Wikipedia

Ismail Kadare: Dallime mes rishikimesh

Browse history interactively
(View all pending changes)
[redaktim i pashqyrtuar][Redaktim i kontrolluar]
← Redaktim më i vjetërNdryshimi më pas →
Content deleted Content added
PamorTekst wiki
No edit summary
zhbamje e vandalizmit të Goelias
Etiketa: Reverted
Rreshti 1:
{{pov}}
{{Infobox shkrimtar
| emri = Ismail Halit Kadare<br />Ismaïl Kadaré
| foto = Ismail Kadare 1.jpg
| foto_madhësia = 200px
Line 7 ⟶ 6:
| emri i vërtetë =
| ditëlindja = {{ditëlindja dhe mosha|28|01|1936|}}
| vendlindja = [[Gjirokastra|Gjirokastër]], [[Mbretëria Shqiptare|Shqipëri]]
| ditëvdekja =
| vendvdekja =
| kombësia = [[Shqiptarët|Shqiptar]]
| edukimi = [[Universiteti i Tiranës]], [[Instituti i letërsisë Gorki|Instituti Gorki]]
| punësimi = [[Shkrimtari|Shkrimtar]], akademik
| aktiv në vitet = [[1954]] - sot[[2018]]
| vepra të shquara = {{ubl|''"[[Gjenerali i ushtrisë së vdekur]]"''|''"[[Kështjella (Ismail Kadare)|Kështjella]]"''|''"[[Kronikë në gur]]"''|''"[[Kush e solli Doruntinën]]"''|''"[[Prilli i thyer]]"''|''"[[Pallati i ëndrrave]]"''|''"[[Dosja H]]"''|''"[[Darka e gabuar]]"''}}
| çmime = {{ubl|[[Prix mondial Cino Del Duca]]|1992}}{{ubl|[[Çmimi Man Booker International Prize]]|2005}}{{ubl|[[Çmimi Princi Asturias]]|2009}}{{ubl|[[Çmimi Jeruzalem]]|2015}}{{ubl|[[Park Kyong-ni Prize|Çmimi Park Kyong-ni]]|2019}}{{ubl|[[Neustadt International Prize for Literature|Çmimi Neustadt]]|2020}}
| zhanri = poet, prozator, dramaturg, eseist
}}
'''Ismail Halit Kadare''' ose '''Ismaïl Kadaré''' në [[frëngjisht]] (lindur në [[Gjirokastra|Gjirokastër]], [[Mbretëria Shqiptare]], më 28 Janar 1936) është një shkrimtarndër i cili shquhet kryesisht për prozë, por ka botuar edhe vëllime me poezi dhe ese. Nisi të shkruajë kur ishte ende i ri, fillimisht poezi, me të cilat u bë i njohur, eshkrimtarët më pas edhe prozë, duke u bërë prozatori kryesor shqiptar.<ref>{{harvnb|Morgan|2011|p=66}}</ref><ref>{{harvnb|Apolloni|2012|p=25}}</ref> Deri më sot veprat e tij janë përkthyer në rreth 45 gjuhë të ndryshme,<ref>{{harvnb|Shatro|2016|p=8}}</ref>mëdhenj duke qenë kështu përfaqësues kryesor i letërsisë shqipe nëpër botë.bashkëkohorë<ref>{{cite web |author=Henri Amouroux |url=https://www.asmp.fr/fiches_academiciens/textacad/kadare/installation.pdf|title= Installation de M.Ismaïl Kadaré - Associé étranger |publisher= Académie des Sciences morales et politiques|language=fr|page=7 |date=28 tetor 1996 | access-date=18 shkurt 2018}}</ref><ref>{{cito uebin|author1=김광일기자|title=세계의 작가들 연쇄인터뷰… ‘문학의 긴급의제’점검<3> 이스마일 카다레 “저항의 열정이 내 작품 이끌어|url=http://nk.chosun.com/news/articleView.html?idxno=2124|website=NK Chosun|accessdate=18 shkurt 2018|language=ko|date=18 shtator 2000|quote=유럽 비평가들은 그를 “우리시대 최고의 작가 중 한 사람” 혹은 “20세기의 고전으로 남을 작가”라고 극찬을 아끼지 않는다.}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.britannica.com/biography/Ismail-Kadare|title="Ismail Kadare" në Encyclopaedia Britannica|website=britannica.com|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.theparisreview.org/interviews/1105/ismail-kadare-the-art-of-fiction-no-153-ismail-kadare|title=Ismail Kadare, The Art of Fiction No. 153|date=1998|website=theparisreview.org|publisher=The Paris Review nr. 147, verë 1998|interviewer=Shusha Guppy}}</ref><ref name="Breto">{{cite book|author1=Jose Carlos Rodrigo Breto|title=Ismail Kadare: La grand estratagema|date=2018|publisher=Ediciones del Subsuelo|location=Barcelona|isbn=978-84-947802-0-2|pages=317-318|language=es|quote=Y que este libro sea el principio de toda una serie de ensayos que pueda cosntruir para abundar y ahondar en la obra del escritor que considero como más importante del Siglo XXI, y uno de los más importantes de la segunda mitad del Siglo XX.}}</ref>. Si shkrimtar shquhet kryesisht për prozë, por ka botuar edhe vëllime me poezi dhe ese. Nisi të shkruajë kur ishte ende i ri, fillimisht poezi, me të cilat u bë i njohur, e më pas edhe prozë, duke u bërë prozatori kryesor shqiptar.<ref>{{harvnb|Morgan|2011|p=66}}</ref><ref>{{harvnb|Apolloni|2012|p=25}}</ref> Deri më sot veprat e tij janë përkthyer në rreth 47 gjuhë të ndryshme<ref>{{cite book|last1=Kuçuku|first1=Bashkim|first2=Jorina|last2=Kryeziu|title=Enciklopedi Kadareane, vëllimi I|publisher=Onufri|year=2020|location=Tirana|language=sq|isbn=9789928313188|page=740|quote=Edhe kritikat e studimet në gjuhët e tjera, prej kohësh dhe në vazhdim, e cilësojnë ndër të mëdhatë, parësore, një nga përfaqësueset e letërsisë europiane të shekullit XX, mbështetur nga qindrat e botimeve dhe të ribotimeve, 1462, në 47 gjuhë, si dhe të rreth 3 mijë recensioneve dhe studimeve për të.}}</ref>, duke qenë kështu përfaqësues kryesor i [[letërsia shqipe|letërsisë shqipe]] nëpër botë.<ref>{{harvnb|Shatro|2016|p=8}}</ref>
 
