Ekzekutimet e Paramithisë

Ekzekutimet e Paramithisë, të njohura edhe si masakra e Ajdonatit (19–29 shtator 1943) ishte një krim lufte i kombinuar nazist dhe shqiptar çam i kryer nga anëtarët e Divizionit të 1-rë Malor dhe milicisë myslimane çame në qytetin e Ajdonatit (Paramithia) dhe rajonin përreth tij, gjatë pushtimi i Greqisë nga Boshti, në Luftën e Dytë Botërore. Në këtë, 201 fshatarë grekë u vranë dhe 19 komuna në rajonin e Ajdonatit u shkatërruan. Vitet pas përfundimit të luftës dhe humbjes së Fuqive të Boshtit, një sërë gjyqesh për krime lufte i dënuan këto veprime, por asnjë i pandehur i vetëm nuk u arrestua dhe nuk u soll në gjyq, pasi ata tashmë kishin ikur në Shqipëri. Në gjyqin e pengjeve në Nyrëmberg (1948), gjykatësit amerikanë morën vendimin se ekzekutimet e Paramithia ishin "vrasje të thjeshta".

Prapavija

Artikulli kryesor: Bashkëpunimi i shqiptarëve çamë me Boshtin

Qyteti i Paramithisë ishte qendra administrative e Prefekturës së Thesprotisë përpara Luftës së Dytë Botërore. Kur shpërtheu lufta kishte një popullsi të përzier prej 3000 grekësh të krishterë dhe 3000 shqiptarëve myslimanë çamë.

Propaganda fashiste italiane kishte adoptuar një qasje proshqiptare, duke premtuar se rajoni do të bëhej pjesë e Shqipërisë së Madhe kur të përfundonte lufta. Si rezultat, komuniteti çam mysliman bashkëpunoi në pjesë të mëdha me trupat pushtuese italiane dhe më vonë gjermane të Fuqive të Boshtit, duke kryer një sërë krimesh kundër popullsisë vendase të paarmatosur greke. Forcat pushtuese vendosën një administratë lokale çame në qytetin e Paramitisë, me Xhemil Dinon si administrator lokal të Thesprotisë dhe si përfaqësues të qeverisë shqiptare. Përveç administratës lokale çame (Këshilla) dhe milicisë, nga korriku i vitit 1942 vepronte edhe një organizatë paraushtarake me emrin “Kosla”.

Veprimtaria e antirezistencës dhe vala e parë e ekzekutimeve

Për shkak të rritjes së aktivitetit gueril në rajonin përreth, në shtator 1943, nënkoloneli gjerman Josef Remold urdhëroi fillimin e disa misioneve scouting të përbërë nga grupe të kombinuara gjermano-çamë shqiptare.

Më 18 shtator, një grup prej 60 fshatarësh u ndalua nga një patrullë dhe u mor në pyetje. Nëntë prej tyre (një grua dhe tetë burra) konsideroheshin anëtarë të rezistencës. Të nesërmen ata u ekzekutuan para shkollës fillore të qytetit. Më 20 shtator, misionet e zbulimit u intensifikuan dhe në disa raste u përfshinë në luftime njësitë e EDES. Vetë Remold u shpreh se njësitë çame ishin shumë efektive dhe "me njohuritë e tyre për zonën përreth, ata e kanë dëshmuar vlerën e tyre në misionet e zbulimit".

Më 24 shtator, një ekip patrullimi i përbërë nga pesë ushtarë gjermanë u zu në pritë, ndoshta nga guerilët grekë. Të nesërmen trupat e tyre u gjetën në një gjendje që vështirësonte njohjen. U përhap një thashethem se ekipi shoqërohej nga çamë myslimanë, të cilët kryen vrasjet për të akuzuar grekët dhe për të nisur një pogrom të madh gjatë ditëve në vijim. Megjithatë, sipas dëshmive të pasluftës kjo mundësi nuk është vërtetuar.

Reprezaljet

Më 27 shtator, forcat e bashkuara gjermane dhe çame filluan një operacion në shkallë të gjerë, duke djegur dhe shkatërruar fshatra në veri të Paramithia, duke përfshirë, Eleftherochori, Seliani, Semelika, Aghios Nikolaos, dhe duke vrarë 50 fshatarë grekë në proces. Në këtë operacion kontingjenti çam numëronte 150 vetë, dhe sipas majorit gjerman Stöckert, “paraqiti shumë mirë”.

