Wikipedia

Malta

shtet ishullor në Evropën Jugore

Republika e Maltës (maltezisht Repubblika ta' Malta) është shteti më i vogël që gjendet në ishujt e Evropës. Malta përbëhet nga tre ishuj të banuar, Ishulli Maltës (rreth 246 km²), Gozo (rreth 67 km²) dhe Kemna (rreth 3 km²) dhe ishujt e pabanuar: Kemunet, Filfola dhe ishulli i Shën Palit.

Republika e Maltës
Repubblika ta' Malta
Flag of Malta
Flamuri
Emblema e Malta
Emblema
Motoja: Virtute et constantia
"Forca dhe qëndrueshmëria"
Himni: L-Innu Malti
"Himni Maltez"
Location of Malta (rrethi i gjelbër) – in Evropa (e gjelbër e ndezur & e hirtë e errët) – in Bashkimi Evropian (e gjelbër e ndezur)  –  [Legend]
Location of Malta (rrethi i gjelbër)

– in Evropa (e gjelbër e ndezur & e hirtë e errët)
– in Bashkimi Evropian (e gjelbër e ndezur)  –  [Legend]

KryeqytetiValeta
35°54′N 14°31′E / 35.900°N 14.517°E / 35.900; 14.517
Njësiti administrativ më i madhGjiri i Shën Palit[1]
Gjuhët zyrtare
Gjuhët e tjeraGjuha Malteze e Shenjave[3]
Italishtja
Grupet etnike
(2021[4])
Feja
(2021)[5][6]
  • 5.1% pa fe
  • 3.9% Myslimanë
  • 1.4% Hinduistë
  • 1.1% të tjerë
Demonim(et)Maltezë
QeverisjaRepublikë unitare parlamentare
Myriam Spiteri Debono
Robert Abela
LegjislaturaParlamenti i Maltës
Pavarësia 
nga Mbretëria e Bashkuar
21 shtator 1964
• Republikë
13 dhjetor 1974
Sipërfaqja
• Gjithsej
316[7] km2 (122 sq mi) (e 187-ta)
• Uji (%)
0.001
Popullsia
• 2021 census
519,562[8]
• Dendësia
1,649/km2 (4,270.9/sq mi) (e 8-ta)
GDP (PPP)Llogaritja 2024
• Gjithsej
Increase $36.870 miliardë[9] (140th)
•  Për kokë banori
Increase $67,682[9] (20th)
PBB (nominal)Llogaritja 2024
• Gjithsej
Increase $22.737 miliardë[9] (118th)
• Për kokë banori
Increase $41,738[9] (25th)
Gini (2020)Negative increase 31.4[10]
medium inequality
HDI (2022)Increase 0.915[11]
very high (e 25-ta)
ValutaEuro (€) (EUR)
Zona kohoreUTC+1 (Koha Qendrore Evropiane)
• Verës (DST)
UTC+2 (Koha Qendrore Verore Evropiane)
Prefiksi telefonik+356
Kodi ISO 3166MT
TLD në internet.mt[b]
  1. ^ Regjistrimi i Maltës 2021 Kapitulli 4: Origjina racore sipas regjistrimit kombëtar më të fundit. Ndërkohë 77.8% e popullsisë ishin shtetas ose shtetas maltezë.[12]
  2. ^ Poashtu .eu, e ndarë me anëtarë të tjerë të Bashkimit Evropian

Gjeografia

Redakto
Artikulli kryesor: Gjeografia e Maltës


Sipërfaqja

Redakto

Sipërfaqja e përgjithshme e Maltës është 316 km², shtrihet rreth koordinatave gjeografike 35 50 V, 14 35 L. Vija bregdetare e Maltës është 196.8 km e gjatë duke mos llogaritur 56.01 km të ishujt e Gozosë (ang.: the island of Goz). Malta është një grup ishujsh dhe nuk ndanë kufi tokësorë me ndonjë vend.

Pjesa më e madhe e relievit të Maltës është terren i rrafshët dhe i lëmuar, të formuar si ujdhesa pranë bregut të detit. Pika më e ultë e relievit gjendet përgjatë bregdetit (0m) dhe ajo më e larta në lartësi mbidetare prej 253 metrave në vendin e quajtur Ta'Dmejrek.

