Wikipedia

Kontrolli i zjarrit nga njerëzit e hershëm

Kontrolli i zjarrit nga njerëzit e hershëm ishte një teknologji kritike që mundësoi evolucionin e njerëzve. Zjarri siguroi një burim ngrohtësie dhe ndriçimi, mbrojtje nga grabitqarët (veçanërisht gjatë natës), një mënyrë për të krijuar mjete gjuetie më të avancuara dhe një metodë për gatimin e ushqimit. Këto përparime kulturore lejuan shpërndarjen gjeografike njerëzore, inovacione kulturore dhe ndryshime në dietë dhe sjellje. Për më tepër, krijimi i zjarrit lejoi që aktiviteti njerëzor të vazhdonte në orët e errëta dhe më të ftohta të mbrëmjes.

Si (dhe kur) njerëzit ndezën fillimisht zjarrin? - arkeologu Andrew Sorensen (Universiteti Leiden).

Pretendimet për provat përfundimtare më të hershme të kontrollit të zjarrit nga një anëtar i Homo-s variojnë nga 1,7 deri në 2,0 milion vjet më parë (Maja).[1] Dëshmia për "gjurmët mikroskopike të hirit të drurit" si përdorimi i kontrolluar i zjarrit nga Homo Erectus, duke filluar afërsisht 1 milion vjet më parë, ka një mbështetje të gjerë shkencore.[2][3] Disa nga gjurmët më të hershme të njohura të zjarrit të kontrolluar u gjetën në Daughters of Jacob Bridge, Izrael dhe datojnë rreth 790,000 vjet më parë.[4][5] Në vend, arkeologët gjetën gjithashtu provat më të vjetra të mundshme të përdorimit të kontrolluar të zjarrit për të gatuar ushqim ~780,000 vjet më parë.[6][7] Megjithatë, disa studime sugjerojnë se gatimi filloi rreth 1.8 milion vjet më parë.[8][9]

Tehët e strallit të djegura në zjarr afërsisht 300,000 vjet më parë u gjetën pranë fosileve të Homo sapiens të hershëm, por jo plotësisht modern, në Marok.[10] Zjarri u përdor rregullisht dhe sistematikisht nga njerëzit e hershëm modernë për të trajtuar me ngrohje gurin e silkretit për të rritur aftësinë e tij të thonjes për qëllimin e prodhimit të veglave afërsisht 164,000 vjet më parë në vendin e Afrikës së Jugut të Pinnacle Point.[11] Dëshmia e kontrollit të përhapur të zjarrit nga njerëzit anatomikisht modernë datojnë afërsisht 125,000 vjet më parë.[12]

Shiko edhe

Redakto

Referime

Redakto
  1. ^ James, Steven R. (shkurt 1989). "Hominid Use of Fire in the Lower and Middle Pleistocene: A Review of the Evidence" (PDF). Current Anthropology. 30 (1): 1–26. doi:10.1086/203705. S2CID 146473957. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 12 dhjetor 2015. Marrë më 4 prill 2012. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  2. ^ Luke, Kim. "Evidence That Human Ancestors Used Fire One Million Years Ago". Marrë më 27 tetor 2013. An international team led by the University of Toronto and Hebrew University has identified the earliest known evidence of the use of fire by human ancestors. Microscopic traces of wood ash, alongside animal bones and stone tools, were found in a layer dated to one million years ago {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  3. ^ Berna, Francesco (2012). "Microstratigraphic evidence of in situ fire in the Acheulean strata of Wonderwerk Cave, Northern Cape province, South Africa". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 109 (20): E1215-20. doi:10.1073/pnas.1117620109. PMC 3356665. PMID 22474385. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  4. ^ Goren-Inbar, Naama; Alperson, Nira; Kislev, Mordechai E.; Simchoni, Orit; Melamed, Yoel; Ben-Nun, Adi; Werker, Ella (30 prill 2004). "Evidence of Hominin Control of Fire at Gesher Benot Ya'aqov, Israel". Science (në anglisht). 304 (5671): 725–727. Bibcode:2004Sci...304..725G. doi:10.1126/science.1095443. ISSN 0036-8075. PMID 15118160. S2CID 8444444.
  5. ^ Renfrew, Colin; Bahn, Paul (2012). Archaeology: Theories, Methods, and Practice (bot. 6th). Thames & Hudson. fq. 254. ISBN 978-0-500-28976-1. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  6. ^ "Ancient human relative used fire, surprising discoveries suggest". Washington Post. Marrë më 11 dhjetor 2022. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  7. ^ Zohar, Irit; Alperson-Afil, Nira; Goren-Inbar, Naama; Prévost, Marion; Tütken, Thomas; Sisma-Ventura, Guy; Hershkovitz, Israel; Najorka, Jens (dhjetor 2022). "Evidence for the cooking of fish 780,000 years ago at Gesher Benot Ya'aqov, Israel". Nature Ecology & Evolution (në anglisht). 6 (12): 2016–2028. Bibcode:2022NatEE...6.2016Z. doi:10.1038/s41559-022-01910-z. ISSN 2397-334X. PMID 36376603. S2CID 253522354.
  8. ^ Organ, Chris (22 gusht 2011). "Phylogenetic rate shifts in feeding time during the evolution of Homo". PNAS. 108 (35): 14555–14559. Bibcode:2011PNAS..10814555O. doi:10.1073/pnas.1107806108. PMC 3167533. PMID 21873223. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  9. ^ Bentsen, Silje (27 tetor 2020). "Fire Use". Oxford Research Encyclopedia of Anthropology (në anglisht). doi:10.1093/acrefore/9780190854584.013.52. ISBN 978-0-19-085458-4.
  10. ^ Zimmer, Carl (7 qershor 2017). "Oldest Fossils of Homo Sapiens Found in Morocco, Altering History of Our Species". The New York Times (në anglishte amerikane). ISSN 0362-4331. Marrë më 6 korrik 2017.
  11. ^ Brown, Kyle S.; Marean, Curtis W.; Herries, Andy I.R.; Jacobs, Zenobia; Tribolo, Chantal; Braun, David; Roberts, David L.; Meyer, Michael C.; Bernatchez, J. (14 gusht 2009), "Fire as an Engineering Tool of Early Modern Humans", Science, 325 (5942): 859–862, Bibcode:2009Sci...325..859B, doi:10.1126/science.1175028, hdl:11422/11102, PMID 19679810, S2CID 43916405 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  12. ^ "First Control of Fire by Human Beings – How Early?". Marrë më 12 nëntor 2007. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Kontrolli_i_zjarrit_nga_njerëzit_e_hershëm&oldid=2690968"