Shqisa
Një shqisë është një sistem biologjik që përdoret nga një organizëm për ndjeshmëri, procesi i grumbullimit të informacionit rreth mjedisit përmes zbulimit të stimujve. Megjithatë, në disa kultura, pesë shqisat e njeriut janë identifikuar tradicionalisht si të tilla (sytë, nuhatja, prekja, shija dhe dëgjimi), por tani njihen shumë më tepër.[1] Shqisat e përdorura nga organizmat jo-njerëzorë janë akoma më të ndryshme dhe në numër. Gjatë ndjeshmërisë, organet shqisore grumbullojnë stimuj të ndryshëm (si një tingull ose erë) për transduksion, që do të thotë transformim në një formë që mund të kuptohet nga truri. Ndjeshmëria dhe perceptimi janë themelore për pothuajse çdo aspekt të kognicionit, sjelljes dhe mendimit të një organizmi.
Tek organizmat, një organ shqisor përbëhet nga një grup qelizash shqisore të lidhura që përgjigjen ndaj një tipi specifik të stimujve fizikë. Nëpërmjet nervave kranialë dhe spinalë (nervat e sistemit nervor qendror dhe periferik që transmetojnë informacionin shqisor nga dhe në tru dhe trup), llojet e ndryshme të qelizave receptorë shqisorë (si mekanoreceptorët, fotoreceptorët, kemoreceptorët, termoreceptorët) në organet shqisore transdukojnë informacionin shqisor nga këto organe drejt sistemit nervor qendror, duke arritur në kortekset shqisore në tru, ku sinjalet shqisore përpunohen dhe interpretohen.
Sistemet shqisore, ose shqisat, shpesh ndahen në sisteme shqisore ekstern (eksterocepsion) dhe intern (interocepsion). Shqisat eksternë të njeriut bazohen në organet shqisore të syve, veshëve, lëkurës, hundës, gojës dhe sistemit vestibular. Ndjeshmëria e brendshme zbulohet nga stimujt nga organet dhe indet e brendshme. Shqisat e brendshme që i posedojnë njerëzit përfshijnë orientimin hapësinor, proprioception (pozita e trupit) dhe nociception (dhimbja). Shqisat e tjera të brendshme japin sinjale si uria, etja, asfiksia dhe të përzierat, ose sjellje të ndryshme involuntare, si të vjellat.[2][3][4] Disa kafshë janë në gjendje të zbulojnë fusha elektrike dhe magnetike, lagështinë e ajrit ose dritën e polarizuar, ndërsa të tjera ndjejnë dhe perceptojnë përmes sistemeve alternative, si echolocation. Modalitetet shqisore ose nënmodalitetet janë mënyra të ndryshme se si informacioni shqisor kodifikohet ose transdukohet. Multimodaliteti integron shqisat e ndryshme në një përvojë perceptive të unifikuar. Për shembull, informacioni nga një shqisë ka potencialin të ndikojë se si informacioni nga një tjetër perceptohet.[5] Ndjeshmëria dhe perceptimi studiohen nga një gamë fushash të lidhura, kryesisht psikofizika, neurobiologjia, psikologjia kognitive dhe shkenca kognitive.
Shiko edhe
RedaktoReferime
Redakto- ^ Bradford, Alina (23 tetor 2017). "The Five (and More) Senses" (në anglisht). Live Science. Marrë më 2021-06-16.
- ^ Campbell, Neil A. (2017). Biology. Pearson Education UK. ISBN 978-1-292-17044-2. OCLC 1017000156.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Tsakiris, Manos; de Preester, Helena (2019). The introspective mind: from homeostasis to awareness (bot. 1st). Oxford, UK: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-881193-0. OCLC 1036733582. Marrë më 22 janar 2022.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Khalsa, Sahib S.; Lapidus, Rachel C . (2016-07-25). "Can Interoception Improve the Pragmatic Search for Biomarkers in Psychiatry?". Frontiers in Psychiatry. 7: 121. doi:10.3389/fpsyt.2016.00121. ISSN 1664-0640. PMC 4958623. PMID 27504098.
{{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Privitera, A. J. (2020). "Sensation and perception". përmbledhur nga Biswas-Diener, R.; Diener, E. (red.). Psychology. Noba textbook series. Champaign, IL: DEF publishers.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)