Megjithatë, ky operacion nuk mjaftoi, në prag të 27 shtatorit, grupi i milicëve shqiptarë çamë hetuan pothuajse çdo shtëpi në Paramithia. Oficeri i milicisë çame Mazar Dino, bazuar në një listë emrash që zotëronte, arrestoi 53 banorë dhe i mbylli në shkollën fillore të qytetit për të pritur ekzekutimin.

Peshkopi vendas Dorotheos udhëtoi për në Janinë për të bindur komandantin nazist, gjeneralin Hubert Lanz, që të ndërronte ekzekutimet.

Ekzekutimi i robërve

Vëllezërit Mazar dhe Nuri Dino, të cilët kishin orkestruar këtë veprim për të hequr qafe përfaqësuesit dhe intelektualët e komunitetit grek, ishin të vetëdijshëm për qëllimin e Dorotheos dhe vepruan menjëherë. Në mesnatën e 29 shtatorit, të burgosurit u dërguan në vendin e ekzekutimit në periferi të qytetit. Megjithatë, katër të burgosur u liruan. Sipas rreshterit gjerman Helmut Götte, i cili ishte pjesë e skuadrës së pushkatimit:

Pengët u urdhëruan të largoheshin nga shkolla dhe të rreshtoheshin. Një përkthyes u lexoi atyre emrin e secilit person që do të ekzekutohej. Ata bënë një hap përpara. Na u desh t'i zhvendosnim në vendin e ekzekutimit, jashtë Paramythia. Varret tashmë ishin hapur dhe para tyre duhej të qëndronin. Ekzekutimi u krye me karabina në një distancë 5-6 metra. Nuk kishte Coup de grâce.

Sipas dëshmisë së pasluftës të Götte, shqiptarët çamë ishin pjesë e skuadrës së pushkatimit. Megjithëse kishte raportime se kufomat ishin grabitur për bizhuteri dhe para, Götte e mohon këtë fakt. Sipas një gjermani tjetër që ishte pjesë e skuadrës së pushkatimit, të afërmit u urdhëruan menjëherë të varrosnin trupat pas ekzekutimit.

Viktimat ishin njerëz nga të gjitha shtresat, por shumica e tyre ishin personalitete të shquara të komunitetit grek të Paramithisë. Mes tyre kishte një prift, një mjek, pesë mësues, drejtori i shkollës dhe shumica e sipërmarrësve vendas.

Provat dhe përgjegjësitë

Në vitet e pasluftës në Greqi u mbajtën një sërë gjyqesh për krime lufte në lidhje me pushtimin e Boshtit. Megjithatë, asnjë i pandehur i vetëm nuk u arrestua apo u burgos, pasi këta tashmë ishin larguar nga vendi. Në gjyqet e Nurembergut, gjenerali Hubert Lanz raportoi se ekzekutimet dhe misionet hakmarrëse ishin pjesë e "rregulloreve të luftës", megjithatë ai pranoi injorancën e plotë për ekzekutimet në Paramithi. Në vitin 1948 Byroja Kombëtare Greke për Krimet e Luftës urdhëroi kërkime juridike mbi krimet e kryera nga italianët, shqiptarët dhe gjermanët gjatë pushtimit të Boshtit. Dy ditë më vonë u urdhërua arrestimi i menjëhershëm i të pandehurve. Për shkak se të gjithë të pandehurit ishin jashtë vendit, nuk dihet nëse Ministria e Jashtme Greke ka nisur procedurën e nevojshme diplomatike. Në gjyqin e pengjeve në Nuremberg (1948) gjykatësit amerikanë i quajtën ekzekutimet në Paramithi "vrasje e thjeshtë".

Burimi

Meyer, Hermann Frank (2008). Blutiges Edelweiß: Die 1. Gebirgs-division im zweiten Weltkrieg [Bloodstained Edelweiss. The 1st Mountain-Division in WWII] (në gjermanisht). Ch. Links Verlag. ISBN 978-3-86153-447-1.