Shota Rustaveli

Shota Rustaveli ( gjeorgjisht: შოთა რუსთაველი,rreth 1160 – pas shek. 1220), njohur edhe si Rustaveli, ishte një poet i shquar mesjetar i Gjeorgjisë. Konsiderohet si një nga poetët më të shquar të epokës së artë gjeorgjiane dhe një kontribuues i rëndësishëm në letërsinë e Gjeorgjisë. Vepra e tij më e njohur është "Kalorësi në lëkurën e Panterës", një poemë epike kombëtare e shkëlqyer.

Shota Rustaveli შოთა რუსთაველი
Fresco of Rustaveli in the Monastery of the Cross in Jerusalem
U lind më	Rustavi, Meskheti Kingdom of Georgia
Vdiq më	Jerusalem
Vendi i prehjes	Monastery of the Cross Jerusalem (undisclosed)
Emri i letrave	Rustveli Meskhetian poet
Occupation	poet, thinker, statesman, prince, treasurer
Gjuha	Middle Georgian
Kombësia	Georgian
Nënshtetësia	Kingdom of Georgia
Shkollimi	Gelati academy Ikalto academy Academy in Byzantine Empire
Periudha	Reign of Queen Tamar Georgian Golden Age
Gjinitë letrare	poetry, national epic
Punët e shquara	The Knight in the Panther's Skin

Biografia

Shota Rustaveli, lindur në vitin 1166, ishte një poet i shquar mesjetar i Gjeorgjisë. Ai fillimisht shërbeu si ministër i financave për mbretëreshën Tamar në vitin 1191. Në poemin e tij epik "Kalorësi në lëkurën e Panterës", ai përdor epitetin "Rustveli i caktuar" për të identifikuar veten. Mbiemri i tij, Rustaveli, përkthehet si "nga mbajtësi i Rustaviut", por ekziston një fragment dorëshkrimi nga shekulli i 10-të që tregon se ai mund të jetë nga një familje fisnike e Ru(i)staveli. Autorët e kohëve mëvonëse janë të pajtimit në faktin që Shota Rustaveli është emri i vërtetë i poetit. Një piktori i shekullit të 18-të ka përshtatur portretin e tij, dhe një dokument në Manastirin Gjeorgjian të Kryqit të Shenjtë në Jerusalem e përmend Shota Rustavelin si një mbështetës të manastirit dhe si një "metchurchletukhutsesi" ("thesar i lartë"). Kjo flet për një legjendë popullore që Rustaveli ishte ministër në oborrin e mbretëreshës Tamar dhe u tërhoq në manastir në një moshë të re.

Nga burimet bashkëkohore, dihet pak për poetin Shota Rustaveli. Lindur në vitin 1166, ai fillimisht shërbeu si ministër i financave për mbretëreshën Tamar në vitin 1191. Në prologun e poezisë së tij, ai prezanton veten si "Rustveli i caktuar". Mbiemri i tij "Rustaveli" është një epitet territorial, që mund të interpretohet si "mbajtësi i Rustaviut". Ekziston një fragment dorëshkrimi nga shekulli i 10-të që lidh emrin e Rustavelit me një familje fisnike e Ru(i)staveli, gjetur në Manastirin e Shën Katerinës në Sinai në vitin 1975..Autorët e kohes se mevoneshme gjeorgjian nga shekulli 15 -18 janë më informues; ata janë pothuajse unanim në identifikimin e tij si Shota Rustaveli, një emër që ruhet në një pikture me bojra uji dhe një dokument nga ish- Manastiri Gjeorgjian i Kryqit të Shenjtë në Jerusalem . Piktura me bojra uji u përshkrua nga pelegrini gjeorgjian Timote Gabashvili në 1757-1758 dhe u rizbulua nga një ekip studiuesish gjeorgjianë në 1960. I njëjti dokument i Jeruzalemit flet për Shotën si mbeshtetes të manastirit dhe një mechurchletukhutsesi ("thesar i lartë"), duke i bërë jehonë një legjende popullore se Rustaveli ishte ministër në oborrin e Mbretëreshës Tamar dhe u tërhoq në manastir në nje moshë të re.

Sipas traditës popullore dhe poetit mbretëror të shekullit të 17-të, Archil, Rustaveli njihet si një atdhetar i Meskhetisë, një rajon jugor gjeorgjian ku ndodhej fshati i tij i lindjes, Rustavi. Shihet se ai ka lindur mes viteve 1160-1165. Një legjendë thotë se Rustaveli u edukua në akademitë e koheve mesjetare gjeorgjiane të Gelatit, Ikaltos dhe në Perandorinë Bizantine. Është supozuar se ai shkroi veprën e tij kryesore ndërmjet vitit 1180 dhe dekadës së parë të shekullit të 13-të, me mundësi nga viti 1205 deri në 1207. Rustaveli ndërroi jetë midis viteve 1245 dhe 1250. Ky informacion mbetet i njëjtë, por është prezentuar në mënyra të ndryshme gjatë kohës.