Klima

Redakto

Klima e Maltës është klimë e mesdhetare e nxehtë me verë të thatë e dimër të butë me reshje shiu.

Historia

Redakto
Artikulli kryesor: Historia e Maltës

Historia e Maltës është mijëra vjeçare. Ajo kaloi nga duart e grekeve tek romaket, pastaj tek bizantinet. Ne shekullin e 9 u pushtua nga arabet ndërsa ne shekullin XI u pushtua nga Mbretëria e Sicilisë. Në vitin 1282 kaloi tek spanjollët të cilët ua dorëzuan më 1530 Urdhërit të Maltës. Në vitin 1565 u rrethua nga osmanët mirëpo ky urdhër e mbrojti me sukses ishullin. Si rrjedhojë një vit më vonë u formua qyteti La Valleta që e mori emrin nga udhëheqësi i Urdhërit të Maltës, Zhan Parisot de la Valleta. Në vitin 1798, Urdhëri i Maltës u detyrua t'ua dorëzonte pa lufte francezëve. Mirëpo më 1800 u pushtua nga anglezët dhe qëndroi një kohe të gjatë nën sundimin e tyre. Gjate Luftës se Dyte Botërore ajo u be arene ndërluftuese. Më 21 shtator 1964, Malta shpalli pavarësinë nga Anglia ndërsa më 1 dhjetor 1964 u pranua si anëtare e OKB-së. Më 1974 u shall republikë, ndërsa pas 30 vjetësh, më 1 maj 2004 u pranua në Bashkimin Evropian. Nga 1 janari 2008 pranoi Euronë si valutë kombëtare dhe kësisoj u bë pjesë e Eurozonës.

Popullsia

Redakto
Artikulli kryesor: Demografia e Maltës
  • Malta ka 405.165 banorë (korrik 2009)[14]
  • Struktura e moshës:

Nga 0-14 vjet: 16,1% (33.526 meshkuj / femra 31780)

nga 15-64 vjet: 69,4% (142.491 meshkuj / femra 138769)

nga 65 vjeç e më tepër : 14,5% (25.406 meshkuj / femra 33193) (2009 )[14]

  • Mosha Mesatare e popullsisë:

e përgjithshme: 39,5 vite

e mashkujve : 38,1 vjet

e femrave: 40,9 vjet (2009 ) [14]

  • Shkalla e rritjes së popullsisë së Maltës është :

0,4% (2009 ).Në vendin e vend 163 në botë.[14]

  • Shkalla e lindjes:

10,36 lindje / 1000 popullsia (2009 )

Në vendin e vend 189 në botë.[14]

  • Shkalla e vdekshmërisë:

8,38 vdekje / 1000 popullsisë (korrik 2009 ) Radhitet në vendin e 98 në botë

  • Shkalla e vdekshmërisë së foshnjove:

shkalla e përgjithshme: 3,75 vdekje / 1000 lindje të gjalla

Radhitet në vendi e 213 në botë,

tek meshkujt: 4,2 vdekje / 1000 lindje të gjalla

tek femra: 3,27 vdekje / 1000 lindje të gjalla (2009 ) [14]

  • Jetëgjatësia :

Popullsia e përgjithshme: 79,44 vjet

Radhitet në vendin e 29 në botë

mashkujt: 77,21 vjet

femrat: 81,8 vjet (2009 ) [14]

  • Koeficientët total të fertilitetit:

1,51 fëmijët e lindur /nji grua (2009 )[14]

Qytetet e Maltës

Redakto
Artikulli kryesor: Lista e qyteteve të Maltës


Përbërja etnike

Redakto

Gjuhët

Redakto

Maltezisht

Besimet fetare

Redakto
Artikulli kryesor: [[{{{1}}}|{{{1}}}]]

Feja zyrtare në shtetin e Maltës është ajo katolike. Malta është vendi me përqindjen më të madhe të popullsisë së saj të besimit katolik në Evropë dhe në botë.