Në vitin 1996 Kadare u bë anëtar i përhershëm i Akademisë së Shkencave Morale dhe Politike në Francë. Në vitin 1992 u vlerësua me ''[[Prix Mondial Cino Del Duca]]''; më 2005 fitoi ''[[Çmimi Man Booker International]]'', më 2009 çmimin "Prince of Asturias Awards" për Artet, në vitin 2015 ''[[Çmimi Jeruzalem|Çmimin Jeruzalem]]'', në vitin 2019 ''[[Çmimi Park Kyong-ni|Çmimin Park Kyong-ni'']] ndërsa në vitin 2020 çmimet [[Neustadt International Prize for Literature|Neustadt]] dhe Prozart. Më 2016 presidenti francez ia ndau titullin “Komandant i Legjionit të Nderit”.<ref>{{cito uebin|title=Franca nderon “Komandant” Kadarenë|url=http://top-channel.tv/lajme/artikull.php?id=327871&ref=ngj|publisher=Top-channel.tv|accessdate=30 maj 2016}}</ref><ref>{{cito uebin|title=Décret du 31 décembre 2015 portant élévation à la dignité de grand’croix et de grand officier|url=http://www.legiondhonneur.fr/sites/default/files/promotion/lh20160101_1.pdf|website=La grande chancellerie de la Légion d’honneur|publisher=JOURNAL OFFICIEL DE LA RÉPUBLIQUE FRANÇAISE|accessdate=30 shtator 2017|language=fr|date=1 janar 2016}}</ref>
Viteve të fundit, ai e ndan kohën e tij mes [[Franca|Francës]] dhe [[Shqipëria|Shqipërisë]].
 
