Detaria
Detaria apo nautika është mjeshtri e detarit apo mjeshtri e lundrimit nëpër det. [1] Detaria gjithashtu është arti dhe praktika e lundrimit në dete dhe ndërtimit të anijeve për qëllime të ndryshme, duke përfshirë transportin e mallrave, peshkimit, si dhe për qëllime ushtarake. Shqiptarët kanë trashëguar tradita të lashta në fushën e detarisë, duke e bërë atë një aspekt të rëndësishëm të historisë dhe kulturës së tyre.
Në periudhën e lashtë, fiset ilire ishin një ndër komunitetet e para që u përmenden për të pasur një zhvillim të shquar në fushën e detarisë. Japodët dhe më pas liburnët ishin të njohur për anijet e tyre liburnide, të cilat ishin të lehta dhe të shpejta. Nën mbretërinë e Agronit, fuqia detare ilire u rrit ndjeshëm, me lambet ilire që ishin aq të njohura saqë edhe mbreti Filipi i Maqedonisë mori mjeshtër ilirë për ndërtimin e flotës së vet. [2]
Gjatë periudhës së pushtimit romak, bizantin dhe venedikas të territorit, aftësitë detare të popullsisë së vendit u shfrytëzuan për të fuqizuar flotat e sunduesve të huaj. Edhe gjatë periudhës së principatave shqiptare të mesjetës, traditat e detarisë u përtërinë. Familiat si Balshajt dhe Topiajt u përpoqën të krijonin flota tregtare dhe luftarake për të mbrojtur interesat e tyre.
Në kohën e heroit kombëtar Skënderbeut, porta të veçanta u ngritën për të kundërshtuar zotërimin venedikas të bregdetit. Megjithatë, pas pushtimit osman, shumë nga popullsia bregdetare e Shqipërisë u largua drejt bregdetit dalmatian dhe ishujve të Jonit, duke kontribuar në përhapjen e aftësive detare shqiptare në këto rajone.
Në shekullin XVII dhe XVIII, qyteti i Ulqinit ishte i njohur për të pasur 500 mjete lundrimi të ndërtuara në vend. Një grup tjetër i njohur për detarinë ishin himariotët. Megjithatë, në shekullin XIX, detaria shqiptare nisi të përballet me konkurrencën e shoqërive të mëdha evropiane të lundrimit, duke filluar një periudhë rënieje.
Pas shpalljes së Pavarësisë, detaria nuk pati një zhvillim të madh dhe u kufizua kryesisht në trafikun e brendshëm. Megjithatë, pas Luftës së Dytë Botërore, filloi një etapë e re për detarinë. Ngritja e Kantiereve Detare në Durrës dhe përgatitja e kuadrove të detarëve në shkollat vendase dhanë një ndihmë të madhe për rilindjen e këtij sektori.
Sot, flota tregtare shqiptare është e pajisur me mjete detare bashkëkohore dhe transporti detar është një degë e rëndësishme e komunikacionit në vend. Detaria mbetet një trashëgimi e rëndësishme historike dhe kulturore për popullin shqiptar, dhe vazhdon të luajë një rol të rëndësishëm në ekonominë dhe identitetin e tyre kombëtar.