Sûreti defter-i sancak-i Arvanid

Regjistër i hershëm osmane qe trajton jugun e Shqiperise

Tradita

Defteri i përmbledhur hidhet në letër të pastër dhe kështu i paraqitet Sulltanit i cili e aprovon atë me hatt-i humayun dhe pasi vuloset paraqitet në defterhane për t’u ruajtur. Kështu, kjo shkresë mbetej në fuqi deri në një regjistrim të ri. Sipas këtij defteri themeltar, kopjet që i jepen bejlerbeut ose kryellogarisë përmenden si suret-i defter. Në këtë kontekst, defteri i Arvanidit që kemi në dorë është një suret ose kopje i defterit të përmbledhur. Në hyrjen e defterit është shënuar se defteri është një “suret”. Nga shënimet anësore dallohet se ky defter ishte ajo që gjendej pranë bejlerbeut të Rumelisë.

Sfondi historik

Shekulli XV zë një vend të veçantë në historinë e shqiptarëve, pasi kjo periudhë lidhet me përpjekjet e tyre për të formuar një entitet politik nëndrejtimin e Gjergj Kastriotit-Skënderbeut. Kjo është edhe arsyeja qëhistoriografia shqiptare i ka kushtuar vazhdimisht një vend të veçantë sifigurës së tij, ashtu edhe këtij shekulli që me të drejtë mund të konsiderohetsi shekulli i Skënderbeut shqiptarëve.

Regjistri në fjalë mbart të dhëna të rëndësishme edhe për vetë heroin tonë kombëtar Gjergj Kastrioti-Skënderbeun. Siç mësojmë nga shënimet e timareve nr. 314 dhe nr. 335 konstatojmë se shkresat apo ndarja e tokës të fshatrave e zonave të përmendura është kryer me urdhër të tij. Parë nga ky aspekt, të dhënat e këtij regjistri janë një burim i dorës së parë për studimin më në gjerësi të jetës dhe aktivitetit së Skënderbeut po të kemi parasysh faktin se pjesa më e madhe e jetës së tij para vitit 1443 mbetet ende me shumë të panjohura.

Hapësira gjeografike që përfshihet në këtë regjistin e Arvanidit nis nga Kruja për të vijuar në Jug deri në Thesproti dhe në qendër ka Gjirokastrën ku ndodhej edhe selia e sanxhakbeut. Në defter, për Gjirokastrën vërejmë se është përdorur edhe emri vilâyet-i Zenebiş, emërtim që lidhej me praktikën osmane sipas të cilës ato e emërtonin një vend me emrin e zotëruesve të asaj zone. Pra, të Zenebishëve. Njësitë administrative të marra në regjistrim përfshijnë Gjirokastrën, Sopotin, Këlcyrën, Kaninën, Beratin, Tomorricën, Skraparin, Pavlo Kurtikun, Çartallosin dhe Krujën. Parë nga ky aspekt, regjistri na jep të dhëna interesante lidhur me këto vendbanime, emrat e fshatrave dhe popullsinë e tyre gjatë kësaj periudhe.

Në regjistër vërehen fshatrat e zbrazura apo të shkatërruara, zona të reja që popullohen rishtas apo edhe zona që kanë qenë të rrënuara por që me kalimin e kohës janë gjallëruar. Madje, nga numri i shtëpive që janë regjistruar është e mundur të jepet edhe një numër i përafërt i popullsisë së këtyre zonave ku duhet thënë se edhe në këtë drejtim ka patur studime të vyera nga studiues të ndryshëm ku mund të veçohet bizantinologu austriak Johanes Koder i cili duke u nisur nga të dhënat që jep regjistri është munduar të paraqesë një numër të përafërt të popullsisë së këtij sanxhaku të kësaj kohe.

Te dhena

Regjistri i sanxhakut të Arvanidit i përket gjysmës së parë të shek. XVdhe mbart të dhëna shumë të rëndësishme për toponiminë, demografinë,ekonominë dhe elementin njerëzor të një pjese të rëndësishme të hapësirësshqiptare gjatë kësaj periudhe. Por rëndësia e tij e tejkalon historinë eshqiptarëve. Me të drejtë, ai është cilësuar si regjistri më i hershëm i të gjithëhapësirës osmane i zbuluar deri më sot dhe për shumë dekada ka qenë njëburim i dorës së parë për të gjithë historianët dhe osmanologët në mbarë botën.

Pergatitja

Regjistri në fjalë i njohur si “Sûret-i defter-i sancak-i Arvanid ” është përgatitur nga osmanologu Halil Inalxhik dhe botuar në Ankara më 1954.Për ta sjellë në gjuhën shqipe në fund të viteve 60 punoi i ndjeri Mykerem Janina. Së bashku me Regjistrin e Sanxhakut të Shkodrës të vitit 1485 të botuar në vitin 1974 nga studiuesi Selami Pulaha dhe me regjistrat e Përmetite Korçës (1431) dhe të Dibrës (1467), që do të botohen në vijim të këtij defteri që po botojmë, studiuesit do të kenë në dorë një korpus të plotë

Literatura

https://www.amazon.com/TARIHLI-SURET-I-DEFTER-I-SANCAK-I-ARVANID/dp/B004VJGG22