Pronësia shoqërore
Pronësia shoqërore është një lloj pronësie ku një aset njihet se është në zotërim të shoqërisë në tërësi dhe jo të anëtarëve ose grupeve individuale brenda saj. [1] Pronësia e përbashkët e mjeteve të prodhimit është karakteristika përcaktuese e një ekonomie socialiste, [2] dhe mund të marrë formën e pronësisë së komunitetit, [3] pronësisë shtetërore, pronësisë së përbashkët, pronësisë së punonjësve, pronësisë kooperativiste dhe pronësisë qytetare mbi kapitalin . [4] Në kontekstin e ekonomisë socialiste, ai i referohet veçanërisht përvetësimit të produktit të tepërt, të prodhuar nga mjetet e prodhimit, ose pasurisë që vjen prej tij, shoqërisë në përgjithësi ose vetë punëtorëve . [5] Tradicionalisht, pronësia shoqërore nënkuptonte se tregjet e kapitalit dhe faktorëve do të pushonin së ekzistuari nën supozimin se shkëmbimet e tregut brenda procesit të prodhimit do të bëheshin të tepërta nëse mallrat kapitale do të zotëroheshin dhe integroheshin nga një njësi ekonomike e vetme ose një rrjet subjektesh që përfaqësojnë shoqërinë. [6] Megjithatë, artikulimi i modeleve të socializmit të tregut ku tregjet e faktorëve përdoren për shpërndarjen e mallrave kapitale ndërmjet ndërmarrjeve shoqërore e zgjeroi përkufizimin për të përfshirë entitete autonome brenda një ekonomie tregu.
Dy format kryesore të pronësisë shoqërore janë pronësia publike në mbarë shoqërinë dhe pronësia bashkëpunuese . Dallimi midis këtyre dy formave qëndron në shpërndarjen e produktit të tepërt . Me pronësinë publike në mbarë shoqërinë, teprica u shpërndahet të gjithë anëtarëve të publikut përmes një dividendi shoqëror, ndërsa me pronësinë kooperativiste teprica ekonomike e një ndërmarrje kontrollohet nga të gjithë anëtarët punëtorë të asaj ndërmarrje specifike. [7]
Qëllimi i pronësisë shoqërore është të eliminojë dallimin midis klasës së pronarëve privatë që janë marrës të të ardhurave pasive të pronës dhe punëtorëve që janë marrës të të ardhurave nga puna (pagat, mëditjet dhe komisionet), në mënyrë që produkti i tepërt (ose fitimet ekonomike në rastin e socializmit të tregut) i përkasin ose shoqërisë në tërësi ose anëtarëve të një ndërmarrjeje të caktuar. Pronësia nga shoqëria do të mundësonte që përfitimet e produktivitetit nga automatizimi i punës të zvogëlojnë në mënyrë progresive gjatësinë mesatare të ditës së punës në vend që të krijojnë pasiguri në punë dhe papunësi. Zvogëlimi i kohës së nevojshme të punës është thelbësor për konceptin marksist të lirisë së njeriut dhe tejkalimit të tjetërsimit, një koncept që ndahet gjerësisht nga socialistët marksistë dhe jomarksistët. [8] [9]
Socializimi si proces është ristrukturimi i kuadrit ekonomik, strukturës organizative dhe institucioneve të një ekonomie mbi baza socialiste. [10] Nocioni gjithëpërfshirës i socializimit dhe forma e pronësisë publike të pronësisë shoqërore nënkupton një fund të funksionimit të ligjeve të kapitalizmit, mbledhjes së kapitalit dhe përdorimit të parasë dhe vlerësimit financiar në procesin e prodhimit, së bashku me një ristrukturim të organizimit në nivel të vendit të punës. [11] [12]
- ^ Brus, Wlodzimierz (25 tetor 2013). The Economics and Politics of Socialism. Routledge. fq. 88. ISBN 978-0415866477.