Njësitë administrative

Redakto
 
Valeta
 
Rabat (Victoria)
 
Marsaxlokk
 
Sliema
Artikulli kryesor: Njësitë administrative të Maltës

Që nga 1993 Malta ndahet në 68 njësi administrative të quajtura konsuj lokal (org.:kunsill lokali. Kjo është edhe vetmja formë e administrimit pas decentralizimit që parashikonte të mos ketë ndonjë nivel më të lartë.

MaltaGħawdex

Politika

Redakto
Artikulli kryesor: Sistemi shtetëror në Maltë


Ekonomia

Redakto
Artikulli kryesor: Ekonomia e Maltës


Kultura

Redakto
Artikulli kryesor: Kultura e Maltës


Infrastruktura

Redakto

Transporti

Redakto

Arsimi

Redakto

Shëndetësia

Redakto

Festat publike

Redakto

Lidhjet e jashtme

Redakto

Referime

Redakto
  1. ^ "Gazzetta tal-Gvern ta' Malta" (PDF) (në maltisht). 3 shtator 2019. Arkivuar (PDF) nga origjinali më 19 shtator 2020. Marrë më 22 janar 2021.
  2. ^ "Language - VisitMalta". VisitMalta. Arkivuar nga origjinali më 1 tetor 2023. Marrë më 19 janar 2024. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  3. ^ "Maltese sign language to be recognised as an official language of Malta". The Malta Independent. Arkivuar nga origjinali më 12 qershor 2018. Marrë më 11 qershor 2018. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  4. ^ "Census of Population and Housing 2021: Final Report: Population, migration and other social characteristics (Volume 1)". nso.gov.mt. 16 shkurt 2023. Arkivuar nga origjinali më 4 shkurt 2024. Marrë më 4 shkurt 2024. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  5. ^ "Census of Population and Housing 2021 Final report: Religious Affiliation, pages 159-168" (PDF). nso.gov.mt (në anglisht). Arkivuar nga origjinali (PDF) më 19 shkurt 2023. Marrë më 22 shkurt 2023.
  6. ^ "90% Caucasian, 83% Roman Catholic: Malta census statistics released". Times of Malta (në anglisht). 16 shkurt 2023. Arkivuar nga origjinali më 22 shkurt 2023. Marrë më 22 shkurt 2023.
  7. ^ Zammit, Andre (1986). "Valletta and the system of human settlements in the Maltese Islands". Ekistics. 53 (316/317): 89–95. JSTOR 43620704. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  8. ^ "Population and migration: 2012-2022(including intercensal revisions)". nso.gov.mt. korrik 2022. Arkivuar nga origjinali më 14 korrik 2024. Marrë më 8 korrik 2024. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  9. ^ a b c d "Report for Selected Countries and Subjects: April 2024 (Malta)". imf.org. International Monetary Fund. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  10. ^ "Gini coefficient of equivalised disposable income – EU-SILC survey". {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  11. ^ "Human Development Report 2023/24" (PDF) (në anglisht). United Nations Development Programme. 13 mars 2024. Arkivuar (PDF) nga origjinali më 13 mars 2024. Marrë më 13 mars 2024.
  12. ^ "Census of Population and Housing 2021 - Volume 1 - Final Report" (PDF). nso.gov.mt. 2023. fq. 116. Arkivuar (PDF) nga origjinali më 26 qershor 2023. Marrë më 26 qershor 2023. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  13. ^ Lesley, Anne Rose (15 prill 2009). Frommer's Malta and Gozo Day by Day. John Wiley & Sons. fq. 139. ISBN 978-0-470-74610-3. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  14. ^ a b c d e f g h "CIA - The World Factbook". Arkivuar nga origjinali më 16 tetor 2015. Marrë më 20 prill 2010. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

Shih edhe

Redakto
 
Wikimedia Commons has media related to Malta.
 
Wikimedia Commons has media related to Malta.


Gabim referencash: Etiketat <ref> ekzistojnë për një grup të quajtur "lower-alpha", por nuk u gjet etiketa korresponduese <references group="lower-alpha"/>

Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Malta&oldid=2787273"