Illyricum Sacrum

Illyricum Sacrum është një vepër enciklopedike e shumëvëllimshme shkruar në latinishte klasike që trajton historinë kishtare në viset kroate si dhe historinë e Kishës Katolike në Illyricum-in klasik, sot Ballkani Perëndimor. Vepra u botua në tetë vëllime gjatë viteve 1751-1819, e vëllimi i nëntë i të cilës u botua më 1909.^[1]

Historia

Më 1720, nisma e hartimit të historisë kishtare për provincën e Illyricum-it të propozuar nga jezuiti P. Filip Riçeputi (Filippo Riceputi, 1667-1742) gjeti mbështetjen e Papa Klementit XI.^[2] Projekti i Riçeputit synonte të mblidhte dokumente për të bërë një Museum Illyricum, mbi historinë kishtare të provincës së Ilirisë.^[3] Vëllimi i parë u botua në Venedik më 1751 pasi Riçeputi ndërroi jetë,^[4] projektin e çoi përpara ndihmësi i tij P. Daniele Farlati i cili punoi katër vëllimet e radhës, të cilit i mbeti edhe autorësia.^[3] Kur i katërti po botohej, Farlati kishte ndërruar jetë.^[4]

Ndihmësi i Farlatit, P. Jacopo Coleti përfundoi vëllimin e pestë, i cili u botua më 1775. Pas këtij vëllimi, Coleti botoi tre të tjerë, i fundit i të cilëve u përfundua më 1818.^[4] Më vonë, më 1910 në Split P. Franc Bulić botoi Accessiones et correctiones all'Illyricum sacrum del P.D. Farlati me autor P. Gianjacopo Coleti.^[3]

Përkthimi në shqip

Pasi e kishte nisur që më 1956, më 1963 Dom Frano Illia përfundoi përkthimin e pjesës më të madhe të vëllimit të shtattë, përkthimi i cili trajtonte dioqezat brenda kufijve të shtetit shqiptar me titullin Ilirija Kishtare ose Historia Kishtare e Ilirisë. Në një letër dërguar Institutit të Kulturës Popullore, Illia i përcjell:^[5]

" [...] Volumi i VII, në 638 faqe, rreshton historinë kishtare dhe lidhun me atë çivile të Metropolive të Djoklesë, Tivarit, Shkodrës, Durrësit e të Sirmit dhe sufrangave ase të dioçezave që mvaren prej tyne. Prej kësi volumi deri tash kemi përkthye pjesët që i përkasin mbrendisë së kufijve të sodshëm të Shqipnisë, d.m.th. sa i përket Shkodrës dhe Durrësit dhe sufrangave të tyne (vazhdoj përkthimin e pjesëve të tjera) Shkodra kishte këto dioçeza: 1. Drishtin, 2. Pultin e Madh, 3. Pultin e Vogël, 4. Dejën, 5. Sarden e 6. Sapën.
Durrsi kishte këto dioçezë sufragane: 1. Lezhën, 2. Arbëninë, 3. Krujën, 4 Bendën, 5. Priskën, 6. Shtejefnin, 7. Kanovjen, 8. Skampën, (Elbasanin) 9. Lestronin, 10. Bulidën, 11. Amancien, 12. Apoloninë (Pojanin) 13. Vëlonën, 14. Pulkerjopullin (Beratin) 15. dhe Akroçerauninë. Në këtë volum të VII përshkruhet gjanë e giatë themelimi i qyteteve dhe i dioçezave, tue gërshetue historinë kishtare atë çivile t’atyne vëndeve. Shfrytëzohen mirë dokumente, historjanët dhe gjeografët e ndryshëm të vjetër e të rinj t’atyne kohve. Landa ndahet në djeçezë dhe në rajone kishtare. Secila Seli Arqipeshkvnore apo Ipeshkvnore zakonisht gjindet ndër qytetet nga të cilat edhe merr emnin. Në fillim të çdo Arkiodioçjezi apo Dioçjezi përshkruhet themelimi i qytetit dhe djeçezit, mandej vjen rreshtimi i jëtëshkrimit të secilit Prelat. Giatë jetëshkrimit të tyne rreshtohen faktet e historisë kishtare e çivile në rend kronologjik. Ky volum përfshin landën historike deri në fillimet e shek. XVIII, kur edhe botohet në vitin 1817.
[...]
Edhe pjesët e tjera që i përkasin Djoklesë e Tivarit kishte qenë mirë të njifen prandaj të përkthehen në giuhën tonë mbasi kanë lidhje të vazhdueshme me krahinat tona. Për plotësimin e këtij kuadri historik të vëndit, do të ishte me vënd edhe përkthimi i blenit VIII. Po të kërkohet kishim me kenë gadi të vazhdojmë kryemjen e përkthimit të bl. VII dhe të VIII-it."