Ownership means that the object owned is disposed of by the owner in his own interests (broadly conceived). For ownership to be social, therefore, it must satisfy two criteria: the disposition of the object owned must be in the interest of society and the owned object must be disposed of by society.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Busky, Donald F. (2000). Democratic Socialism: A Global Survey. Praeger. fq. 2. ISBN 978-0-275-96886-1.
Socialism may be defined as movements for social ownership and control of the economy. It is this idea that is the common element found in the many forms of socialism. Yet having stated this as the common definition of socialism, one must necessarily admit that there are a wide variety of views among socialists of various stripes as to just what constitutes social ownership and control of the means of production, distribution and exchange.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Horvat, Branko (2000). "Social ownership". përmbledhur nga Michie, Jonathan (red.). Reader's Guide to the Social Sciences, Volume 1. London and New York: Routledge. fq. 1515–1516. ISBN 9781135932268. Marrë më 15 tetor 2021.
Just as private ownership defines capitalism, social ownership defines socialism. The essential characteristic of socialism in theory is that it destroys social hierarchies, and therefore leads to a politically and economically egalitarian society. Two closely related consequences follow. First, every individual is entitled to an equal ownership share that earns an aliquot part of the total social dividend…Second, in order to eliminate social hierarchy in the workplace, enterprises are run by those employed, and not by the representatives of private or state capital. Thus, the well-known historical tendency of the divorce between ownership and management is brought to an end. The society—i.e. every individual equally—owns capital and those who work are entitled to manage their own economic affairs.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ O'Hara, Phillip (2003). Encyclopedia of Political Economy, Volume 2. Routledge. fq. 71. ISBN 0-415-24187-1.
In order of increasing decentralisation (at least) three forms of socialised ownership can be distinguished: state-owned firms, employee-owned (or socially) owned firms, and citizen ownership of equity.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!), - ^ "Theory and Practice in Socialist Economics". Marrë më 2023-08-23.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Steele, David Ramsay (1999). From Marx to Mises: Post Capitalist Society and the Challenge of Economic Calculation. Open Court. fq. 175–77. ISBN 978-0-87548-449-5.
Especially before the 1930s, many socialists and anti-socialists implicitly accepted some form of the following for the incompatibility of state-owned industry and factor markets. A market transaction is an exchange of property titles between two independent transactors. Thus internal market exchanges cease when all of industry is brought into the ownership of a single entity, whether the state or some other organization...the discussion applies equally to any form of social or community ownership, where the owning entity is conceived as a single organization or administration.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Toward a Socialism for the Future, in the Wake of the Demise of the Socialism of the Past, by Weisskopf, Thomas E. 1992. Review of Radical Political Economics, Vol. 24, No. 3–4, p. 10: "Here again there are two principal variants of such social claims to income, depending on the nature of the community holding the claim: (1) Public surplus appropriation: the surplus of the enterprise is distributed to an agency of the government (at the national, regional, or local level), representing a corresponding community of citizens. (2) Worker surplus appropriation: the surplus of the enterprise is distributed to enterprise workers."
- ^ Peffer, Rodney G. (2014). Marxism, Morality, and Social Justice. Princeton University Press. fq. 73. ISBN 978-0-691-60888-4.
Marx believed the reduction of necessary labor time to be, evaluatively speaking, an absolute necessity. He claims that real wealth is the developed productive force of all individuals. It is no longer the labor time but the disposable time that is the measure of wealth.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Saros, Daniel E. (2014). Information Technology and Socialist Construction: The end of Capital and the Transition to Socialism. Routledge. fq. 61. ISBN 978-0-415-74292-4.
Another characteristic that Marx and Engels emphasized as a central feature of a future socialist society was a shorter workday. According to Tucker, Marx had a 'vision of man in a future condition of freedom-creative leisure' that he described in volume 3 of Capital.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "the act or process of making socialistic: the socialization of industry." "Socialization" at Dictionary.com
- ^ Otto Neurath's concepts of socialization and economic calculation and his socialist critics. Retrieved July 5, 2010: "Archived copy" (PDF). Arkivuar nga origjinali (PDF) më 2011-09-12. Marrë më 2010-07-05.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Archived copy si titull (lidhja)