Eqrem bej Vlora: Dallime mes rishikimesh

'''Eqrem bej Vlora''' ([[Vlorë]], [[1 dhjetor]] [[1885]] - [[Vjenë]], [[25 maj]] [[1964]]) që hera-herës emri i figuron edhe në trajtën ''Ekrem'' ishte nëpunës i [[Perandoria Osmane|Perandorisë Osmane]], veprimtar i çështjes shqiptare, diplomat, politikan, shkrimtar dhe historian shqiptar. I emëruar ''Beu i fundit'', megjithësediplomati vinte[[Pietro nga një kastëKuaroni]] e themeluarpërshkruan ngase parimet"ka eqenë, feuditpa ushtarakdyshim, përçoipersonaliteti tekmë bashkëkohësitinteligjent... që kam takuar në Shqipëri. Një mendje e kthjellët, e ndritur dhe mëe pasprerë, lexuesitzhveshur njënga retorika dhe nga mendtarëtiluzionet mëe tëkota."<ref hollëname=":1">{{Cite tëbook|title=Valixhja breznisëdiplomatike|last=Kuaroni|first=Pietro|publisher=Albinform|year=1993|origyear=1956|isbn=|location=Tiranë|pages=190|trans_title=Valigia sëdiplomatica|translator=Lazam tij.Koldashi}}</ref>

== JetaBiografia ==

Eqremi uU lind në [[Vlora|Vlorë]] më 1 dhjetor 1885 si bir, i biri [[Syrja bej Vlora|Syrja bej Vlorës]] dhe i Miri hanëm Toptanit.<ref name="ebv">Vlora{{Cite E. bej, ''"book|title=[[Lebenserinnerungen|Kujtime 1885-1925"'',]]|last=Vlora|first=Eqrem Botimebej|authorlink=Eqrem "bej Vlora|publisher=IDK".|year=2003|origyear=1963|isbn=99927-780-6-7|location=Tiranë|pages=19|trans_title=Lebenserinnerungen|ref=harvnb|translator=[[Afrim Koçi]]}}</ref>. [[Familja Vlora|Familja]] e tij ishte një nga familjet më të pasura të trojeve shqiptare të jugut, familje e cila falë zotësisë së të atit në ekonomi e administrim, pasuria e familjes së tij në 25 vjet u gjashtëfishua.

</ref>), hoxhë i [[Kaninë]]s që më vonë do zëvendësohej nga prof. Jusuf Riza efendiu. Gjermanisht nxuri nga zotiz. Fajgenvinter (Feigenwinter) nga [[Basel]]i. I pari do të ishte mësuesi i tij i përhershëm, i dyti mësuesi i tij i fesë.<ref name>{{Harvnb|Vlora|1963|pages="ebv"26, 32}}.</ref>.

Mes viteve 1891-'96 studimet fillore dhe gjimnazin me profesor privat. Në vitet 1899/1900-1906, Studimetnisi studimet liceale dhe universitare në Theresianum, Akademia Orientale mbretërore e perandorake në Vjenë, ku u specializua në çështje ballkanike. Plotësoi studimet për doktoraturë në drejtësi në [[Stamboll]] në 1904.<ref name=":12">Koliqi{{Cite E., ''book|title=Ekrem Vlora'', |last=Koliqi|first=Ernest|publisher=Shêjzat v. VIII, nr. 3-4 mars-prill |year=1964. fq. |isbn=|location=Romë|pages=77-82.}}</ref>. Gjatë udhëtimeve në Lindje të Mesme do të krijonte njohje me personalitete të larta të kohës, Fild-Marshallin britanik Herbert Kitchener, shefin e Shtatmadhorisë Austro-Hungareze Franz Conrad von Hötzendorf, dhe majorin e ri [[Mustafa Kemal Atatürk]] që do bëhej president i [[Turqia|Turqisë]] dhe sheikë të shumtë arabë që kishin qeverisë apo do qeverisnin rajone e shtete të Lindjes së Afërme e të Mesme.

1906, Sekretar i gradës së III në Ministrinë e Punëve të Jashtme të Perandorisë Osmane. 1907, Sekretar i gradës së III në Ambasadën e Perandorisë Osmane në Shën Petërburg për tre muaj. 1909, Sekretar i II në zyrën e përkthimeve Ministria e Punëve të Jashtme të Perandorisë Osmane. Hapën të parin klub "Bashkimi" në Stamboll më 1908 me miqtë e tij. Punonte të botonte gazetën e re "Shqiptari" bashkë me ikanakun nga [[Struga]], [[Dervish Hima]] dhe shkodranin [[Hilë Mosi]]n.<ref>{{Harvnb|Vlora|1963|page=230}}.</ref> Po atë vit merr mandat nga kolonia shqiptare e Stambollit që bashkë me Dervish Himën t'i përfaqësojë në [[Kongresi i Manastirit|Kongresin e Manastirit]] por pengohet nga shefi i tij.