Illia e dorëzoi përkthimin në Institutin e Folklorit, bashkëpunëtor i jashtëm i të cilit kishte qenë prej vitesh. Pas burgimit në kohën e Revolucionit Kulturor, daljes më 1986, iu mohua mundësia që t'i rikthehej përkthimi që ta përpunonte më tej. Pas rënies së diktaturës, përkthimi iu rikthye, por ngelet i pabotuar.^[6]

Referime

^ "Illyricum sacrum". Croatian Encyclopedia. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ Elsie, Robert (2013). A Biographical Dictionary of Albanian History. I.B.Tauris. fq. 86. ISBN 9781780764313. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ ^a ^b ^c Nikoliç, Zrinka (2013). "The Deeds of Blessed Gaudentius Bishop of Osor Marina Miladin". Saints of the Christianization Age of Central Europe (Tenth-Eleventh Century). Central European University Press. fq. 341. ISBN 9786155225208. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ ^a ^b ^c The Catholic encyclopedia: an international work of reference on the constitution, doctrine, discipline, and history of the Catholic church. Vëll. 5. Robert Appleton company. 1913. fq. 788. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ "Illyricum Sacrum: Peripecitë e përkthimit të Imzot Frano Illisë: historia e rrallë e kësaj vepre të konfiskiuar nga Ministria e Brendshme pas arrestimit të Illisë në Milot të vitit 1967". Shqiptarja.com. 5 janar 2014. Marrë më 21 shtator 2019. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ Kaloçi, Dashnor (7–8 dhjetor 2002). "Historia e panjohur e Shqipërisë në veprën Illyricum Sacrum", të autorit italian at Daniele Farlatti". Gazeta Shqiptare. Arkivuar nga origjinali më 27 gusht 2019. Marrë më 21 shtator 2019. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

Lidhje të jashtme

Volume I - Ecclesia Salonitana, ab ejus exordio usque ad saeculum quastum aerae Christianae (1751)
Volume II - Ecclesia Salonitana, a quarto saeculo aerae Christianae usque ad excidium Salonae (1753)
Volume III - Ecclesia Spalatensis olim Salonitana (1765)
Volume IV - Ecclesiae suffraganeae metropolis Spalatensis (1769)
Volume V - Ecclesia Jadertina cum suffraganeis, et ecclesia Zagabriensis (1775)
Volume VI - Ecclesia Ragusina cum suffraganeis, et ecclesia Rhiziniensis et Catharensis (1800)
Volume VII - Ecclesia Diocletana, Antibarensis, Dyrrhachiensis, et Sirmiensis cum earum suffraganeis (1817)
Volume VIII - Ecclesiae Scopiensis, Sardicensis, Marcianopolitana, Schridensis et Ternobensis cum earum suffraganeis (1819)
Accessiones et correctiones all'Illyricum sacrum del P. D. Farlati (1909)

[1] "Illyricum sacrum". Croatian Encyclopedia. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[2] Elsie, Robert (2013). A Biographical Dictionary of Albanian History. I.B.Tauris. fq. 86. ISBN 9781780764313. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[:0-3] Nikoliç, Zrinka (2013). "The Deeds of Blessed Gaudentius Bishop of Osor Marina Miladin". Saints of the Christianization Age of Central Europe (Tenth-Eleventh Century). Central European University Press. fq. 341. ISBN 9786155225208. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[:1-4] The Catholic encyclopedia: an international work of reference on the constitution, doctrine, discipline, and history of the Catholic church. Vëll. 5. Robert Appleton company. 1913. fq. 788. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[5] "Illyricum Sacrum: Peripecitë e përkthimit të Imzot Frano Illisë: historia e rrallë e kësaj vepre të konfiskiuar nga Ministria e Brendshme pas arrestimit të Illisë në Milot të vitit 1967". Shqiptarja.com. 5 janar 2014. Marrë më 21 shtator 2019. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[6] Kaloçi, Dashnor (7–8 dhjetor 2002). "Historia e panjohur e Shqipërisë në veprën Illyricum Sacrum", të autorit italian at Daniele Farlatti". Gazeta Shqiptare. Arkivuar nga origjinali më 27 gusht 2019. Marrë më 21 shtator 2019. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]