Deti Beaufort
Deti Beaufort (frëngjisht: Mer de Beaufort, Iñupiaq: Taġiuq) është një det margjinal i Oqeanit Arktik,[1] i vendosur në veri të Territoreve Veriperëndimore, Yukon dhe Alaskës, dhe në perëndim të ishujve Arktik të Kanadasë. Deti është emëruar pas Sir Francis Beaufort, një hidrograf. Lumi Mackenzie, më i gjati në Kanada, derdhet në pjesën kanadeze të detit Beaufort në perëndim të Tuktoyaktuk, i cili është një nga vendbanimet e pakta të përhershme në brigjet e detit.
Deti, i karakterizuar nga klima e rëndë, është i ngrirë gjatë pjesës më të madhe të vitit. Historikisht, vetëm një kalim i ngushtë deri në 100 km u hap në gusht-shtator pranë brigjeve të tij, por kohët e fundit për shkak të ndryshimeve klimatike në Arktik, zona pa akull në fund të verës është zgjeruar shumë. Deri vonë, Deti Beaufort njihej si një rezervuar i rëndësishëm për rimbushjen e akullit të detit Arktik.[2] Akulli i detit do të rrotullohej shpesh për disa vite në Beaufort Gyre, rryma oqeanike mbizotëruese e Detit Beaufort, duke u rritur në akull të fortë dhe të trashë shumëvjeçar.[3][4]
Pretendimet se bregu i detit ishte i populluar rreth 30,000 vjet më parë janë diskredituar në masë të madhe (shih më poshtë); dendësia aktuale e popullsisë është shumë e ulët. Deti përmban burime të konsiderueshme të naftës dhe gazit natyror nën raftin e tij, siç është fusha Amauligak. Ato u zbuluan në periudhën midis viteve 1950 dhe 1980, dhe që nga pjesa e fundit e asaj periudhe eksplorimi i tyre është bërë aktiviteti kryesor njerëzor në zonë. Profesionet tradicionale të peshkimit dhe gjuetisë së balenave dhe fokave praktikohen vetëm në nivel lokal dhe nuk kanë asnjë rëndësi tregtare. Si rezultat, deti pret një nga kolonitë më të mëdha të balenave beluga dhe nuk ka asnjë shenjë mbipeshkimi deri më tani. Për të parandaluar mbipeshkimin në ujërat e saj, SHBA miratoi një plan paraprak të menaxhimit tregtar të peshkimit në gusht 2009. Në prill 2011, qeveria kanadeze nënshkroi një memorandum mirëkuptimi me Inuvialuit si hapi i parë në zhvillimin e një plani më të madh të menaxhimit të oqeanit. Qeveria kanadeze njoftoi në tetor 2014 se asnjë peshkim i ri tregtar në Detin Beaufort nuk do të merret në konsideratë derisa hulumtimi të ketë treguar stoqe të qëndrueshme që do t'i viheshin në dispozicion fillimisht Inuvialuit.[5]
Qeveria kanadeze caktoi blloqet e detit Beaufort si Zona të Mbrojtura Detare (MPA). Anguniaqvia niqiqyuam MPA rrethon Gadishullin Parry në Gjirin Amundsen dhe Tarium Niryutait MPA ndodhet në deltën dhe grykëderdhjen e lumit Mackenzie.[6][7][8] Zonat e mbrojtura janë vendosur për të mbrojtur speciet dhe habitatet për komunitetin Inuvialuit.
Shiko edhe
RedaktoReferime
Redakto- ^ John Wright (30 nëntor 2001). The New York Times Almanac 2002. Psychology Press. fq. 459. ISBN 978-1-57958-348-4. Marrë më 29 nëntor 2010.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Wood, Kevin R.; Overland, James E.; Salo, Sigrid A.; Bond, Nicholas A.; Williams, William J.; Dong, Xiquan (2013-10-17). "Is there a new normal climate in the Beaufort Sea?". Polar Research (në anglisht). 32: 19552. doi:10.3402/polar.v32i0.19552. ISSN 1751-8369.
- ^ "Disappearing Arctic sea ice". svs.gsfc.nasa.gov. Marrë më 2020-09-08.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "2019 Arctic Report Card: Old, thick ice barely survives in today's Arctic | NOAA Climate.gov". www.climate.gov. Marrë më 2020-09-08.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "No new fisheries in the Arctic following federal ban"
- ^ "Canada Designates Its Second and Largest Arctic Marine Protected Area". HuffPost.
{{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "Tarium Niryutait Marine Protected Area (TN MPA)". Government of Canada. 18 shtator 2019. Marrë më 17 janar 2022.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "Anguniaqvia niqiqyuam Marine Protected Area (MPA)". Government of Canada. 18 shtator 2019. Marrë më 17 janar 2022.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)