Lufta Civile Amerikane
Lufta Civile Amerikane (12 prill 1861 - 26 maj 1865) ishte një luftë civile në Shtetet e Bashkuara. U luftua midis Unionit ("Veriu") dhe Konfederatës ("Jugut"), kjo e fundit e formuar nga shtetet që ishin shkëputur. Shkaku qendror i luftës ishte mosmarrëveshja nëse skllavëria do të lejohej të zgjerohej në territoret perëndimore, duke çuar në më shumë shtete skllevër, apo do të pengohej nga një gjë e tillë, gjë që besohej gjerësisht se do ta vendoste skllavërinë në një rrugë të zhdukjes përfundimtare.
Dekada të polemikave politike mbi skllavërinë u sollën në krye nga fitorja në zgjedhjet presidenciale në SHBA të vitit 1860 të Abraham Lincoln, i cili kundërshtoi zgjerimin e skllavërisë në territoret perëndimore. Një shtatë shtete të skllevërve jugorë të parë iu përgjigjën fitores së Linkolnit duke u shkëputur nga Shtetet e Bashkuara dhe, në shkurt 1861, duke formuar Konfederatën. Konfederata sekuestroi kalatë dhe pasuri të tjera federale brenda kufijve të tyre. Udhëhequr nga Presidenti i Konfederatës Jefferson Davis, Konfederata vendosi kontrollin mbi rreth një të tretën e popullsisë së SHBA-së në njëmbëdhjetë nga 34 shtetet amerikane që ekzistonin atëherë. Pasuan katër vjet luftime intensive, kryesisht në jug.
Gjatë viteve 1861–1862 në Teatrin Perëndimor të luftës, Unioni bëri fitime të rëndësishme të përhershme - megjithëse në Teatrin Lindor të luftës konflikti ishte jopërfundimtar. Heqja e skllavërisë u bë një qëllim lufte më 1 janar 1863, kur Lincoln nxori Proklamatën e Emancipimit, e cila shpalli të lirë të gjithë skllevërit në shtetet në kryengritje, duke aplikuar për më shumë se 3.5 milionë nga 4 milionë njerëzit e skllevëruar në vend. Ish skllevër që u arratisën nga plantacionet ose u çliruan nga Ushtria e Unionit u rekrutuan në regjimentet e Trupave me ngjyrë të Shteteve të Bashkuara të Ushtrisë së Unionit. Në perëndim, Unioni shkatërroi marinën lumore të Konfederatës deri në verën e vitit 1862, më pas shumë nga ushtritë e saj perëndimore dhe pushtoi New Orleans. Rrethimi i suksesshëm i Bashkimit i 1863 i Vicksburg-ut e ndau Konfederatën në dysh në lumin Misisipi. Në 1863, inkursioni i gjeneralit konfederativ Robert E. Lee në veri përfundoi në Betejën e Gettysburgut. Sukseset perëndimore çuan në komandën e gjeneralit Ulysses S. Grant të të gjitha ushtrive të Bashkimit në 1864. Duke shkaktuar një bllokadë detare gjithnjë e më të shtrënguar të porteve të Konfederatës, Unioni grumbulloi burimet dhe fuqinë punëtore për të sulmuar Konfederatën nga të gjitha drejtimet. Kjo çoi në rënien e Atlantës në 1864 nga gjenerali i Unionit William Tecumseh Sherman, i ndjekur nga marshimi i tij drejt detit. Betejat e fundit të rëndësishme u ndezën rreth Rrethimit dhjetë-mujor të Petersburgut, portë për në kryeqytetin konfederativ të Richmond. Konfederatat braktisën Richmondin dhe më 9 prill 1865, Lee iu dorëzua Grantit pas Betejës së Shtëpisë së Gjykatës së Appomattox, duke vënë në lëvizje fundin e luftës.
Pasoi një valë dorëzimi të Konfederatës. Më 14 prill, vetëm pesë ditë pas dorëzimit të Lee, Lincoln u vra. Si çështje praktike, lufta përfundoi me dorëzimin e 26 majit të Departamentit të Trans-Misisipit, por përfundimit të Luftës Civile Amerikane i mungon një datë e qartë dhe e saktë e përfundimit historik. Forcat tokësore të konfederatës vazhduan dorëzimin pas datës së dorëzimit të 26 majit deri më 23 qershor. Nga fundi i luftës, pjesa më e madhe e infrastrukturës së Jugut u shkatërrua, veçanërisht hekurudhat e tij. Konfederata u shemb, skllavëria u shfuqizua dhe katër milionë zezakë të skllavëruar u liruan. Kombi i shkatërruar nga lufta hyri më pas në epokën e Rindërtimit në një përpjekje për të rindërtuar vendin, për të rikthyer ish-shtetet e Konfederatës në Shtetet e Bashkuara dhe për t'u dhënë të drejta civile skllevërve të liruar.
Lufta Civile është një nga episodet më të studiuara dhe më të shkruara në historinë e SHBA-së. Mbetet objekt i debatit kulturor dhe historiografik. Me interes të veçantë është miti i vazhdueshëm i Kauzës së Humbur të Konfederatës. Lufta Civile Amerikane ishte ndër luftërat e para që përdori luftën industriale. Hekurudhat, telegrafi, anijet me avull, luftanija me hekur dhe armët e prodhuara në masë u përdorën të gjitha gjatë luftës. Në total, lufta la midis 620.000 dhe 750.000 ushtarë të vdekur, së bashku me një numër të papërcaktuar të viktimave civile, duke e bërë Luftën Civile konfliktin ushtarak më vdekjeprurës në historinë amerikane. Teknologjia dhe brutaliteti i Luftës Civile parashikuan luftërat botërore të ardhshme.
Shkaqet e Shkëputjes Redakto
Shkaqet pas vendimit të shteteve jugore për t'u shkëputur ishin komplekse dhe kanë qenë historikisht të diskutueshme; shumica e studiuesve akademikë e identifikojnë skllavërinë si shkakun qendror të luftës. Shkaqet ndërlikohen më tej nga disa revizionistë historikë, të cilët janë përpjekur të ofrojnë një sërë arsyesh për luftën. Skllavëria ishte burimi qendror i përshkallëzimit të tensionit politik në vitet 1850. Partia Republikane ishte e vendosur të parandalonte çdo përhapje të skllavërisë në territore, të cilat, pasi të pranoheshin si shtete, do t'i jepnin veriut një përfaqësim më të madh në Kongres dhe në Kolegjin Zgjedhor. Shumë udhëheqës jugorë kishin kërcënuar me shkëputje nëse kandidati republikan, Lincoln, fitonte zgjedhjet e vitit 1860. Pasi Lincoln fitoi, shumë udhëheqës jugorë mendonin se përçarja ishte alternativa e tyre e vetme, nga frika se humbja e përfaqësimit do të pengonte aftësinë e tyre për të miratuar ligje dhe politika pro skllavërisë. Në fjalimin e tij të dytë inaugurues, Lincoln tha se "skllevërit përbënin një interes të veçantë dhe të fuqishëm. Të gjithë e dinin se ky interes ishte, disi, shkaku i luftës. Për të forcuar, përjetësuar dhe zgjeruar këtë interes ishte objekti për të cilin kryengritësit do të shkatërroi Bashkimin, qoftë edhe me luftë; ndërkohë që qeveria nuk pretendonte të drejtën të bënte më shumë se sa të kufizonte zgjerimin territorial të tij”.