Rustaveli e njihte mirë gjuhën perse "dhe për këtë arsye ishte në gjendje të lexonte dhe vlerësonte poezitë e tyre pa pasur nevojë të përdorte përkthime të gabuara dhe të pasakta". Rustaveli ndoshta edhe mund të ketë kompozuar edhe vargje persiane.

Kalorësi në lëkurën e Panterës

Kalorësi në lëkurën e Panterës është përkthyer në shumë gjuhë. Ai u prodhua për herë të parë në vitin 1712 në kryeqytetin e Gjeorgjisë Tbilisi. Një vend mjaft të rëndësishëm mes veprave të prodhuara në Gjeorgji zënë dorëshkrimet e"Kalorësit në lëkurën e Panterës".

Dy prej fletëve të këtij teksti,janë zbuluar që prej shekullit të 16-të, ndodhen në Qendrën Kombëtare Gjeorgjiane të Dorëshkrimeve në Tbilisi dhe disa vargje të poemës nga shekulli i 14-të mbahen gjithashtu atje. Të gjitha kopjet e tjera të poemës janë të zbuluara në shekullin e 17-të.

Portreti mural Rustaveli në Jerusalem

Piktura e Rustavelit në Manastirin e Kryqit në Jerusalem pasi u shkatërrua në 2004

I vetmi portreti i njohur bashkëkohor i Shota Rustavelit është i vendosur në një vend të nderuar në faqen lindore të shtyllës jugperëndimore të kishës së Manastirit të Kryqit të Shenjtë në Jeruzalem. Në një pozicion të çmuar në këmbët e dy figurave të shenjtorëve, portreti i Rustavelit shoqërohet me një mbishkrim në gjuhën gjeorgjiane. Një pamje e rrallë dhe e rëndësishme për të gjithë ata që duan të njohin më shumë për shkrimtarin e famshëm gjeorgjian.

Në qershor të vitit 2004, një autor i panjohur shkatërroi portretin e Rustaveli në Gjeorgji, duke përdorur gërvishtjen për të deformuar fytyrën dhe një pjesë të mbishkrimit gjeorgjian. Ky incident shkaktoi një reagim të fortë në opinion dhe autoritetet gjeorgjiane u ankuan zyrtarisht në Izrael për këtë akt vandalizmi. Pas ndërhyrjes së autoriteteve, portreti dhe mbishkrimi janë rregulluar për të kthyer vlerën dhe integritetin e tyre origjinal.

Trashëgimia

Çmimi më i lartë kombëtar në fushën e artit dhe letërsisë në Gjeorgji është Çmimi Kombëtar i Shota Rustaveli. Rruga kryesore e Tbilisit quhet Avenue Rustaveli, ndërsa në kryeqytet gjendet Teatri Rustaveli, Institutit Shota Rustaveli të Letërsisë Gjeorgjiane të Akademisë Kombëtare të Shkencave Gjeorgjiane, Aeroporti Ndërkombëtar i Tbilisit Shota Rustaveli, si dhe stacioni i metrosë Rustaveli. Shumë monumente të tjera në Gjeorgji mbajnë gjithashtu emrin e tij.

Fytyra e Rustaveli është paraqitur në kartëmonedhën 100 lari gjeorgjiane që nga prezantimi i monedhës në 1995. Në vitin 2001 Izraeli dhe Gjeorgjia lëshuan së bashku pulla postare për të nderuar Shota Rustaveli.

Rrugët në një numër qytetesh në ish-Bashkimin Sovjetik janë emëruar pas Rustaveli,duke përfshirë në Moskë, Shën Petersburg (Rusi), Kiev, Lviv (Ukrainë), Tashkent (Uzbekistan), Jerevan, Gyumri (Armeni) dhe vende të tjera, si p.sh. një shteg në Jeruzalem, që të çon në Manastirin e Kryqit.

Mihály Zichy, një piktor hungarez i shekullit të 19-të, u nderua me titullin e "piktorit kombëtar" në Gjeorgji për ilustrimet e tij klasike të poezisë së Rustaveli. Veprat e tij janë përdorur shpesh në botime të shumta të veprave të famshme të poetit gjeorgjian. Në qytetin e Tbilisit, një skulpturë dhe një rrugë janë kushtuar punës së Zichy dhe ndikimit të tij në kulturën gjeorgjiane. Kompozitorja gjeorgjiane Tamara Vakhvakhishvili shndërroi poezinë e Rustaveli në një kompozim muzikor të quajtur "Citation", për zë dhe orkestër. Me këto shfaqje të ndryshme të talentit artistik, puna e Zichy dhe influenca e tij vazhdojnë të jenë virtyte të rëndësishme në historinë e kulturës dhe artit të Gjeorgjisë.

• 
  Pullë sovjetike e vitit 1938
• 
  2016 Kartëmonedhë 100lari gjeorgjianeqë disponon Rustaveli
• 
  Busti i Rustaveli nëRomë
• 
  Tashkent, Uzbekistan
• 
  Monument memorial për Shota Rustavelin pranëManastirit të Kryqit të Shenjtënë Jeruzalem