Historiani i ri
ABRAHAM LINCOLN
Abraham Lincoln ka qenë kryetari i 16-tw i SHBA-ve prej vitit 1861-1865 dhe konsiderohet një nga presidentët më të mëdhenjë të Shteteve të Bashkuara të Amerikës.
Gjatw luftës civile Abraham Lincoln luftoi për ruajtjen e unitetit të vendit, ku vëllai luftonte kundër vëllait. Bashkëkombasit e quanin me nofkën “Ejbi i ndershëm” apo “Baba Abraham”, kurse kundërshtarët e tij e quanin “tiran”.
Abraham Lincoln kishte familje të varfër, u lind në një kasolle druri (në Kentaki) në shkurt të vitit 1809.
U rrit jetim pasi nwna e tij e la qw nw moshwn 9 vjecare, ai ishte i dhwnw pas leximit.
Mw 1833 ai punonte si postier nw Nju Salem dhe njihej si postieri qw mbante letrat nwn kapelw qw ti shpwrndante ato dhe tw krijonte miq tw rinjw.
Mw 1834 vuri kandidaturwn pwr nw dhomen e pwrfaqwsuesve tw shtetit tw tij, ku jetonte nw Illinois.
Pasi korri fitore, u zgjodh pwrfaqwsues i shtetit dhe nw vitin 1846, u zgjodh anwtar i kongresit amerikan.
Pasi u formua Partia Republikane nw vitin 1856, Abraham Lincolni u bashkua me kwtw parti qw ishte kunder skllavwrisw dhe nw vitin 1856 e zgjodhwn si kandidat pwr senator tw ilinoisit. Pasi fitoi ai mbronte mendimin e mosndwrhyrjes sw shtetit federal aty ku skllavwria egzistonte, por kundwrshtonte shtrirjen e skllavwrisw nw shtetet qw po lindnin nw trojet e reja amerikane. Fjalimet e tij e bindwn popullin qw ai ishte njeriu mw i pwrshtatshwm si kandidat pwr pewsident nw Shtwpinw e Bardhw.
Pasi u zgjodh si president nw vitin 1861, Karolina e Jugut dwshironte tw shkwputej nga Shtetet e Bashkuara.
Nw fjalwn e tij tw inaugurimit, Abraham Lincoln tha se nuk do tw ndwrhynte nw cwshtjen e skllavwrisw, por ai bwri tw qartw se Unioni wshtw i pandashwm.
Ai tha se “burri dhe gruaja mund tw ndahen, por pjesw tw ndryshme tw njw vendi jo”.
Njerwzit e kuptuan se pwr tu ndarw nga Unioni duhet vetwm luftw dhe mw 12 prill 1861 filloi lufta civile qw zgjati 4 vjet. Nw kwtw kohw presidenti pati shumw vwshtirwsi pasi edhe djali I tij 11 vjecar, Villi vdiq, por ai qwndroi si njw shtyllw e fortw pwr kombin.
Mw 1 janar 1863, ai lwshoi Proklamatwn e clirimit tw skllevwrve nw shtetet e jugut.
Kthesw vendimtare e luftws u bw me betejwn e gettysburgut, qytet I vogwl I Pensilvanisw, ku ishte njw betejw pirrike me 3 000 ushtarw tw Bashkimit dhe 4 000 tw konfederatws.
Mw 19 nwntor 1863, nw Pensilvani presidenti Lincoln mbajti fjalimin e famshwm qw hyri nw histori si fjalimi Gettysburgut e citoj: “gjaku I atyre qw u vranw nw kwtw luftw nuk u derdh kot: se ky vend, me hirin e zotit do tw pwrjetojw njw rilindje tw lirisw: dhe se qeveria e popullit, e dalw nga populli dhe qw punon pwr popullin nuk do tw zhduket nga faqja e dheut”.
Nw inaugurimin e dytw ai tha fjalw emocionuese pwr kombin citoj: “me keqdashje ndaj askujt, me mwshirw pwr kwdo, me vendosmwri nw tw drejtwn, sic na e jep zoti ta shohim, le tw pwrpiqemi tw mbarojmw punwn qw kemi nw dorw, le tw lidhim plagwt e vendit e tw bwjmw gjithwcka qw duhet pwr tw ushqyer njw paqe tw drejtw e jetwgjatw nw mes nesh dhe me vendet e tjera”.
Fitorja e kwsaj lufte civile erdhi me dorwzimin e gjeneralit Robert Li mw 9 prill 1865, ku kjo luftw pati shumw humbje nw njerwz rreth 600 000 viktima dhe shumw dwme materiale, shumw tw plagosur e tw swmuar, mirwpo kjo luftw u bw pwr ruajtjen e Unionit dhe e mira e kwsaj lufte ishte zhdukja e skllavwrisw.
Pas kwsaj fitoreje madhore pwr presidentin Lincoln dhe Unionin, u pwrgatit festw pwr bashkimin e Shteteve tw jugut, atwherw ndodhi e papritura.
Mw 14 prill 1865, Abraham Lincoln me gruan e tij shkuan nw teatrin Ford nw Washington, njw proskllavorw dhe aktorw i quajtur Xhon Buth ku besohet qw i kishte ndihmuar jugut qwlloi Presidentin nw kokw dhe tw neswrmen vdic nw moshwn 56 vjecare.
Abraham Lincoln president I SHBA-ve ishte I pari president qw vdic nga atentati, por ai jeton ende nw shumw wndwrra tw popullit amerikan dhe ,odelin e tij e ndjek edhe presidenti i tanishwm i SHBA-ve Barak Obama.