Kutb ed-Din esh-Shirazi

Kutubi al-Din al-Shirazi (1236 – 1311) (Persisht: قطب‌الدین محمود بن مسعود شیرازی) ishte një dijetar persian i shekullit të XIII-të dhe poet që ka dhënë kontributin e tij në astronomi, matematikë, mjekësi, fizikë, muzikën teorike, filozofi dhe sufizëm.

Qutb al-Din Shirazi
Foto e marrë nga një dorëshkrimi mesjetar i Qutb al-Din al-Shirazi. Imazhi përshkruan një model epiciklik planetar.
U lind në	tetor, 1236 Kazerun
Vdiq	7 shkurt, 1311 (75 vjeç) Tabriz, Iran
Njohur për	Almagest, The Royal Present ,Pearly Crown, etc
Karriera shkencore
Fushat	Matematikë, Astronomi, Mjekësi, Shkencë dhe Filozofi
Influences	Nasir al-Din Tusi, Ibn al-Haytham, Suhrawardi
Influenced	Kamāl al-Dīn al-Fārisī

Biografia

Ai lindi në Kazerun, në tetor të vitit 1236 në një familje me traditë të Sufizmit. Babai i tij, Zias 'al-Din Mesudi Kazeruni ishte një mjek me profesion dhe gjithashtu një Sufi udhëheqëse i rendit në Kazeruni.  Qutb al-Din filloi të studiuar mjekësi nga babai i tij. Babai i tij praktikonte dhe jepte mësime për mjekësi në spitalin Mozaffari në Shiraz. Ai gjithashtu studioi Kanunin e famshëm të dijetar persian Avicenna dhe mendimet e tij.

Qutb al-Din e humbi të atin në moshën katërmbëdhjetë dhe e zëvendësoi atë si okulist në spitalin Mozaffari në Shiraz. Në të njëjtën kohë, ai ndoqi shkollimin e tij nën xhaxhain e tij Kamal al-Din Ebu'l Khayr dhe pastaj Sharaf al-Din Zaki Bushkani, dhe Shams al-Din Mohammad Kishi. Të tre ishin mësues ekspertë të Kanunit të Avicenna-s. Ai e lë profesionin e tij mjekësore dhjetë vjet më vonë dhe filloi tja kushtojnë kohën e tij të arsimit të mëtejshëm nën udhëheqjen e Nasir al-Din al-Tusi. Kur Nasir al-Din al-Tusi, dijetar dhe vezir i njohur i Mongol Holagu Khan ngriti observatorin Maragha, Qutb al-Din Shirazi u tërhoq nga qyteti. Ai e la Shiraz-in diku pas viti 1260 dhe ishte në Maragha në vitin 1262. Në Maragha, Qutb al-din rifilloi shkollimin e tij nën Nasir al-Din al-Tusi, me të cilin ai kishte studiuar në al-Esharat wa'l-Tanbihat të Avicenna-s. Ai e diskutoi vështirësitë që ai kishte me Nasir al-Din al-Tusi në të kuptuarit të librit të parë të Kanunit të Avicenna-s. Duke punuar në observatorin e ri, ai studioj astronomi nën të. Një nga projektet më të rëndësishme shkencore ishte përfundimi i tabelës astronomike (zij). Në testamentin e tij (Wasiya), Nasir al-Din al-Tusi këshillon birin e tij ṣil-a-Din që të punoj me punuar me Qutb al-Din në përfundimin e Zij.