Kadare njihet si shkrimtar i cili në veprat e tij në mënyrë të qëllimshme u shmang nga [[Realizmi socialist|realizmi socialist]], dhe si i tillë veprat e tij u përkthyen dhe u lavdëruan nga kritikët dhe lexuesit anembanë botës. Ai krijoi një vepër me karakter universal por që rrënjët i ka thellë në tokën shqiptare.<ref>{{cito uebin|last1=Gappy|first1=Shusha|title=The Books Interview: Ismail Kadare - Enver's never-never land|url=http://www.independent.co.uk/arts-entertainment/the-books-interview-ismail-kadare-envers-never-never-land-1073473.html|website=The Independent|accessdate=30 shtator 2017|language=en|date=27 shkurt 1999}}</ref> U përpoq të shkruajë letërsi normale në një vend jonormal. Vepra e tij është luftë e pareshtur për të arritur botimin, duke iu kundërvënë politikës zyrtare, duke ia hedhur censurës komuniste, madje duke vënë në rrezik edhe jetën e tij. Kadare konsiderohet nga disa si një nga shkrimtarët dhe akademikëtintelektualët më të shquar evropianë të shekullit të 20-të, si dhe një zë universal kundër totalitarizmit.<ref name="Asturias">{{cite web |author=Fundacion Princessa de Asturias |url=http://www.fpa.es/en/cargarAplicacionNoticia.do?identificador=163|title=Ismaíl Kadare, Prince of Asturias Award Laureate for Literature|publisher=Fundacion Princessa de Asturias|date=24 qershor 2009|accessdate=11 korrik 2017}}</ref>
 
== Jetëshkrimi Jeta==
 
=== Vitet e hershme ===
U lind më 28 janar 1936 në [[Gjirokastra|Gjirokastër]], në një familje qytetare, i biri i Halit Kadaresë dhe Hatixhes nga familja [[myslyman]]eFamilja [[DobajtDobi|Dobi]], nje nder [[oxhaqet feudalë]].<ref>{{Cito web|url=http://www.gazetadita.al/portreti-i-nenes-qe-kur-erdhi-nuse-ne-deren-e-kadareve/|title=Portreti i nënës, që kur erdhi nuse në derën e Kadareve|date=7 prill 2015|website=gazetadita.al|publisher=Dita|last=Kadare|first=Ismail|language=sq|accessdate=22 nëntor 2020}}</ref> Çifti do të kishte edhe dy fëmijë të tjerë, Shahinin dhe Kadrien.<ref>{{Cite book|title=Një Kadare onkolog: [vëllai i vogël i Ismail Kadaresë]|last=Kadare|first=Shahin|publisher=Shekulli. - Nr. 27103|date=29 gusht 2009|isbn=|language=sq|pages=18-19}}</ref>
 
Shkollën fillore dhe të mesme e mbaroi në Gjirokastër. Kur u vendos [[Republika Popullore e Shqipërisë|regjimi komunist në Shqipëri]], ai ishte vetëm 8 vjeç.<ref>{{cite book |last=Kadare |first=Ismail |title=VEPRA: Vëllimi i njëzetë|publisher=Onufri|date=2009 |page=210 |chapter=Pesha e Kryqit |isbn=978-99943-42-99-0|language=sq}}</ref> Në moshën 12 vjeçare arrestohet nga regjimi i sapovendosur komunist nën akuzën “falsifikues monedhash”, meqë gjatë lojës me shokun e tij kishin krijuar me plumb të shkrirë monedha 5-lekëshe dhe ia kishin treguar gjithkujt me hare. Policia i arrestoi gjatë orës së mësimit në shkollë, dy ditë përpara ditës së votimeve dhe Ismaili bëri dy ditë burg derisa ndërhyri avokati i Kadarenjve dhe e liruan për shkak të moshës së mitur.<ref>{{cite web|title=Biografia, Kadare u arrestua në moshën 12-vjeç për falsifikim monedhash|url=http://www.panorama.com.al/biografia-kadare-u-arrestua-ne-moshen-12-vjec-per-falsifikim-monedhash/|publisher=Gazeta Panorama|accessdate=30 shtator 2017|date=13 tetor 2013}}</ref><ref>{{cite book|last1=Kulla|first1=Ndriçim|title=[[Ylli i Shkrimtarit (Ndriçim Kulla)|Ylli i Shkrimtarit]]|date=2013|publisher=Plejad|place=Tiranë|isbn=978-9928-4170-3-9}}</ref> Në moshën 13 vjeçare zbuloi Makbethin, një ndër veprat e [[William Shakespeare|Shekspirit]], dhe kështu i lindi dashuria për letërsinë. Në këtë moshë shkroi tregimet e para të cilat i botoi te revista ''Pionieri'' në Tiranë.<ref name="Jorina">{{Cite web|url=http://www.panorama.com.al/bibliografia-e-vepres-se-kadarese/|title=Bibliografi e veprës së Kadaresë|date=3 shkurt 2015|publisher=Gazeta Panorama|last=Kryeziu-Shkreta|first=Jorina|language=sq}}</ref>
 
