Malta
Republika e Maltës (maltezisht Repubblika ta' Malta) është shteti më i vogël që gjendet në ishujt e Evropës. Malta përbëhet nga tre ishuj të banuar, Ishulli Maltës (rreth 246 km²), Gozo (rreth 67 km²) dhe Kemna (rreth 3 km²) dhe ishujt e pabanuar: Kemunet, Filfola dhe ishulli i Shën Palit.
Republika e Maltës Repubblika ta' Malta
| |
---|---|
Motoja: Virtute et constantia "Forca dhe qëndrueshmëria" | |
Himni: L-Innu Malti "Himni Maltez" | |
![]() Location of Malta (rrethi i gjelbër) – in Evropa (e gjelbër e ndezur & e hirtë e errët) | |
Kryeqyteti | Valeta 35°54′N 14°31′E / 35.900°N 14.517°E |
Njësiti administrativ më i madh | Gjiri i Shën Palit[1] |
Gjuhët zyrtare | |
Gjuhët e tjera | Gjuha Malteze e Shenjave[3] Italishtja |
Grupet etnike (2021[4]) | |
Feja | |
Demonim(et) | Maltezë |
Qeverisja | Republikë unitare parlamentare |
Myriam Spiteri Debono | |
Robert Abela | |
Legjislatura | Parlamenti i Maltës |
Pavarësia | |
21 shtator 1964 | |
• Republikë | 13 dhjetor 1974 |
Sipërfaqja | |
• Gjithsej | 316[7] km2 (122 sq mi) (e 187-ta) |
• Uji (%) | 0.001 |
Popullsia | |
• 2021 census | 519,562[8] |
• Dendësia | 1,649/km2 (4,270.9/sq mi) (e 8-ta) |
GDP (PPP) | Llogaritja 2024 |
• Gjithsej | ![]() |
• Për kokë banori | ![]() |
PBB (nominal) | Llogaritja 2024 |
• Gjithsej | ![]() |
• Për kokë banori | ![]() |
Gini (2020) | ![]() medium inequality |
HDI (2022) | ![]() very high (e 25-ta) |
Valuta | Euro (€) (EUR) |
Zona kohore | UTC+1 (Koha Qendrore Evropiane) |
• Verës (DST) | UTC+2 (Koha Qendrore Verore Evropiane) |
Prefiksi telefonik | +356 |
Kodi ISO 3166 | MT |
TLD në internet | .mt[b] |
Gjeografia
Redakto- Artikulli kryesor: Gjeografia e Maltës
Sipërfaqja
RedaktoSipërfaqja e përgjithshme e Maltës është 316 km², shtrihet rreth koordinatave gjeografike 35 50 V, 14 35 L. Vija bregdetare e Maltës është 196.8 km e gjatë duke mos llogaritur 56.01 km të ishujt e Gozosë (ang.: the island of Goz). Malta është një grup ishujsh dhe nuk ndanë kufi tokësorë me ndonjë vend.
Pjesa më e madhe e relievit të Maltës është terren i rrafshët dhe i lëmuar, të formuar si ujdhesa pranë bregut të detit. Pika më e ultë e relievit gjendet përgjatë bregdetit (0m) dhe ajo më e larta në lartësi mbidetare prej 253 metrave në vendin e quajtur Ta'Dmejrek.
Klima
RedaktoKlima e Maltës është klimë e mesdhetare e nxehtë me verë të thatë e dimër të butë me reshje shiu.
