Revolta e Qafë Barit

Revolta e Qafë Barit ishte një revoltë kundër regjimit komunist në Shqipëri, e cila ndodhi më 22 Maj 1984, në burgun e Qafë Barit, ku ndodheshin rreth 500 të burgosur politikë.

Burgu i Qafë Barit
Revolta e Qafë Barit (Earth)
Koordinatat: 42°01′45″N 20°08′02″E

Dhuna, trajtimet çnjerëzore, orët e tejzgjatura të punës së detyruar, mungesa e ushqimit dhe torturat psikologjike dhe fizike sollën revoltën e të burgosurve politikë. Por revolta nuk synonte vetëm zgjidhjen e kushteve të jetesës në burg, ajo ishte një qëndresë kundër regjimit, pasi të burgosurit morën kontrollin e plotë të burgut dhe bënë thirrjet e tyre për një Shqipëri të lirë e demokratike. Regjimi nuk kishte ndërmënd të negocionte me ta dhe kjo solli edhe shtypjen me dhunë të revoltës.

Historiku

Në burgun e Qafë Barit ndodheshin rreth 500 të burgosur politikë, të dënuar me mbi 25 vite burg. Si pasojë e kushteve të këqija dhe dhunës së ushtruar, të dënuarit shpërthyen në revolta më 22 maj 1984.

24 të burgosur politikë në burgun komunist, u ngritën në një protestë të pazakontë dhe luftuan me gardianët kundër barbarisë së tyre. Ata u ngritën në revoltë duke përsëritur atë që kishte ndodhur më shumë se një dekadë më parë në burgun e Spaçit, në të njëjtën datë, në të njëjtin muaj, ku shpërthyen kërkesa të ngjashme për liri.

Revolta nisi në formë rezistence kundër punës së detyruar, mbëngjesin e 22 majit. Në orën 7.30, të dënuarit Ndue Pisha dhe Ndrek Nikolla u kthyen në fjetinë pa realizuar normën e punës, ndërkohë që të dënuarit Sokol Sokoli dhe Sokol Progri porositën të dënuarit e tjerë të mos shkonin në punë.

Policën u përpoqën të marrin situatën në kontroll. Një togë e përbërë prej 6 policësh me në krye komandantin e togës Edmond Caja, urdhëruan reshtimin e të dënuarve në mencë, ku do bëhej apeli dhe ato që refuzonin të ktheheshin në punë, do dërgoheshin në birucë. Rreth 20-24 të dënuar duke pasur në duar materiale të marra nga një godinë që po ndërtohej, qëndruan te sheshi mbi fjetore duke përbërë një skuadër përballë forcave të regjimit.

Më tej në kor, nga brenda rrethimit erdhi thirrja: Poshtë komunizmi! Poshtë diktatura! Poshtë diktatori! I gjithë kampi u rrethua me forca ushtarake të ardhura nga Tirana.

Në oborr filloi përleshja me policinë. Situata doli jashtë kontrollit të policisë dhe të dënuarit morën në dorë situatën për disa orë. Ata i vunë përpara policët që morën rrugën për të dalë jashtë kampit për të shpëtuar lëkurën. Vetëm kur dëgjuan krismat e plumbave të pushkëve, kryengritësit nisën tërheqjen nga kërkesat e tyre.

Pjesëmarrja e civilëve në shtypjen e protestës

Sipas burimeve të shumta dhe kujtimeve të ish-të dënuarve, gjatë kryengritjes u njoftua jo vetëm Drejtori i Përgjithshëm i Burgjeve, por u kërkuan dhe përforcime nga Tirana.

Nga kujtimet e Bedri Blloshmit, ish i burgosur, rezulton se banorët e Barit dhe civilë nga fshatrat përreth, ishin nga të parët që ndërhynë dhe i erdhën në ndihmë Policisë për shtypjen e revoltës. Sipas kujtimeve të Blloshmit:" ...mbërritën një numër i madh civilësh të armatosur, policë dhe çeta vullnetare, gra të veshura me uniformë ushtarake që zunë pozicionet rrëzë pishave përballë kampit. Në kthesën e xhadesë përpara kampit u dukën tufa-tufa ushtarët me armë në dorë të cilët u përzien me civilët e armatosur buzë përroit, shumë afër kampit.".

