Cuneus prophetarum
Cuneus prophetarum (shqip: Çeta e profetëve ose Vargu i profetëve) është një traktat kryesisht teologjik i Pjetër Bogdanit, botuar në Padova në vitin 1685 në latinisht dhe shqip.[1] Qëllimi kryesor i tekstit ka qenë mundësimi në mënyrë të përgjithshme të mësimeve të Krishtërimit në mënyrë të kuptueshme nga grigja e Bogdanit.[2] Qëllimi dytësor ka qenë parandalimi i grigjës katolike që të bëheshin muslimanë apo ortodoksë, duke kritikuar "gabimet" i këtyre dy feve.[3] Qëllimi tretësor ka qenë për konvertimin e muslimanëve dhe ortodoksëve në katolikë.[4]
Librin përmban pasazhe në gjuhën armene dhe siriake, si dhe në dy njësi të librit me citime versetesh të Dhiatës së Vjetër në latinisht, shqip, si dhe në hebraisht e arabisht.[5]
Historia
RedaktoBogdani e kishte përfunduar veprën që më 1675, por nuk i qe dhënë nga Propaganda Fide e drejta për ta botuar. Pas dhjetë viteve u botua falë ndihmës së kardinalit të Padovës, Gregorio Barbarigu (të cilit i kushtohet vepra).[6]
Titulli i plotë në origjinalin latinisht është Cuneus prophetarum de Christo salvatore mundi et eius evangelica veritate, italice et epirotice contexta, et in duas partes diuisa a Petro Bogdano Macedone, Sacr. Congr. de Prop. Fide alumno, Philosophiae & Sacrae Theologiae Doctore, olim Episcopo Scodrensi & Administratore Antibarensi, nunc vero Archiepiscopo Scuporum ac totius regni Serviae Administratore.[6] Shqip Vargu i Profetëve përmbi Krishtin Shelbues i Botës dhe të vërtetën Ungjillzore të tijen,[7] botuar në italisht dhe epirotisht, ndarë në dy pjesë nga Pjetër Bogdani i Maqedonisë, nxënës i Kongregatës Shenjte të Propaganda Fides, doktor në filozofi dhe teologji sakrale, ish ipeshkëv i Shkodrës dhe administrator i Tivarit, tanimë arqipeshkëv i Shkupit dhe administrator i mbarë mbretërisë së Serbisë.
Përmbajtja
RedaktoCuneus Prophetarum ndjek në mënyrë të përgjithshme organizimin e Biblës së krishterë. Pas shembullit të dy dhiatave ndahet në dy vëllime me nga katër kapituj secili,[2] ndarë në dy kolona paralele, njëra në gjuhën shqipe dhe tjetra në gjuhën latine (në botimin e 1685) ose në atë italiane (në botimet të 1691 dhe 1702). Pjesa hyrëse e kapitullit të parë përmban përkushtime dhe eulogji në shqip, latinisht, italisht dhe serbisht.[6] Përmban po ashtu dy poezi tetëvargëshe, e para e shkruar nga Llukë Bogdani, kushëri i Pjetrit, titulluar Pjetër Bogdanit, argjupeshkëpit Skupsë, kushërinit tim dashunit; ndërsa e dyta është e shkruar nga Llukë Summa, një murg nga Shkodra. Tematikat kryesore të katër kapitujve të parë janë nxjerrë prej Dhiatës së Vjetër:
Struktura e veprës
RedaktoKjo vepër përbëhet nga dy vëllime:[8]
- Vëllimi i parë:Çeta e profetëve, flet për krijimin e botës, jetën e profetëve dhe jetën e Sibilave.
- Vëllimi i dytë: Mbi jetën e Jezu Krishtit, flet për jetën e Krishtit, të bëmat dhe vdekjen e tij.
- Pjesa e parë është shkruar në trajten e një traktati filozofik e teologjik, me argumentime dhe citime nga autorë mesjetar dhe antikë.
- Pjesa e dytë është shkruar në trajten e një traktati të tregimit në prozë.
Botimet tjera
RedaktoVepra ishte botuar edhe tri herë:
- Pjesa e parë e saj si tekst i transliteruar u botua në vitin 1940 në Shkodër nga Mark Harapi,
- Një pjesë e shkëputur nga vëllimi/pjesa e dytë ishte transkriptuar në vitin 1930 në Shkodër nga Ndre Mjeda,
- Në vitet 1940-1941 revista Lajmëtari filloi botimin e kësaj vepre.
Kurse për vlerat e saj teorike dhe filozofike, Ibrahim Rugova në vitin 1982 në Prishtinë botoi monografinë Vepra e Bogdanit.
Poezitë e Bogdanit
RedaktoMendimet e veta krijuese dhe qëllimin e veprës i tregon në kuotën e tij "Të primtë para letrarit". Ne i klasifikojmë poezit e Bogdanit në:
- Poezi të krijimit,
- Poezi të Sibilave,
- Poezi të kushtimit.
Rëndësia
Redakto"Çeta e profetëve" mund të quhet laboratori më i madh i përpunimit të vetëdijshëm e mjeshtëror të shqipes së vjetër. Për të shprehur koncepte të vështira filozofike e teologjike në gjuhën shqipe, Bogdanit iu desh punë e madhe për të njohur e shfrytëzuar mjetet e lashta të shqipes, arsenalin e saj bashkëkohor, pasurinë leksikore dhe vlerat potenciale të gjuhës popullore. Si rezultat në penën e Bogdanit shqipja ka fituar vlera të reja stili.[8]
Referime
Redakto- ^ Elsie, Robert (2005). Albanian Literature: A Short History (në anglisht). I.B.Taurus. fq. 27-30. ISBN 1-84511-031-5.
- ^ a b Malcolm 2020, fq. 113.
- ^ Malcolm 2020, fq. 115.
- ^ Malcolm 2020, fq. 116.
- ^ Malcolm, Noel (2020). Rebels, Believers, Survivors Studies In The History Of The Albanians Malcolm Noel (në anglisht). Oxford UP. fq. 111. ISBN 9780198857297.
- ^ a b c Elsie 2005, fq. 54-55.
- ^ Oroshi, Zef (18 gusht 2015) [1965]. "300 vjetori i Çetës së Profetëve të Imzot Pjetër Bogdanit". gazetatema.net. Marrë më 2 janar 2022.
{{cite web}}: Mirëmbajtja CS1: Gjendja e adresës (lidhja) - ^ a b Anamali, Skënder; Prifti, Kristaq (2002). Historia e popullit shqiptar: vëllimi i parë. Tiranë: Toena. fq. 700–701. ISBN 9992716223.