Gjatë [[Lufta e Parë Ballkanike|Luftës së Parë Ballkanike]] ai shërbeu si komandant i batalionit territorial të Vlorës me gradën major në rezervë, i caktuar nga kryekomandanti dhe zëvendësvaliu Esat pashë Halasti.<ref>{{Harvnb|Vlora|1963|page=291}}.</ref> Pas disa luftimeshluftimeve të suksesshme me forcat greke në zonën e Bregut ai u thirr në Vlorë nga xhaxhai i tij, [[Ismail Qemali|Ismail beu]]. Tek vëllimi "[[Lebenserinnerungen|Kujtime]]" gjejmë deklaratën në një bisedë me [[Murad bej Toptani]]n se zotëronte 9 gjuhë të huaja, të vdekura dhe të gjalla.<ref name="ebv" />

Më 1912, u bë zëvendës president i Senatit/Pleqësisë ndonëse 27 vjeçar.<ref>{{Harvnb|Vlora|1963|page=315}}.</ref> Me rënjen e qeverisë së parë dhe vendimin e Komisionit Ndërkombëtar për të prurë një fisnik evropian për t'u kurorëzuar Mbret i Shqipërisë, ai ishte pjesëtar i dërgatës (si përfaqësues i [[Tiranë]]s e [[Shijak]]ut) për në Neuwied të takonin [[Princ Vidi]]n, i cili ishte zgjedhur për të mbretëruar në Shqipëri. I atashohet Princit Vid si sekretar dhe përkthyes. 1914, Zv/Sekretar i Shtetit në Ministrinë e Punëve të Jashtme Shqiptare. Ai ishte mbështetës i Fuqive Qendrore, arsye për të cilën u mbajt nën arrest në Itali si ''austrofil'' për gjysmën e dytë të [[Lufta e Parë Botërore|Luftës së Parë Botërore]] e deri më 1919, i internuar në [[Sardenja|Sardenjë]]<ref name=":1" /> përgjatë krejt asaj kohe, ku nxuri edhe [[Gjuha spanjolle|spanjishten]]. 1921, Kandidat për Kryetar i [[Bashkia Vlorë|Bashkisë Vlorë]]. 1923, deputet i Kuvendit Kushtetues, duke përfaqësuar pref. e Vlorës në krahun konservator por shpesh i joshur nga ideja t'i bashkohej krahut që ai quan demokratik, i cili kryesohej nga [[Fan Noli|Noli]] e [[Luigj Gurakuqi|Gurakuqi]].

Në [[1925]], u bë senator për një periudhë të shkurtër kohe derisa zevëndësohet nga [[Jusuf Dibra|Isuf Dibra]].<ref name=":12">Estrefi,{{Cite D., ''[httpweb|url=https://www.parlament.al/graphicswp-content/fotouploads/Ligjv%EBn%EBsit%20Shqiptar%EB2015/11/Ligjvenesit-Shqiptar-1920-2005.pdf |title=Ligjvënësit shqiptarë 1920-2005]'' - Kuvendi i Shqipërisë, Tiranë |date=2005 fq|website=parlament. 17al|last=Istrefi|first=Diana|publication-place=Tiranë|pages=17, 21.}}</ref>. Më 1925 i dha fund beqarisë, u martua me Hadijen - të bijën e Salih pashë Vrionit. "''Ishte një martesë me mendje dhe jo me dashuri''", shkruane nëpërshkruan kapitullin ete Kujtimevekapitulli "Beu i fundit", por e quan "''zgjedhje të qëlluar dhe fatlume''". Me të do të ketë dy vajza, Shehzaden që leu në Vlorë dhe Aishen. Më 1927 emrohet ''[[Chargé d'affaires|i ngarkuar me punë]]'' në Londër, u thirr në Tiranë dhe pas pak kohe të kaluar si i ngarkuar me punë në Athinë më 1929-'30,<ref name=":12" />, jepdha dorëheqjen nga shërbimi diplomatik shqiptar.