Brenda në kamp kishte më shumë civilë se policë të cilët filluan të rrihnin të dënuarit. Policët e civilët filluan të na rrihnin. Qëllonin me shkelma e grushte se drunjtë ishin bërë të gjithë me gjak.

Dënimi i kryengritësve

Shkrimtari Visar Zhiti, vetë i dënuar që vuajti në burgun e Qafë Barit, përshkruan pasojat e revoltës, e cila u mori jetën disa të burgosurve. Autoritetet e burgut, nisën me dënimet dhe mizoritë menjëherë pas shtypjes së revoltës. Disa prej të burgosurve u morën që atë natë nga qelitë, dhe u ekzekutuan pa urdhër gjykate.

Organizuesit e revoltës u dënuan me pushkatim, midis tyre Sokol Sokoli dhe Tom Ndoja. Në procesverbalin e pushkatimit, shënohen dhe fjalët e fundit të Sokolit dhe Ndojës. Fjalët e fundit të Sokolit ishin: “Mos më vrisni mbrapa. Gropën e hap vetë. Presidiumi i Kuvendit Popullor mirë ka ba. Nuk i kemi ba gja kujt”, ndërsa të Tomë Ndojës: “Të rrojë drejtësia!”.

Të dënuarit u lidhën me duar prapa e me zinxhirë në duar e këmbë. Në gojë iu vendosën lecka për t’i ndaluar të bërtiturat. Të lidhur ngado e me gojë të mbyllur, të dënuarit janë çuar drejt gropës së antenave në formën më të poshtër të mundshme. Ekzekutimi u krye nga nënoficerët Myftar Rama dhe Petrit Gjini. Ndryshe nga rastet e tjera, ata u ekzekutuan në gjoks e jo në kokë.

Një tjetër fakt tronditës është urdhri i Hekuran Isait, që vendosi që sytë e dy të dënuarve me pushkatim, t’i jepeshin Ministrisë së Shëndetësisë për punë shkencore.

Pjesëmarrësit në Revoltë

Disa nga të burgosurit që organizuan dhe morën pjesë në revoltë, si dhe dënimet e tyre:

• Sokol Sokoli, me vdekje, pushkatim
• Tom Ndoja, me vdekje, pushkatim
• Sokol Progri, me 25 vjet burg
• Vllasi Koçi, me 25 vjet burg
• Martin Leka me 16 vjet burg
• Haxhi Baçinozi, me 21 vjet burg
• Bajram Vuthi, me 15 vjet burg
• Ndue Pisha, me 25 vjet burg
• Lush Bushgjoka, me 12 vjet burg
• Kostandin Gjordeni, me 10 vjet burg
• Lazër Shkëmbi, me 12 vjet burg
• Hysen Tabaku, me 11 vjet burg

Përkujtimi i Revoltës

Eshtrat e Sokol Sokolit dhe Tomë Ndojas u gjetën në vitin 2011, në kohën kur u inventarizua skema e varrimit, ndër të rrallat e trashëguara në arkivat e kohës. Pas shumë kërkimesh nga familjarët, trupat e tyre u gjetën të groposura në mjediset e ish antenave të Radio Shkodrës, rreth 4 kilometra nga qyteti, që dyshohet se është një nga vendekzekutimet e shumta, ku fshiheshin gjurmët e krimeve të komunizmit.

Pas gjetjes së eshtrave në vitin 2011, Presidenti i atëhershëm i Republikës Bamir Topi, dekoroi pas vdekjes Sokol Sokolin dhe Tomë Ndojan me Medaljen e Artë të Shqiponjës si Martirë të Demokracisë. Familjarë të viktimave dhe ish-të burgosur Qafë Brarit përkujtojnë çdo vit revoltën.

Padia për krime kundër njerëzimit

Në vitin 2019, Instituti për Studimin e Krimeve të Komunizmit dhe kryetari i kohës Agron Tufa, depozituan një padi kundër Edmond Cajës, ish-shef i Policisë së Burgut. Kjo padi, u depozitua në përvjetorin e pushkatimit të dy martirëve të demokracisë Tom Ndoja dhe Sokol Sokoli.

Edhe pse pa rezultat konkret, padia shënon një nga rastet e pakta të depozitimit në gjykatë të një padie për “krim kundër njerëzimit” për krime të ndodhura gjatë komunizmit. Padia përmbante dëshmi të të mbijetuarve, kundër një ish-bashkëpunëtori të regjimit.