- ^ "Present-day Armenia located in ancient Azerbaijani lands - Ilham Aliyev" (në anglisht). News.Az. 16 tetor 2010. Arkivuar nga origjinali më 21 korrik 2015. Marrë më 1 nëntor 2010.
- ^ "Statement in Response to the Open Letter sent by the Rabbinical Center of Europe to the President and Prime Minister of Armenia". Lemkin Institute (në anglisht). Marrë më 2023-09-26.
- ^ Broers 2019, f. 117.
- ^ "The rise and fall of Azerbaijan's "Goycha-Zangazur Republic"". eurasianet.org (në anglisht). Marrë më 2023-01-27.
- ^ Broers 2019, ff. 117–118.
- ^ Узел, Кавказский. "Власти Армении возмутились словами Алиева об исторических землях Азербайджана". Кавказский Узел (në azerbajxhanisht). Marrë më 2023-06-25.
"Erivan is our historical land, and we, Azerbaijanis, must return to these lands. This is our political and strategic goal, and we must gradually approach it".
- ^ "Ильхам Алиев назвал стратегической целью азербайджанцев "возвращение" Еревана" [Ilham Aliyev called the strategic goal of the Azerbaijanis the "return" of Yerevan]. Interfax.ru (në rusisht). 2018-02-08. Marrë më 2023-06-25.
Azerbaijanis should gradually approach their strategic goal of "returning" Yerevan to themselves, Azerbaijani President Ilham Aliyev said. 'Yerevan is our historical land, and we Azerbaijanis must return to these lands. This is our political and strategic goal, and we must gradually approach it,' Aliyev said at the VI Congress of the ruling Yeni Azerbaijan Party.
- ^ "Aliyev: "The great return begins"". commonspace.eu (në anglisht). Marrë më 2023-01-25.
- ^ "Azerbaijan seeks "Great Return" of refugees to Armenia". eurasianet.org (në anglisht). Marrë më 2023-01-25.
- ^ Joshua Cucera (17 janar 2023). "Azerbaijan seeks "Great Return" of refugees to Armenia". eurasianet.org (në anglisht). Marrë më 2023-01-27.
- ^ "Ilham Aliyev viewed conditions created at administrative building of Western Azerbaijan Community". president.az, official website of the President of Azerbaijan Republic (në anglisht). 24 dhjetor 2022. Marrë më 2023-01-27.
- ^ "Is Azerbaijan planning a long-term presence in Armenia?". Chatham House – International Affairs Think Tank (në anglisht). 2022-09-26. Marrë më 2023-04-16.
An Azerbaijani historiographic tradition suggesting Armenians arrived in the Caucasus only in the 19th century, specifically onto 'Azerbaijani lands', has been gathering pace in school curricula, maps, and official speeches for at least a decade, and has become mainstream over the last two years
- ^ a b Kucera, Joshua (29 mars 2023). "Baku pushes rights of "Western Azerbaijan" in negotiations with Yerevan". Eurasianet (në anglisht).
- ^ amartikian (2023-03-15). ""Azerbaijan has territorial designs on Armenia" - Nikol Pashinyan". English Jamnews (në anglishte amerikane). Marrë më 2023-03-29.
Referime
Redakto- Broers, Laurence (2019). Armenia and Azerbaijan: Anatomy of a Rivalry (në anglisht). Edinburgh University Press. ISBN 978-1474450522.