Musa Qazimi: Dallime mes rishikimesh

'''Musa Qazimi''' (1864-1915) ishte udhëheqës i rebelëve [[Shqiptarët|shqiptarë]] [[Turqit|turkofilë]].<ref name="Frashëri2008">{{cite book|title=Historia e qytetërimit shqiptar: nga kohet e lashta deri ne fund të Luftës së Dytë Botërore|author=Kristo Frashëri|publisher=Akademia e Shkencave e Shqipërisë|year=2008|p=245}}</ref>  Ai ishte fillimisht kryetar i [[Bashkia Tiranë|bashkisë Tiranë]] (1904-1908), pastaj [[Myftiu|myfti]] (1908-1913), dhe në fund prefekti i Tiranës (1913-1914). Në periudhën e trazuar pas [[Shpallja e Pavarësisë së Shqipërisë|shpalljes së pavarësisë]] nga Perandoria Osmane, ai ishte në fillim mbështetës i [[Xhonturqit|xhonturqve]], pastaj i [[Esad pashë Toptani|Esat Pashës]]. Pasi u ftoh me Esat Pashën, ai dezertoi dhe u bë lider në kryengritjen sektare, reaksionare<ref name=Rrapaj/> dhe pro-osmane kundër autoriteteve të shtetit të ri shqiptar. Ndërsa kreu zyrtar i lëvizjes ishte Haxhi Qamili dhe kreu i forcave të armatosura ishte Mustafa Ndroqi, Qazimi konsiderohet frymëzuesi ideologjik i lëvizjes,<ref name="Frashëri2008"/> dhe "udhëheqësi real" i rebelimit.<ref name="Dodona">{{cite book|url=http://dodonanews.net/levizja-dumbabiste-turkomane-e-musa-qazimi-levizje-antishqiptare-1914-prof-abas-ermenji/|title=Vendi që zë Skënderbeu në historinë e Shqipërisë|author=Abas Ermenji|date=January 14, 2018|publisher=Çabej|chapter=LEVIZJA DUMBABISTE (TURKOMANE) E MUSA QAZIMI, LEVIZJE ANTISHQIPTARE (1914)|p=369}}</ref> Pasi rebelimi u shtyp nga një aleancë e përbërë nga katolikët nga [[Mirdita]], rezistenca lokale rezistencës, [[Shqiptarët në Kosovë|shqiptarët e Kosovës]] të udhëhequr nga [[Isa Boletini]] dhe disa vullnetarë të huaj, kryesisht nga [[Rumania]], ai u shpall fajtor për orkestrimin e masakrës që kishte ndodhur ndaj mbështetësve të lëvizjes kombëtare shqiptare, si dhe [[BektashiBektashijtë|bektashinjve]] dhe të krishterëve. Qazimi u ekzekutua më 7 korrik 1915.<ref name="BakiuDervishi"/>

Më 17 Maj 1914,<ref name=BakiuDervishi/> një kryengritje shpërtheu në një fshat në afërsi të Tiranës, e udhëhequr nga kleriku karizmatik [[Haxhi Qamili]] dhe një grup klerikësh myslimanë. Rebelët luftonin nën [[Flamuri i Perandorisë Osmane|flamurin osman]] dhe kundërshtonin sundimin e Princ Vidit, i cili ishte i krishterë dhe i huaj. Ata e kundërshtuan shkëputjen e [[Shqipëria|Shqipërisë]] nga [[Perandoria Osmane]]. Motoja e rebelëve ishte "Duam, e duam Babën-- Turqinë!".<ref name="DuamBabenTurqine">{{Cite web|url=http://noa.al/lajmi/2012/01/137668.html|title=A duhet ndryshuar historia e Kombit tonë?|website=noa.al|language=sq|access-date=2017-10-29}}</ref> Ata ngritën flamurin e Perandorisë Osmane dhe vunë turqishten osmane si gjuhë kombëtare.<ref name="Rrapaj">{{cite journal|author=Jonilda Rrapaj and Klevis Kolasi|year=2013|title=The Curious Case of Albanian Nationalism: the Crooked Line from a Scattered Array of Clans to a Nation-State|url=https://pdfs.semanticscholar.org/3f15/513b82a404abb6ec0b301dcd69920ac3c01f.pdf|journal=The Turkish Yearbook of International Relations|publisher=Ankara University, Faculty of Political Science|volume=43|pages=185–228}}</ref>

Kur kryengritësit hynë në Tiranë, Musa Qazimi u bashkua me ta dhe e ngriti [[Flamuri i Turqisë|flamurin turk]] mbi qytet. Qazimi u bashkua me kryengritësit dhe publikisht kërkoi heqjen e princit Vid nga froni.<ref name=BakiuDervishi/>

Më 3 qershor, pas marrjes së Shijakut, rebelët u mblodhën dhe zgjodhën udhëheqës të lëvizjes pronarin e tokave Mustafa Ndroqi dhe klerikun [[Haxhi Qamili]]; megjithatë, prapa skenave Musa Qazimi kishte më së shumti pushtet. Ata pastaj sulmuan [[Durrësi|Durrësin]]. Princi Vid kërkoi ndihmë nga çdokush që mund ta ofronte atë; megjithatë, forcat në Jug të Shqipërisë ishin të zëna duke u rezistuar përpjekjeve greke për aneksimin e jugut, kështu ndihma mund të vinte vetëm nga Durrësi dhe veriu. Qytetarët e Durrësit morën armët për të mbrojtur qytetin, të përforcuar nga një numër i madh i [[Shqiptarët në Kosovë|kosovarëve]] të udhëhequr nga [[Isa Boletini]] dhe [[Bajram Curri]] si dhe një numër i madh i mirditasve të udhëhequr nga [[Preng Bibë Doda|Prenk Bib Doda]]. Luftimet në qytetin e Durrësit ishin kryesisht pa rezultat, dhe pati humbje të konsiderueshme në të dyja anët. Vidi u përpoq të bënte një marrëveshje me rebelët, të udhëhequr nga Qazimi, Ndroqi dhe Qamili, por ata refuzuan të gjitha ofertat, duke thënë se ata do të njihnin vetëm legjitimitetin e një princi mysliman nën sovranitetin e sulltanit[[sulltani]]t [[Osmanllinjtë|osman]].<ref name="Dodona"/>