Wikipedia

Ali Pashë Tepelena: Dallime mes rishikimesh

Browse history interactively
[redaktim i pashqyrtuar][redaktim i pashqyrtuar]
← Redaktim më i vjetërNdryshimi më pas →
Content deleted Content added
PamorTekst wiki
Etiketat: Redaktim nga celulari Redaktim në versionin web nga celulari
Plotesova dhe rregullova disa fjali .
Rreshti 49:
| Emblema_përshkrim =
}}
'''Ali Pashë Tepelena''' (Ali Pashë JaninaTepelena, rrethjetoi nga [[1740]] -deri [[24 janar]] [[1822]]). sundimtarAi iishte fuqishëm1 feudalnder nëPashallaret Shqipërinëme Jugorete medhenj ne Shqiperi, themeluesdhe njekohesisht Pashai me i madh i Jugut. Themelues i Pashallëkut faktikisht autonom të Janinës,. U be kryengritës kundër pushtetit të Portës Osmane në [[Shqipëria|Shqipëri]].
 
==Historia==
Lindi në Beçisht,[[Tepelena|Tepelenë]] ([[Labëria|Labëri]]) në një familje feudalësh ushtarakë dhe u dallua shumë shpejt për aftësitë e tij dhe për energjinë me të cilën ndoqi planet e veta ambicioze për t'u bërë sundimtar i vetëm i vendit duke përdorur gjithë mjetet, dhunën, dinakërinë, po aq sa edhe lidhjet familjare me feudalët e tjerë vendas. MyftariMoktar, gjyshi i tij vdiq, me shpatën në dorë, gjatë ekspeditës së osmanëve kundër Korfuzit në 1716. Vdekja e babait të tij, Veli, ka shkatërruar shumë familje. Aliu do të bashkonte një grup grabitësish në rininë e tij. Ai ishte përgjegjës për bastisje të ndryshme, deri në arrestimin e tij nga Pashai i Beratit. Ai arriti megjithatë të shpëtojë dënimit nga hyrja në shërbim të tij. Ai pastaj kaloi në shërbim të një armiku të Pashës së Beratit, Pashait i Delvinës. Aliu u martua me një vajzë të këtij të fundit. Ajo i dha dy djem që u quajtën : MyftarMoktar dhe Veli. Nuk ishte e gjatë për të intriga kundër vjehrrit të tij. Ai shpreson, pas ekzekutimit të tij, të trashëgonte pashallëkun tij.
=== 1784-1812===
Më [[1784]] fitoi gradën e Pashait si komandant ushtarak pranë [[Valiu]]t të [[Rumeli]]së në [[Sofja|Sofje]]. Po këtë vit siguroi me luftë qeverisjen e [[Sanxhaku i Delvinës|sanxhakut të Delvinës]].
Rreshti 62:
Si pronar i madh tokash, sipërmarrës i taksave shtetërore, si pjesëmarrës aktiv në veprimtari tregtare dhe duke mbrojtur interesat e [[çifligarë]]ve të rinj po dhe të [[borgjezi]]së tregtare, të cilën e bëri për vete me një politikë tolerance të gjere fetare, Ali Pashë Tepelena mënjanoi përkrahësit e pushtetit qendror osman dhe «tiranët e vegjël» si shkaktarë të [[anarkia|anarkisë]] [[feudale]] në vend. Ai i shndërroi kështu trevat e përfshira nën sundimin e tij në një formacion shtetëror në fakt autonom, që dallonte nga viset e tjera të perandorisë për nga rregulli, qetësia dhe zhvillimi ekonomik e kulturor. [[Janina]] u bë një qytet nga më të rëndësishmit dhe më të begatë në viset Perëndimore të Ballkanit, qendër e tregut ndërkrahinor të [[Rumelia|Rumelisë]] Jugore, qe përfshinte edhe një varg krahinash të [[Shqipëria|Shqipërisë]], një vatër arsimore dhe kulturore ku filloi të përdorej përveç [[gjuha greke|greqishtes]] si gjuhë shkrimi dhe [[gjuha shqipe|shqipja]]. Në vitet [[1798]]-[[1812]], duke nënshtruar me luftë qeveritarët rivalë të sanxhaqeve fqinjë si dhe krahinat e vetëqeverisura të Sulit, Himarës, etj. dhe duke shfrytëzuar situatën e vështirë të [[Perandoria Osmane|Perandorisë Osmane]] në periudhën e luftërave të [[Napoleon Bonaparte|Napoleon Bonapartit]], Ali Pashë Tepelena arriti të zgjeronte e përforconte pushtetin e vet duke përfshirë trevat që nga gjiri i [[Preveza|Prevezës]] deri afërsisht në [[shkumbini|lumin Shkumbin]]. [[Pashallëku i Janinës]] u bë një faktor me rëndësi ndërkombëtare në kushtet kur forcat franceze e ruse që ishin vendosur në Ishujt Jonianë si dhe [[Anglia]], drejtuan vëmendjen e tyre ndaj sundimtarit të fuqishëm shqiptar dhe krijuan lidhje direkte diplomatike me të, duke kapërcyer [[Porta e Lartë|Portën]]. Ali Pashë Tepelena ishte bërë kështu një sundimtar faktikisht i pavarur, por gjithmonë i kujdesshëm, për të mos krijuar konflikte të parakohshme me pushtetin qendror, duke pritur një moment të volitshëm për t'u shkëputur prej këtij.
===1812-1822===
qinte pidha sa u knaq Orvatjet e Ali Pashë Tepelenës për të krijuar në vitet [[1812]]-[[1819]] një besëlidhje me sundimtarët feudalë të Shqipërisë së Veriut e sidomos me Bushatllinjtë me qëllim që të përballonin bashkërisht politikën centraliste të filluar nga [[Sulltan Mahmuti II]], nuk dhanë rezultat. Rivaliteti midis [[Veziri]]t të Janinës dhe atij të Shkodrës e shpuri [[Mustafa Pashë Bushatlliu]]n të merrte haptazi anën e Portës, kur kjo filloi të mente masa ushtarake kundër qeveritarit të Janinës, që ishte bërë tashmë tepër i rrezikshëm dhe po tregonte haptazi synimet e tij për t'u bërë i pavarur nga Porta. Në vitet [[1820]]-[[1822]] Ali Pashë Tepelena filloi luftën për mbrojtjen e vendit nga sulmi i forcave të Perandorisë Osmane dhe me këtë filloi faza më e lartë e veprimtarisë së, sundimtarit shqiptar për të shkëputur zotërimet e veta nga vartësia e Perandorisë. Ai ndihmoi për këtë qëllim edhe lëvizjet çlirimtare të popujve ballkanas e sidomos kryengritjen e popullit grek, së cilës i dha ndihmë të madhe si në vitet e përgatitjes, ashtu edhe gjatë vitit të parë të zhvillimit të saj. Por aleanca luftarake e lidhur me kryengritësit grekë të [[Etolia|Etolisë]] e Akarnanisë nuk mundi të zhvillohej më tej, ajo u sabotua nga krerët e kësaj lëvizjeje.
 