[[Skeda:Главное здание Литературного института имени Горького.JPG|parapamje|Instituti Gorki]]
Studimet universitare i kreu në [[Tirana|Tiranë]], ku më 1958 mbaroi degën e Gjuhës e të Letërsisë në [[Universiteti i Tiranës|Universitetin e Tiranës]] dhe u diplomua për Mësuesi. Shkroi romanin e tij të parë "Mjegullat e Tiranës", të cilin e përfundoi në prag të vijimit të studimeve.<ref name=":2">{{Cite journal|last=Kadare|first=Ismail|date=30 maj 2014|title=E dashura e fakultetit si ma shpërfytyroi kolegu im në roman: ["Mjegullat e Tiranës", Ismail Kadare]|url=http://old.shqiptarja.com/kulture/2730/kadare-e-dashura-e-fakultetit-si-ma-shp-rfytyroi-kolegu-n--roman-217266.html|journal=[[Shqiptarja.com]]|volume=125|pages=16-17|via=|interviewer=Viola Isufaj}}{{Lidhje e thyer}}</ref> Në vitet 1958-1960 studioi në [[Moska|Moskë]], në Institutin e Letërsisë Botërore "Maksim Gorki", gjatë periudhës së zbutjes hrushoviane. Atje pati mundësi të lexonte letërsi bashkëkohore perëndimore, e cila kishte filluar të përkthehej në rusisht.<ref>{{harvnb|Morgan|2011|p=49}}</ref> Në institutin Gorki, vendos të hedhë poshtë kanonet e realizmit socialist dhe të shkruajë të kundërtën e asaj që dogma komuniste e quante letërsi "të mirë".<ref name="FayéFayard">{{cite book |last=Fayé|first=Éric |editor-last=Kadaré|editor-first=Ismail |title=œuvres completes: tome 1|publisher=Editions Fayard |date=1993|pages=10-20|language=fr}}</ref> Ai gjithashtu kultivoi një qëndrim përbuzës ndaj servilëve të partisë dhe të nomenklaturës, një qëndrim i cili, shkruan ai, ishte produkt i arrogancës rinore.<ref>{{harvnb|Morgan|2011|p=54}}</ref> Kadare detyrohet t'i braktisë studimet para kohe për shkak të [[Prishja sovjetiko-shqiptare|prishjes së marrëdhënieve mes]] Shqipërisë dhe [[Bashkimi Sovjetik|Bashkimit Sovjetik]]. U kthye në atdhe dhe i mëshoi karrierës letrare.<ref name="Brit">[https://www.britannica.com/biography/Ismail-Kadare ''Ismail Kadare, Albanian writer'', Brittanica.com.] marrë më 14 korrik 2018</ref>
 
== ShihVitet edhe'60 ==▼
=== Ballafaqimi i brezit të ri dhe të vjetër (1960-1961)===
Përgjatë viteve '50 dhe në fillimet e viteve '60, Kadare ishte i njohur për poezi<ref>{{harvnb|Morgan|2011|p=66}}</ref>, kurse duke filluar nga vitet '60 edhe për prozë.<ref>{{harvnb|Apolloni|2012|p=22}}</ref>} Rinia i pëlqente veprat e tij, për ta ai kishte diçka të re për të thënë. Ai hyri në rrethet e shkrimtarëve dhe kishte marrëdhënie të mira me figura letrare. Në vitin 1961 botoi edhe një vëllim poetik me titull [[Shekulli im]]. Në këtë kohë u njoh me gruan e tij [[Helena Kadare|Helenën]], e cila qe fanse e tij.<ref>{{harvnb|Morgan|2011|p=66}}</ref>
 
Ndërkaq qysh pas kthimit në Shqipëri filluan sulmet ndaj tij duke e akuzuar për dekadencë.<ref name="Bardhyli" /> Në atë periudhë pjesa më e madhe e shkrimtarëve i përkisnin brezit të dalë nga [[Lufta e Dytë Botërore|lufta]]. Konflikti mes tyre dhe brezit të ri, Kadare, [[Dritëro Agolli|Agolli]] dhe [[Fatos Arapi|Arapi]] kulminoi në një mbledhje të shkrimarëve të të dy brezave në vitin 1961, ku ishte i pranishëm dhe vetë [[Enver Hoxha]]. Kadare që i përkiste brezit të ri mbrojti letërsinë e re dhe çuditërisht Hoxha këtu mori anën e të rinjve. Kjo manovër e Hoxhës ishte edhe goditje ndaj brezit të vjetër ish-partizan.<ref name="Bardhyli" />
 