Më 1933 del në pah si Sekretar Politik në Ministrinë e Punëve të Jashtme në Tiranë. Më 1934 zuri vendin e Sekretarit të Përgjithshëm në atë Ministri. Më 1936 u zgjodh për postin e ministrit shqiptar në Berlin por prej një gabimi që e futën në listat zgjedhore të fundit të janarit 1937.<ref>Raporti vjetor që Sir Andrew Ryan i dërgonte më 1929 Viskontit Halifax, F.O. 371/23710.</ref>. 10.02.1937 - 05.04.1939, Deputet i Vlorës. Mik i ngushtë i baroneshës bavareze [[Marie Amelie von Godin]], me të cilën ai përktheu [[Kanuni i Lekë Dukagjinit|Kanunin e Lekë Dukagjinit]] në gjermanisht i ndihmuar në përkthim nga etërit françeskan të [[Shkodra|Shkodrës]] aty nga 1938.

Eqrem bej Vlora renditet në atë grup njerëzish që më vonë do etiketoheshin si "kolaboracionistë". Gjatë qeverive kolaboracioniste ishte bashkë me [[Dimitri Poppa]]n dhe [[Gjon Marka Gjoni]]n një nga tre anëtarët shqiptarët të Këshillit të kancelarisë së Urdhërave Besa dhe Skënderbeu nën sovranitetin e mbretit të Italisë.<ref>Rrumbullaku{{Cite F., ''"book|title=Dekorimet - Nganga Princ Vidi deri sot"'', "|last=Rrumbullaku|first=Filip|publisher=Onufri" |year=2010|isbn=978-99943-42-80-8|location=Tiranë 2010, fq. |pages=111.}}</ref>. Në prillin e 1940 ështëu bë pjesë e [[Akademia e Shkencave e Shqipërisë|Institutit të Studimeve Shqiptare]].[[Skeda:Eqrem Bej Vlora.jpg|thumb|300px|Eqrem bej Vlora në vitet '30.]]

Me Dekret Mëkambësor nr. 333, datë 3 dhjetor 1941, në Qeverinë e Tiranës u krijua [[Ministër i Tokave të Lirueme|Ministria e Tokave të Lirueme]], e cila ekzistoi deri në shkurt 1943.<ref>Haklaj V., ''"Dëshmi tronditëse të barbarizmave sërbe ndër shqiptarë: [në shkrim jepen tabela dhe emra konkretë të personave të ekzekutuar, burgosur dhe zhdukur. Edhe''

shkrime të shtypit të asaj kohe në lidhje me krimet e kryera]"'', [[Tema (gazetë)|Gazeta Tema]]. - Nr. 2237, 18 nëntor, 2007, f. 14 - 19.''</ref>. Në 7 maj 1942, [[Mustafa Kruja]] e emëroi atë ministër për Kosovën, Dibrën, Plavën e Gucinë që iu bashkuan Shqipërisë "së vjetër". NëNën korrespondencënkujdesin mese administratëstij sësi ''tokaveministër, tëu lirueme''lëvizën94 familje dhe ministrit87 gjehetindividë shkrimihebrenj inë prefektitdrejtim të [[Prishtina|Prishtinës]] i ankohet se "''jahuditëShqipnisë e Serbisë po i pinë gjakun popullit tësë Kosovësmbrendshme''" prandajnga "''duhet[[Prishtina]] tësipas shkulenpolitikës satë mëvetë shpejt që andej''"kryeministrit. Ministri e kupton kumtin dhe urdhëron tërheqjen në "Shqipërinë e brendshme" të hebrenjve të përqendruar atje<ref>[[Shaban{{Cite Sinanibook|Sinani Sh.]], ''"title=Hebrenjtë në Shqipëri ─ Prania dhe shpëtimi"'',|last=Sinani|first=Shaban|authorlink=Shaban "Sinani|publisher=Naimi" |year=2009|isbn=978-99956-800-2-2|location=Tiranë|pages=127, 2009129}}</ref>, rradhitet mes njerëzve që kanë kontribuar për shpëtimin e hebrenjve nga kërkesat e gjermanëve. Cilësohet "''ish-diplomat turk dhe nacionalist i zjarrtë, jo më pak se Kryeministri i tij Kruja.''"<ref>Umiltà{{Cite C., ''"book|title=Jugoslavia e Albania"'',: Memorie di un diplomatico, Milano, |last=Umiltà|first=Carlo|publisher=Garzanti, |year=1948, fq, |isbn=|location=Milano|pages=147.}}</ref>

