Così fan tutte
Stampa:Infobox opera Così fan tutte, ossia La scuola degli amanti ( përkthyer : Të gjitha bëjnë kështu, ose Shkolla për të Dashuruarit ), K. 588, është një opera buffa në gjuhën italiane në dy akte e Wolfgang Amadeus Mozart e performuar për herë të parë më 26 Janar 1790 në Burgtheater in e Vjenës, në Austri. Libretton shkroi Lorenzo Da Ponte i cili gjithashtu shkroi Le nozze di Figaro dhe Don Giovanni .
Edhe pse zakonisht konsiderohet se Così fan tutte u shkrua dhe u kompozua me sugjerimin e Perandorit Josif II, hulumtimet e fundit nuk e mbështesin këtë ide. [2] Ekzistojnë prova që bashkëkohësi i Mozartit, Antonio Salieri u përpoq ta vendoste libreton, por e la të papërfunduar. Në vitin 1994, John Rice zbuloi dy terzete nga Salieri në Bibliotekën Kombëtare Austriake . [1]
Titulli i shkurtër, Cosi fan tutte , fjalë për fjalë do të thotë "Kështu veprojnë të gjithë", duke përdorur shumësin femëror ( tutte ) për të theksuar gratë. Zakonisht përkthehet në anglisht si "Gratë janë të tilla". Fjalët këndohen nga tre burrat në aktin 2, skena 3, pak para finales; kjo frazë melodike citohet edhe në parakalimin e operës. Da Ponte kishte përdorur rreshtin "Così fan tutte le belle" më herët në Le nozze di Figaro (në aktin 1, skena 7).
Historia e performimit
RedaktoPerformanca e parë e inskenimit së Operës së Mozartit u zhvillua në Burgtheater në Vjenë më 26 janar 1790. Ajo u dha vetëm pesë herë para se shfaqja të ndalohej së shfaquri për shkak të vdekjës së Perandorit Josif II dhe ishte periudha e rezultimit të zisë në gjykatë.U realizua dy herë në qershor të vitit 1790 nën dirigjimin e vet kompozitorit në shfaqjen e dytë dhe përsëri në korrik (dy herë) dhe gusht (një herë). Pas kësaj nuk u shfaq më në Vjenë gjatë jetës së Mozart. [2] Performanca e parë britanike ishte në maj 1811 në King's Theatre , në Londër. [3] [4] Cosi fan tutte nuk u performua në Shtetet e Bashkuara deri në vitin 1922, kur u dha premierë në Operën Metropolitane .
Sipas William Mann, [7] Mozarti nuk e pëlqente prima donna'n Adriana Ferrarese del Bene, dashnorja arrogante e da Pontes, për të cilën edhe ishte shkruar roli i Fiordiligi. Duke ditur tendencën e saj vokalo-teknike për të hedhur nofullën e saj poshtë në notat e ulëta dhe për të hedhur kokën lart në ato të larta, Mozart mbushi ariën e saj kryesore - aria "Come scoglio" - me kërcime të vazhdueshme nga e ulta në të larta dhe të larta në të ulët në mënyrë që të bënte kokën e Ferrarese të kërciste poshtë e lartë si "një pulë” në skenë. [5]
Vlenë të ceket poashtu se në operën Cosi fan tutte, libretisti Lorenzo Da Ponte futi si role edhe dy shqipëtarë , me veshje ( të inskenuara fatkeqsisht në keqinterpretim me veshje tradicionale turke ) tradicionale shqiptare dhe të cilët në fakt luhen nga rolet e Guglielmo dhe Ferrando.Nuk është ende e ditur se nga u inspirua Da Ponte të fuste në ngjarje shqiptarët , mbase prejardhja e tij nga Ceneda , Republika e Venedikut ( tani Vittorio Veneto ) Itali.
