Konflikti i Irlandës Veriore
Problemet (irlandisht: Na Trioblóidí) ishin një konflikt etno-nacionalist në Irlandën e Veriut që zgjati për rreth 30 vjet nga fundi i viteve 1960 deri në 1998. I njohur gjithashtu ndërkombëtarisht si konflikti i Irlandës së Veriut, ndonjëherë përshkruhet si një "luftë e parregullt" ose "luftë e nivelit të ulët". Konflikti filloi në fund të viteve 1960 dhe zakonisht mendohet se ka përfunduar me Marrëveshjen e së Premtes së Mirë të vitit 1998. Edhepse problemet kryesisht ndodhën në Irlandën e Veriut, ndonjëherë dhuna u përhap në pjesë të Republikës së Irlandës, Anglisë dhe Evropës kontinentale.[1]
Konflikti ishte kryesisht politik dhe nacionalist, i nxitur nga ngjarje historike. Ai gjithashtu kishte një dimension etnik ose sektar, por pavarësisht përdorimit të termave protestant dhe katolik për t'iu referuar të dy palëve, nuk ishte një konflikt fetar. Një çështje kyçe ishte statusi i Irlandës së Veriut. Unionistët dhe besnikët, të cilët për arsye historike ishin kryesisht protestantë të Ulsterit, donin që Irlanda e Veriut të mbetej brenda Mbretërisë së Bashkuar. Nacionalistët dhe republikanët irlandezë, të cilët ishin kryesisht katolikë irlandezë, donin që Irlanda e Veriut të largohej nga Mbretëria e Bashkuar dhe të bashkohej me një Irlandë të bashkuar.
Konflikti filloi gjatë një fushate nga Shoqata e të Drejtave Civile të Irlandës së Veriut për t'i dhënë fund diskriminimit kundër pakicës katolike-nacionaliste nga qeveria protestante-unioniste dhe autoritetet lokale. Qeveria u përpoq të shtypte protestat. Policia, Royal Ulster Constabulary (RUC), ishte në masë dërrmuese protestante dhe e njohur për sektarizmin dhe brutalitetin policor. Fushata u kundërshtua gjithashtu me dhunë nga besnikët e Ulsterit, të cilët besonin se ishte një front për aktivitetin politik republikan. Rritja e tensioneve çoi në trazirat e gushtit 1969 dhe vendosjen e trupave britanike, në atë që u bë operacioni më i gjatë i Ushtrisë Britanike. "Muret e paqes" u ndërtuan në disa zona për të mbajtur të dy komunitetet larg. Disa katolikë fillimisht e mirëpritën Ushtrinë Britanike si një forcë më neutrale se RUC, por shpejt e panë atë si armiqësore dhe të njëanshme, veçanërisht pas të Dielës së Përgjakshme në 1972.
Pjesëmarrësit kryesorë në trazirat ishin paraushtarakët republikanë si Ushtria e Përkohshme Republikane Irlandeze (IRA) dhe Ushtria Nacional Çlirimtare Irlandeze (INLA); paraushtarakë besnikë si Forca Vullnetare e Ulsterit (UVF) dhe Shoqata e Mbrojtjes së Ulsterit (UDA); Forcat e sigurisë shtetërore britanike si Ushtria Britanike dhe RUC; dhe aktivistë politikë. Forcat e sigurisë së Republikës së Irlandës luajtën një rol më të vogël. Republikanët kryen një fushatë guerile kundër forcave britanike, si dhe një fushatë bombardimi kundër objektivave infrastrukturore, tregtare dhe politike. Besnikët sulmuan republikanët/nacionalistët dhe komunitetin e gjerë katolik në atë që ata e përshkruan si hakmarrje. Ndonjëherë, kishte periudha të dhunës sektare, si dhe grindje brenda dhe midis grupeve paraushtarake. Forcat britanike të sigurisë ndërmorën policimin dhe kundër-rebelimin, kryesisht kundër republikanëve. Pati incidente të marrëveshjes së fshehtë midis forcave shtetërore britanike dhe paraushtarakëve besnikë. Problemet përfshinin gjithashtu trazira të shumta, protesta masive dhe akte të mosbindjes civile, dhe çuan në rritjen e ndarjes dhe krijimin e zonave të përkohshme të ndaluara.[1]
Më shumë se 3500 njerëz u vranë në konflikt, nga të cilët 52% ishin civilë, 32% ishin anëtarë të forcave britanike të sigurisë dhe 16% ishin anëtarë të grupeve paraushtarake. Paraushtarakët republikanë ishin përgjegjës për rreth 60% të vdekjeve, besnikët 30% dhe forcat e sigurisë 10%. Procesi i paqes në Irlandën e Veriut çoi në armëpushime paraushtarake dhe bisedime midis partive kryesore politike, të cilat rezultuan në Marrëveshjen e së Premtes së Mirë të vitit 1998. Kjo marrëveshje rivendosi vetëqeverisjen në Irlandën e Veriut mbi bazën e "ndarjes së pushtetit" dhe përfshinte pranimin e parimi i pëlqimit, përkushtimi ndaj të drejtave civile dhe politike, barazia e vlerësimit, reforma policore, çarmatimi paraushtarak dhe lirimi i parakohshëm i të burgosurve paraushtarakë. Ka pasur dhunë sporadike që nga Marrëveshja, duke përfshirë sulmet e ndëshkimit, kontrollin e bandave besnike ndaj grupeve kryesore të krimit të organizuar (p.sh. furnizimi me drogë, detyrimi dhe dhuna në komunitet, frikësimi) dhe krimet e dhunshme të lidhura me grupet republikane disidente.[1]
Shiko edhe
RedaktoReferime
Redakto- ^ a b c "The Troubles | Summary, Causes, & Facts | Britannica". www.britannica.com (në anglisht). 2024-05-07. Marrë më 2024-05-11.