Historia
Redakto- Artikulli kryesor: Historia e Maltës
Historia e Maltës është mijëra vjeçare. Ajo kaloi nga duart e grekeve tek romaket, pastaj tek bizantinet. Ne shekullin e 9 u pushtua nga arabet ndërsa ne shekullin XI u pushtua nga Mbretëria e Sicilisë. Në vitin 1282 kaloi tek spanjollët të cilët ua dorëzuan më 1530 Urdhërit të Maltës. Në vitin 1565 u rrethua nga osmanët mirëpo ky urdhër e mbrojti me sukses ishullin. Si rrjedhojë një vit më vonë u formua qyteti La Valleta që e mori emrin nga udhëheqësi i Urdhërit të Maltës, Zhan Parisot de la Valleta. Në vitin 1798, Urdhëri i Maltës u detyrua t'ua dorëzonte pa lufte francezëve. Mirëpo më 1800 u pushtua nga anglezët dhe qëndroi një kohe të gjatë nën sundimin e tyre. Gjate Luftës se Dyte Botërore ajo u be arene ndërluftuese. Më 21 shtator 1964, Malta shpalli pavarësinë nga Anglia ndërsa më 1 dhjetor 1964 u pranua si anëtare e OKB-së. Më 1974 u shall republikë, ndërsa pas 30 vjetësh, më 1 maj 2004 u pranua në Bashkimin Evropian. Nga 1 janari 2008 pranoi Euronë si valutë kombëtare dhe kësisoj u bë pjesë e Eurozonës.
Popullsia
Redakto- Artikulli kryesor: Demografia e Maltës
- Malta ka 405.165 banorë (korrik 2009)[14]
- Struktura e moshës:
Nga 0-14 vjet: 16,1% (33.526 meshkuj / femra 31780)
nga 15-64 vjet: 69,4% (142.491 meshkuj / femra 138769)
nga 65 vjeç e më tepër : 14,5% (25.406 meshkuj / femra 33193) (2009 )[14]
- Mosha Mesatare e popullsisë:
e përgjithshme: 39,5 vite
e mashkujve : 38,1 vjet
e femrave: 40,9 vjet (2009 ) [14]
- Shkalla e rritjes së popullsisë së Maltës është :
0,4% (2009 ).Në vendin e vend 163 në botë.[14]
- Shkalla e lindjes:
10,36 lindje / 1000 popullsia (2009 )
Në vendin e vend 189 në botë.[14]
- Shkalla e vdekshmërisë:
8,38 vdekje / 1000 popullsisë (korrik 2009 ) Radhitet në vendin e 98 në botë
- Shkalla e vdekshmërisë së foshnjove:
shkalla e përgjithshme: 3,75 vdekje / 1000 lindje të gjalla
Radhitet në vendi e 213 në botë,
tek meshkujt: 4,2 vdekje / 1000 lindje të gjalla
tek femra: 3,27 vdekje / 1000 lindje të gjalla (2009 ) [14]
- Jetëgjatësia :
Popullsia e përgjithshme: 79,44 vjet
Radhitet në vendin e 29 në botë
mashkujt: 77,21 vjet
femrat: 81,8 vjet (2009 ) [14]
- Koeficientët total të fertilitetit:
1,51 fëmijët e lindur /nji grua (2009 )[14]
Qytetet e Maltës
Redakto- Artikulli kryesor: Lista e qyteteve të Maltës
Përbërja etnike
RedaktoGjuhët
RedaktoMaltezisht
Besimet fetare
Redakto- Artikulli kryesor: [[{{{1}}}|{{{1}}}]]
Feja zyrtare në shtetin e Maltës është ajo katolike. Malta është vendi me përqindjen më të madhe të popullsisë së saj të besimit katolik në Evropë dhe në botë.
Njësitë administrative
Redakto- Artikulli kryesor: Njësitë administrative të Maltës
Që nga 1993 Malta ndahet në 68 njësi administrative të quajtura konsuj lokal (org.:kunsill lokali. Kjo është edhe vetmja formë e administrimit pas decentralizimit që parashikonte të mos ketë ndonjë nivel më të lartë.
Malta | Għawdex | |
Politika
Redakto- Artikulli kryesor: Sistemi shtetëror në Maltë
Ekonomia
Redakto- Artikulli kryesor: Ekonomia e Maltës
Kultura
Redakto- Artikulli kryesor: Kultura e Maltës
Infrastruktura
RedaktoTransporti
RedaktoArsimi
RedaktoShëndetësia
RedaktoFestat publike
RedaktoLidhjet e jashtme
RedaktoReferime
Redakto- ^ "Gazzetta tal-Gvern ta' Malta" (PDF) (në maltisht). 3 shtator 2019. Arkivuar (PDF) nga origjinali më 19 shtator 2020. Marrë më 22 janar 2021.