Në verën e vitit 1944, ai u bë ministër i Jashtëm dhe i Drejtësisë para se të shkonte në mërgim në Itali me ardhjen e komunistëve në pushtet. Qëndroi për 10 vite në Itali derisa u shpërngul në Austri prej ku i shkruante familjes me nofkën Adalgisa Rosi.<ref name=":0">Jaupaj{{Cite Aweb|url=http://www., ''panorama.com.al/e-bija-e-eqerem-bej-vlores-ajnisha-vlora-nga-sarajet-dhe-sherbetoret-ne-artistiken-e-kavajes/|title=E bija e Eqrem bej Vlorës, Ajnisha: Nga sarajet e shërbëtorët, në Artistiken e Kavajës,''|date=4 mars 2012|publisher=[[Panorama]], 4 mars 2012|last=Jaupaj|first=Ani|website=panorama.com.al}}</ref>. Vdiq në krah të bijës së baxhanakut, Hanës së [[Ali Këlcyra|Ali Këlcyrës]] në mbrëmje kur mbeska kishte thirrur urgjencën prej një ligështie në zemër të beut të moçëm.<ref>Qafoku R., ''Hana Këlcyra rrëfen çastet e fundit të Eqrem bej Vlorës, '' [[Tema (gazetë)|Tema]], 11 mars 2014.</ref>.

I përshëndetur dhe i përhironjur nga [[Ernest Koliqi|Koliqi]] tek "[[Shêjzat]]",<ref name=":12" />, eshtrat iu prehën në varrezat Neustift am Walde të kryeqytetit austriak deri në marsin e 2014 u muar vendimi i Këshillit të Ministrave për t'ia riatdhesuar eshtrat dhe varrosjen e tyre në Kaninë më 30 mars, ku historikisht qenë varrosur Vlorajt në tyrben e tyre.

Para se të nisej në Itali çoi të shoqen dhe të bijat tek motra e tij, e shoqja e [[Eqrem bej Libohova|Eqrem bej Libohovës]]. E vogla ndër to qe njëmbëdhjetë muajshe kur u largua i ati, ndërsa e madhja 12 vjet më e madhe. Jetuan atje deri në vitet '50, e prej aty kaluan në [[Babrru]] e më pas në [[Durrës]]. Vajzat përfunduan shkollimin e mesëm dhe u futën në punë, e madhja në ndërtim kurse e vogla në fidanishte e mbasandej në Ndërmarrjen Artistike deri në pensionim. Lajla, siç e quan e motra e vogël, vdiq e re nga një grip që quhej "Hong Kong", ndërsa e shoqja e Eqrem beut vdiq më 1984.<ref name=":0" />.

Si njeri i pendës, Eqerem bej Vlora përmendet për monografinë e tij "Aus Berat und vom Tomor: Tagebuchblätter" ("Nga Berat dhe Tomori: Faqe të një Ditari"), Instituti i Studimeve Ballkanike-Sarajevë-Gjermanisht 1909. 1910, E vërteta mbi politikën e Xhonturqve në Shqipëri, Vjenë, Gjermanisht. Përkthen veprën e [[Johann Georg von Hahn]] «Shënime përmi shkrimin e vjetër Pellazgjik» më 1910 në Stamboll, që u shkëput nga "Albanesische Studien"/Studimet Shqiptare të botuara që me 1854. Shkruan tek "Shêjzat" e Koliqit artikuj me vlerë historike, juridike e folklorike me trajtesa mbi të drejtën zakonore të Labërisë dhe kalasë së Kaninës.<ref>Vlora E., ''Disa gojëthanje mbi «Kanunin e Papasullit (ose Idris Sullit)»'', Shêjzat, vj.I, nr.2-3 shtatuer-tetuer 1957, fq. 56-61.</ref><ref>Vlora E., ''Kalaja e Kaninës'', Shêjzat vj. V 9-10 1961, vj. VI 1-2 1962.</ref>.

Forca e Popullit Shqiptar, (Enciklopedia e Akademisë Diplomatike) Paris, frëngjisht; 1956<ref name="CV" /> dhe në veçanti, kujtimet e tij në dy vëllime në gjuhën gjermane që ia kishte caktuar dr. Bernath i Institutit "Südost" të Mynihut<ref name=":12" /> botuar pas vdekjes me titullin "Lebenserinnerungen" ("Kujtime"), Mynih 1968, 1973. Punim i cili jep një pasqyrë interesante në botën e një fisniku shqiptar të fillim shekullit të 20-të. Janë përkthyer në gjuhën shqipe "Kujtime 1885-1925", Tiranë 2002, dhe në turqisht "Osmanli Arnavutluk'undan anilar, 1885-1912" ("Shënime nga Shqipëria otomane, 1885-1912"), Stamboll 2006. Dorëshkrimi i daktilografuar i tij monumental në 1200 faqe në bashkëpunim me Baroneshën von Godin "Beiträge zur Geschichte der Türkenherrschaft in Albanien: Skizze eine historische" përkthyer nga [[Afrim Koçi]] "Kontribute në historinë e sundimit turk në Shqipëri: një Skicë Historike" në dy vëllime nga shtëpia botuese "55", Tiranë 2010.

== BurimeReferencat ==