Rolet
RedaktoRoli | Lloji i zërit [6] | Kasti origjinal i Premierës, 26 janar 1790 Dirigjent : Wolfgang Amadeus Mozart ) |
---|---|---|
Fiordiligi, Zonjë nga Ferrara dhe motra e Dorabella, që jetojnë në Napoli | soprano | Adriana Ferrarese |
Dorabella, Zonjë nga Ferrara dhe motra e Fiordiligi, që jetojnë në Napoli | soprano | Louise (Luisa) Villeneuve |
Guglielmo,i dashuri i Fiordiligi, Ushtar | bas | Francesco Benucci |
Ferrando, i dashuri i Dorabella, Ushtar | tenor | Vincenzo Calvesi |
Despina, një shërbëtore | soprano | Dorotea Bussani |
Don Alfonso, një filozof i vjetër | bas | Francesco Bussani |
Kori: ushtarë, shërbëtorë, marinarë |
Përmbledhje
RedaktoMozart dhe Da Ponte përdorën temën e "shkëmbimit të të fejuarëve", i cili daton në shekullin e 13-të; Versione të ngjashme dhe të hershme në histori gjenden në shfaqjënCymbeline të Boccaccio 's Decameron dhe Shekspirit . Elementë nga Shekspiri ' The Taming of the Shrew' janë gjithashtu të ngjajshme. Për më tepër, përfshin elemente të mitit të Procrisit siç gjenden edhe në Metamorfozat e Ovidit, vii. [7]
- Vendi: Napoli
- Koha: Shekulli 18-të
Akti 1
RedaktoSkena 1: Një kafene
Në një kafene, Ferrando dhe Guglielmo (dy ushtarak) shprehin bindjen se të fejuarat e tyre, Dorabella dhe Fiordiligi do jenë besnike ndaj tyre përjetësisht. Don Alfonso përkundrazi tregohet skeptik ndaj të dy miqve të tij ushtarak në këtë temë dhe u thotë që ai mund t'i bind se brenda ditës, sikur secila femër (sipas tij) janë labile , të dyshimta në qëndrimet e tyre. Ai venë bast për këtë dhe u pajtuan të tre , të pranojnë bastin; Dy ushtarakët do të shtiren kinse duhet të largohen nga Napoli në thirrje të detyrave ushtarake , që më pas të kthehen të maskuar dhe të provojnë të joshin të fejuarën e njëri-tjetrit. Skena ndrrohet dhe paraqiten vajzat, Dorabella dhe Fiordiligi duke kënduar duetin e famshëm në admirim për të fejuarit e tyre ( " Ah guarda sorella" ).
Alfonso arrin për t'ua kumtuar lajmin e keq se djemtë duhet të largohen papritmas në krye të detyrës , për në luftë. Arrijnë Ferrando dhe Guglielmo , zemërthyer , duke kërkuar lamtumirën vajzave ( kuinteti: " Sento , o Dio, che questo piede è restio"). Derisa anija largohet duke lundruar djemtë në të, Alfonso dhe vajzat iu urojnë udhëtim të sigurtë (trio: "Soave sia il vento").Alfonso i lënë në vetmi, pretendon se vajzat ( si të gjitha) do të tregohen tradhëtare (arioza "Oh, poverini , per femmina giocare cento zecchini? )
Skena 2: Një dhomë në shtëpinë e motrave
Despina, shërbyesja, arrin dhe e pyet se çfarë po ndodh me vajzat e mërzitura. Dorabella e vajton mundimin se ka mbetur e vetme (aria: "Smanie implacabili"). Despina tallet me motrat, duke i këshilluar ato të gjejnë dashnorë të rinj , tjerë , ndërkohë që të fejuarit e tyre janë larg (aria:"In uomini, in solidati, sperare fedeltà?"). Pasi largohen, mbërrin Alfonso. Ai ka frikë se Despina do t'i njohë djemtë edhepse të maskuar , kështu që i jep ryshfet asaj për ta ndihmuar për të fituar bastin. Të dy burrat mbërrijnë më pas, të veshur si shqiptarë me mustaqe (seksteti: "Alla bella Despinetta"). Motrat arrijnë dhe alarmohen nga prania e burrave të çuditshëm në shtëpinë e tyre. "Shqiptarët" u thonë motrave se ata udhëhiqeshin nga dashuria ndaj tyre (motrave). Sidoqoftë, motrat nuk pranojnë të dorëzohen. Fiordiligi u kërkon "shqiptarëve" të largohen dhe zotohen të qëndrojnë besnikë (aria: " Come scoglio"). "Shqiptarët" vazhdojnë përpjekjen për të fituar zemrat e motrave, Guglielmo duke shkuar deri aty sa të tregojë të gjitha atributet e tij burrërore (aria: "Non siate ritrosi"), por pa dobi . Ferrando, i lënë i vetëm dhe duke ndjerë fitorën, vlerëson dashurinë e tij (aria: "Un'aura amorosa").
Skena 3: Një kopsht
Motrat ende me ngulm refuzojnë. Despina kërkon nga Don Alfonso që ta lë atë të merr përsipër planin e joshjës. Papritur, “shqiptarët” shpërthejnë në vendngjarje dhe kërcënojnë se do të helmojnë veten nëse nuk u lejohet mundësia t'iu afrohen motrave. Ndërsa Alfonso përpiqet t'i qetësojë ata, ata e pijnë "helmin" dhe pretendojnë të humbin vetdijën. Shumë shpejt pas kësaj, një "doktor" (Despina e maskuar) arrin në skenë dhe duke përdorur terapi magnetike, është në gjendje të ringjallë "shqiptarët". Burrat shtirën kinse po shohin halucinacione, kërkojnë puthje nga Dorabella dhe Fiordiligi (të cilët "shqiptarët" i quajnë perëndesha) të cilat qëndrojnë para tyre. Motrat refuzojnë, edhe pse Alfonso dhe mjeku (Despina) kërkojnë poashtu nga ato që të pranojnë.