- ^ "Language - VisitMalta". VisitMalta. Arkivuar nga origjinali më 1 tetor 2023. Marrë më 19 janar 2024.
{{cite news}}
: Mungon ose është bosh parametri|language=
(Ndihmë!) - ^ "Maltese sign language to be recognised as an official language of Malta". The Malta Independent. Arkivuar nga origjinali më 12 qershor 2018. Marrë më 11 qershor 2018.
{{cite news}}
: Mungon ose është bosh parametri|language=
(Ndihmë!) - ^ "Census of Population and Housing 2021: Final Report: Population, migration and other social characteristics (Volume 1)". nso.gov.mt. 16 shkurt 2023. Arkivuar nga origjinali më 4 shkurt 2024. Marrë më 4 shkurt 2024.
{{cite web}}
: Mungon ose është bosh parametri|language=
(Ndihmë!) - ^ "Census of Population and Housing 2021 Final report: Religious Affiliation, pages 159-168" (PDF). nso.gov.mt (në anglisht). Arkivuar nga origjinali (PDF) më 19 shkurt 2023. Marrë më 22 shkurt 2023.
- ^ "90% Caucasian, 83% Roman Catholic: Malta census statistics released". Times of Malta (në anglisht). 16 shkurt 2023. Arkivuar nga origjinali më 22 shkurt 2023. Marrë më 22 shkurt 2023.
- ^ Zammit, Andre (1986). "Valletta and the system of human settlements in the Maltese Islands". Ekistics. 53 (316/317): 89–95. JSTOR 43620704.
{{cite journal}}
: Mungon ose është bosh parametri|language=
(Ndihmë!) - ^ "Population and migration: 2012-2022(including intercensal revisions)". nso.gov.mt. korrik 2022. Arkivuar nga origjinali më 14 korrik 2024. Marrë më 8 korrik 2024.
{{cite web}}
: Mungon ose është bosh parametri|language=
(Ndihmë!) - ^ a b c d "Report for Selected Countries and Subjects: April 2024 (Malta)". imf.org. International Monetary Fund.
{{cite web}}
: Mungon ose është bosh parametri|language=
(Ndihmë!) - ^ "Gini coefficient of equivalised disposable income – EU-SILC survey".
{{cite web}}
: Mungon ose është bosh parametri|language=
(Ndihmë!) - ^ "Human Development Report 2023/24" (PDF) (në anglisht). United Nations Development Programme. 13 mars 2024. Arkivuar (PDF) nga origjinali më 13 mars 2024. Marrë më 13 mars 2024.
- ^ "Census of Population and Housing 2021 - Volume 1 - Final Report" (PDF). nso.gov.mt. 2023. fq. 116. Arkivuar (PDF) nga origjinali më 26 qershor 2023. Marrë më 26 qershor 2023.
{{cite web}}
: Mungon ose është bosh parametri|language=
(Ndihmë!) - ^ Lesley, Anne Rose (15 prill 2009). Frommer's Malta and Gozo Day by Day. John Wiley & Sons. fq. 139. ISBN 978-0-470-74610-3.
{{cite book}}
: Mungon ose është bosh parametri|language=
(Ndihmë!) - ^ a b c d e f g h "CIA - The World Factbook". Arkivuar nga origjinali më 16 tetor 2015. Marrë më 20 prill 2010.
{{cite web}}
: Mungon ose është bosh parametri|language=
(Ndihmë!)
Shih edhe
Redakto
Gabim referencash: Etiketat <ref>
ekzistojnë për një grup të quajtur "lower-alpha", por nuk u gjet etiketa korresponduese <references group="lower-alpha"/>