=== Romanet e para (1962-1965)===
Gjatë qëndrimit në Moskë kishte shkruar romanin "[[Qyteti pa reklama]]" duke sfiduar qëllimshëm rregullat e [[Realizmi socialist|realizmit socialist]]. Për shkak të temës delikate të romanit, që bënte fjalë për studentë të shthurur e amoralë që arrijnë suksesin me anë të falsifikimeve, e që ishte në kundërshtim të plotë me realizmin socialist, romani mbeti pa u botuar.<ref>{{Cite web|author=Ndue Ukaj|url=http://www.gazetaexpress.com/arte/ismail-kadare-letersia-identiteti-dhe-historia-205610/?archive=1|title=Ismail Kadare: Letërsia, identiteti dhe historia|work=Gazeta Ekspress|date=2016-05-27|accessdate=2017-09-15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170305113433/http://www.gazetaexpress.com/arte/ismail-kadare-letersia-identiteti-dhe-historia-205610/?archive=1|archivedate=5 mars 2017|url-status=dead}}</ref> Qyteti pa reklama është kritikë e fuqishme ndaj socializmit shqiptar.<ref>{{harvnb|Morgan|2011|p=60-61|quote=Qyteti pa reklama përdor format bashkëkohore të letërsisë rinore për t'i bërë kritikë të fuqishme karrierizmit socialist e si rrjedhim socializmit shqiptar. Edhe në këto faza të karrierës së tij si shkrimtar i formuar, Kadareja refuzon të bëjë lëshime kundrejt realizmit socialist dhe pikëpamjeve ML ndaj historisë për ti bërë veprat e pranueshme për regjimin.}}</ref>
Këtë vepër ia tregoi një miku të tij, i cili e këshilloi që ta mbante të fshehur. Nga ky roman shkëputi një fragment, i cili u botua si novelë me titullin "[[Ditë kafenesh]]" më 1962 te "Zëri i Rinisë".<ref>{{Cite book|title=Zanafilla e "Një ditë kafenesh": një shpjegim i vështirë|last=Kadare|first=Ismail|publisher=Onufri|year=2005|isbn=9789994332403|place=Tiranë|pages=|language=sq|trans-title=Ditë kafenesh, ''parathënia''}}</ref> Sapo doli u ndalua,<ref>{{harvnb|Morgan|2011|p=68}}</ref> duke kontribuar për namin e Kadaresë për dekadencë.<ref>{{harvnb|Morgan|2011|p=54}}</ref>
 
Në vitin 1963 e botoi romanin ''[[Gjenerali i ushtrisë së vdekur]]'', që trajtonte temën e një gjenerali italian dhe një prifti që vijnë në Shqipëri për të marrë eshtrat e ushtarëve italianë të rënë në Luftën e Dytë Botërore.<ref>{{cito lajm|last1=Kuçuku|first1=Bashkim|title=Bashkim Kuçuku:Historia reale e Gjeneralit që erdhi në Shqipëri në ‘60|accessdate=15 September 2017|work=Gazeta Mapo|agency=Mapo|issue=655|date=13 gusht 2012|url=https://issuu.com/gazetamapo/docs/13gusht|page=10}}</ref><ref name="Kuçuku">{{cito uebin|last1=Kuçuku|first1=Bashkim|title=Historia reale e Gjeneralit qe erdhi ne Shqiperi ne ‘60|url=https://www.shqiperia.com/Historia-reale-e-Gjeneralit-qe-erdhi-ne-Shqiperi-ne-60.17670/|website=shqipëria.com|accessdate=15 September 2017}}</ref><ref>{{harvnb|Morgan|2011|p=74}}</ref> Në roman kishte injoruar realizmin socialist, mungonte heroi pozitiv dhe nuk përmendej [[Partia e Punës e Shqipërisë|Partia]]. Ai u prit keq nga kritikët zyrtarë dhe u injorua. Derisa shkrimtarët zyrtarë shkruanin për diellin ideologjik që ngrohte të gjithë komunistët njësoj, Kadare nuk do t'ia hiqte retë as shiun tokës shqiptare në veprën e tij.<ref>{{harvnb|Apolloni|2012|p=33-34}}</ref> Romani pasues, "[[Përbindëshi (Roman)|Përbindëshi]]", i cili ishte antidogmatik<ref>{{harvnb|Apolloni|2012|p=36}}</ref>, u botua në revistën ''Nëntori'', mirëpo menjëherë u etiketua si dekadent dhe u ndalua.<ref>{{cite book|last1=Kadare|first1=Helena|title=Kohë e pamjaftueshme|publisher=Onufri|year=2011|page=144|language=sq}}</ref>
 