Akti 2
RedaktoSkena 1: Dhoma e gjumit e motrave
Despina i nxit ato që t'iu dorëzohen "shqiptarëve" (aria: "Una donna a quindici anni"). Pasi ajo largohet, Dorabella i rrëfen Fiordiligi se është e tunduar nga e gjith ngjarja dhe të dyja pajtohen se një flirt i pafajshëm nuk do të bëjë asnjë dëm dhe do t'i ndihmojë ato të kalojnë kohën ndërsa ata presin që të dashurit e tyre të kthehen (duet: "Prenderò quel brunettino").
Skena 2: Kopshti
Dorabella dhe Guglielmo i maskuar afrohen, ashtu si afrohen çifti tjetër. Biseda është pa dyshim e pakëndshme dhe Ferrando niset me Fiordiligi. Tani i vetëm, Guglielmo përpiqet të heqë dorë nga Dorabella. Ajo nuk reziston fort duke i dhuruar atij një medaljon (me portretin e Ferrando brenda) në këmbim të një medalioni tjetër në formë zemre (duet: "Il core vi dono"). Ferrando është më pak i suksesshëm me Fiordiligi (aria e Ferrando: "Ah, lo veggio" dhe aria e Fiordiligi: "Per pietà, ben mio, perdona"), kështu që ai është inatosur kur më vonë zbulon nga Guglielmo se medaljoni me portretin e tij i është dhënë kaq shpejt një dashnori të ri. Guglielmos në fillim i dhimbset Ferrando dhe shpreh keqardhje (aria: "Donne mie, la fate a tanti"), por më pas kënaqet , sepse e fejuara e tij megjithatë është besnike.
Skena 3: Dhoma e motrave
Dorabella pranon pamaturinë e saj Fiordiligit ("È amore un ladroncello"). Fiordiligi, e mërzitur nga i gjithë ky zhvillim, vendos të shkojë në ushtri dhe ta gjejë të fejuarin. Megjithatë, përpara se ajo të largohet, Ferrando arrin dhe vazhdon joshjen e tij në përpjekje. Fiordiligi më në fund i dorëzohet dhe bie në krahët e tij (duet: "Fra gli amplessi"). Guglielmo është i shqetësuar ndërsa Ferrando ia ktheu atij talljën e mëparshme ndaj Guglielmos. Alfonso, fituesi i bastit, u thotë burrave të falin të fejuarat e tyre. Mbi të gjitha: "Così fan tutte" - "Të gjitha gratë janë ashtu".
Skena 4:
Skena fillon si një dasmë e dyfishtë për motrat dhe dhëndërit e tyre "shqiptare". Despina tani e maskuar si noter, paraqet kontratën e martesës, të cilën e firmosin të gjithë. Direkt pas kësaj, muzika ushtarake dëgjohet në distancë që paralajmëron kthimin e oficerëve. Alfonso konfirmon atë që motrat ia kishin frikën : Ferrando dhe Guglielmo janë duke mbërrirë në shtëpi. "Shqiptarët" nxitojnë të fshihen (në të vërtetë, të ndryshojnë nga maskat e tyre). Ata kthehen si oficerë, duke shprehur dashurinë e tyre. Alfonso lëshon kontratën e martesës përpara oficerëve dhe kur ata e lexojnë, ata zemërohen shumë. Ata pastaj nisen dhe kthehen momente më vonë, gjysma në maskimin shqiptar, gjysma si oficerë. Despina është zbuluar se është noteri dhe motrat e kuptojnë se janë mashtruar. Në fund të fundit, gjithçka falet, pasi i gjithë grupi vlerëson aftësinë për të pranuar kohë të mira të pashmangshme të jetës dhe kohë të këqija.
- ^ Collins, Michael, Notes, Second Series, Vol. 53, No. 4 (June 1997), pp. 1142–1144. Music Library Association
- ^ Peter Branscombe. "Historical Note", Royal Opera House programme, 4 November 1976
- ^ Holden 1997, p. 253
- ^ "King's Theatre", The Times, 7 May 1811, p. 4;
- ^ As quoted by Robert Greenberg, Great Masters – Mozart: His Life and Work, Lecture 8: "The Last Years" (Chantilly, VA: The Great Courses, 2000)
- ^ NMA score
- ^ Synopsis taken from Leo Melitz, The Opera Goer's Complete Guide, 1921 version.