Megjithëse forcat e Ali Pashë Tepelenës në këto kushte u ndodhën vetëm përballë ushtrive osmane që u dërguan kundër Pashallëkut të Janinës, Ali Pashë Tepelena i bëri ballë rrethimit për një vit e gjysmë. I braktisur më në fund edhe nga të bijtë dhe sundimtarë të tjerë krahinorë, Ali Pashë Tepelena bëri një qëndresë këmbëngulëse, deri sa i ngujuar në një ishull të [[Liqeni i Janinës|Liqenit të Janinës]], u vra më në fund me të pabesë.
Rreshti 70:
 
== Luftëtarët shqiptarë - kurorë lavdie e lirisë së popullit grek ==
Kryesisht në jugun e Greqisë, por edhe në treva të tjera të banuara nga shqiptarët.onën e Atiko-Beotisë, Peloponezit, Thesalisë, Maqedonisë greke (lindore), Thrakës, Halqidhiqisë, ishujt e Egjeut, etj, dolën luftëtarë të shumtë që krijuan dhe drejtuan formacionet luftarake kundër pushtuesve osmanë. Ndërsa arvanitët e Italisë do të drejtonin luftëtarët e këtij vendi në përleshje të përgjakshme me trupat spanjolle, franceze, turke etj, (Venediku do t’i përdorte si mburojë ndaj katalanasve- Dhimitër Rendi), duke u bërë tmerri i ushtarakëve dhe gjeneralëve të famshëm të kohës, të njëjtën gjë do të bënin arvanitët e vendosur në tokët greke, për të qënë të lirë në vendbanimet e tyre të reja. Teodor Kollokotroni, Bubulina, Musa Qafzezi, Thimi Bllahava, Sulo Proshova, Veli Gjeka, Agim Shehu, Asllan Beu, Zylyftar Poda, Bilal Sako, Ali Farmaqi (”Gjithë bota le të thonë/ UnëU s’e jap Kollokotronë”) e qindra luftëtarë të tjerë, krijuan një aleancë të qëndrueshme me vezirin e Janinës, Ali Pashë Tepelenën, me mendimtarë dhe iluminist, me frymëzuesit e revolucionit (Filiqi Eterine), duke formuar barrikadën e pathyeshme të Mesolongjit. ”Thonë doli sadrazemi ; ngrehu Shqipëri t’i vemi... ; Deli moj Janinë e shkretë ; të shikoni bilbilenjtë ; varurë të trembëdhjetë”. Shqiptarët që kishin populluar Greqinë.os përbënin shumicën dërrmuese të popullsisë së këtij vendi, me siguri që ishin gjysma e saj.
== Shiko dhe këtë ==
* {{Libri|Kushkuj/4|Kushkuj - Ali Pashë Janina}}
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/wiki/Ali_Pashë_Tepelena"