Qëndrimi i Qutb-al-Din në Maragha ishte i shkurtër. Më pas, ai udhëtoi për në Khorasan në shoqëri të Nasir al-Din al-Tusi , ku ai qëndroi për të studiuar nën Najm al-Din Katebi Qazvini në qytetin e Jovayn dhe bëhet ndihmësi i tij. Disa kohë pas vitit 1268, ai u nis për Qazvin, Isfahan, Bagdad, dhe më vonë Konya në Anadoll. Kjo ishte një kohë kur poeti Persian Jalal al-Din Muhamed Balkhi (Rumi) ishte duke fituar famë atje dhe është raportuar se Qutb al-Din gjithashtu u takua me atë. Në Konya, ai studioi "Jam'e al-Osul" të Ibn Al-Athir me Sadr al-Din Qunawi. Guvernatori i Konya, Mo'in al-Din Parvana e caktoi si gjykatës të Sivas dhe Malatya. Ishte kjo periudha gjatë të cilës ai hartoi librat e tij shpjegues Meftāḥ al-meftāh, dhe Ekhtiārāt al-moẓaffariyae, për Sakkāki. Në vitin 1282, ai u dërguar në emër të Ilkhanid Takudar Ahmedit për te Sayf al-Din Qalawun, Mamluk, sunduesi i Egjiptit. Në letrën e tij të Qalawun, sundimtari Ilkhanid përmend Qutb al-Din si kryegjykatës. Qutb al-Din gjatë kësaj kohe mbledh kritika të ndryshme dhe mendime për Kanunin e Avicenna-s dhe i përdori ato në mendimin e tij në Kolliyāt. Pjesa e fundit e karrierës aktive të Qutb al-Din ishte mësimdhënia e Kanunit dhe Shefa të Avicenna-s në Siri. Më pas i u nis për në Tabriz, ku pas pak kohësh vdiq. Ai u varros në varrezat Čarandāb të qytetit.

Kutubi al-Din ka pasur një dëshirë të pangopur për të mësuar, e cila evidentohet me njëzet e katër vjet që ai kaloi duke studiuar me mjeshtërit e kohës në mënyrë që shkruaj mendimin e tij në Kolliyāt. Ai u dallua gjithashtu për nga gjerësia e dijes së tij, humorit të zgjuar, dhe bujarisë pa dallime. Ai ishte gjithashtu një lojtar shahu o zoti, ka luajtur instrumentin muzikor të njohur si Rabab, një instrument i preferuar edhe i poetit persian Rumi.

Veprat

Matematikore

• Tarjoma-ye Taḥrir-e Oqlides një vepër në gjeometri në persisht, që përmban pesëmbëdhjetë kapituj kryesisht përkthime të veprës së Nasir al-Din Tusi, e kompletuar në nëntor 1282 dhe i është dedikuar Moʿin-al-Din Solaymān Parvāna.
• Risala fi Harkat al-Daraja" një vepër në Matematikë

Astronomi dhe Gjeografi

• Eḵtiārāt-e moẓaffari  - është një traktat persisht në astronomi, me katër kapituj dhe i shkëputur nga veprat e tij të tjera Nehāyat al-edrāk. Vepra i dedikohej Mozaffar al-Din Bulaq Arsalan.
• Fi ḥarakāt al-dahraja wa'l-nesba bayn al-mostawi wa'l-monḥani  - një shkrim si një shtojcë për Nehāyat al-edrāk
• Nehāyat al-edrāk - Kufiri i realizimit në lidhje njohjen e qiejve (Nehāyat al-edrāk fi dirayat al-aflak) - e përfunduar në vitin 1281, dhe E panishmja mbretërore (Al-Tuhfat el-Shahiya) e përfunduar në vitin1284. Të dy paraqesin modelet e tij për lëvizjen planetare, duke përmirësuar mbi parimet e Ptolemeut. Në veprën e tij Kufiri i realizimit në lidhje njohjen e qiejve, ai diskutoi edhe për mundësinë e heliocentrizmit.
• Ketāb faʿalta wa lā talom fi'l-hayʾa, një vepër në arabisht mbi astronominë, e shkruar për Aṣil-al-Din, i biri i Nasir al-Din Tusi
• Šarḥ Taḏkera naṣiriya në astronomi.
• Al-Tuḥfa al-šāhiya fi'l-hayʾa, libër në gjuhën arabe për astronominë, me katër kapituj, të shkruara për Moḥammad b. Ṣadr-al-Saʿid, i njohur si Tāj-al-Eslām Amiršāh
• Ḥall moškelāt al-majesṭinjë libër për astronomi, e titulluar Ḥall moškelāt al-majesṭi

Lidhje të jashtme

• Ragep, F. Jamil (2007). "Shīrāzī: Quṭb al‐Dīn Maḥmūd ibn Masʿūd Muṣliḥ al‐Shīrāzī". përmbledhur nga Thomas Hockey (red.). The Biographical Encyclopedia of Astronomers. New York: Springer. fq. 1054–5. ISBN 978-0-387-31022-0. {{cite encyclopedia}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!) (PDF version)
• Nasr, Seyyed Hossein (2008) [1970-80]. "Quṭb Al-Dīn Al-Shīrāzī". Complete Dictionary of Scientific Biography. Encyclopedia.com. {{cite encyclopedia}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)