Gjatë viteve '60 në shkrimet e kritikës zyrtare kryesisht injorohet ose përmendet rrallë, në kontrast me shkrimtarët e mëdhenj të kohës të cilët kritika i pëlqente.<ref>{{harvnb|Apolloni|2012|p=34}}</ref>
 
=== Në gjirin e popullit (1966-1969) ===
[[Skeda:Enver Hoxha. Vepra 47.JPG|parapamjethumb|200px|Në vjeshtë 1966, Enver Hoxha lëshoi thirrjen që letërsia dhe artet të bëhen "armë e fuqishme në
duart e partisë për edukimin e punonjësve me frymën e socializmit dhe komunizmit" dhe të udhëhiqen nga "kërkesat ideologjike e politike të partisë".<ref>Robert Elsie (1995), ''Histori e Letërsisë Shqiptare'', përktheu Abdurrahman Myftiu, Tirana & Peja: Dukagjini, 1997. fq. 265</ref>.]]
Më 1966, [[Enver Hoxha]] filloi revolucionin kulturor shqiptar dhe si rrjedhojë artistët u dërguan nëpër qytete provinciale për të qenë "gju më gju me popullin". Shkrimtarët u përballën edhe me indiferencë nga bota e jashtme demokratike dhe kuptuan se ishin të vetmuar përballë shtetit, i cili mund të bënte me ta çfarë të donte pa u bezdisur prej askujt.<ref>{{harvnb|Helena|2011|p=169-170}}</ref>
 
Kadare u dërgua në qytetin e [[Berat|Beratit]] ku qëndroi dy vjet si korrespodent i gazetës "Drita", e ku u njoh me punëtorët e kombinatit të tekstilit. Në vitin 1967, Kadare u caktua në delegacionin e Lidhjes së Shkrimtarëve që u dërgua në [[Republika Popullore e Kinës|Kinë]], bashkë me disa delegacione të tjera.<ref>{{harvnb|Helena|2011|p=189-191}}</ref> Në atë kohë Revolucioni Kulturor në Kinë ishte në kulm, ndërsa letërsia ndodhej në agoni. Përvojat e tij në Kinën komuniste do t'i trajtonte më vonë në veprën e tij.<ref name="FayeKoncerti">{{cite book |last=Faye|first=Eric |editor-last=Kadare |editor-first=Ismail |title=Koncert në fund të dimrit|publisher=Onufri |date=2011|pages=vii–xii |chapter=Parathënie|language=sq}}</ref> Pas Kinës, delegacioni i Kadaresë qëndroi dy javë në [[Vietnam]], ku lufta ishte përshkallëzuar dhe [[Lufta e Vietnamit|bombardimet amerikane]] ishin në kulm. Ditën e fundit kur po kalonin [[Mekongu|lumin Mekong]] me një trap të madh i zuri bombardimi midis lumit.<ref>{{harvnb|Helena|2011|p=189-191}}</ref>
 
Meqenëse dy nga veprat e tij tashmë ishin të ndaluara, kurse ''Gjenerali i ushtrisë së vdekur'' u prit ftohtë dhe nuk mundi ta ribotonte, ai gjykoi se në këtë situatë nuk guxonte të bënte më gabime. I përballur me klimën e pafavorshme për krijimtari të lirë dhe i gjetur nën trysni për të shkruar diçka për të "tashmen e gëzuar", gjatë qëndrimit në kombinatin e tekstilit në Berat, Kadare mendon në duhet të braktisë letërsinë, apo të bëjë lëshime dhe të shkruajë nën trysninë e dogmës. Në këtë sfond merr formë romani "Lëkura e daulles",<ref name="FayeDasma"/> që e shkroi pa dëshirën e tij<ref>{{harvnb|Apolloni|2012|p=35}}</ref> U botua në vitin 1967 në revistën "''Nëntori''", në kulmin e revolucionit kulturor. Kritika zyrtare e priti me entuziazëm dhe e cilësoi si një sukses në "riedukimin" e shkrimtarëve.<ref name="FayeDasma">{{cito uebin|title=“Kadare e përçmoi ‘Dasmën’, se u pëlqye nga kritika e kohës”|url=http://www.panorama.com.al/kadare-e-percmoi-dasmen-se-u-pelqye-nga-kritika-e-kohes/|website=Panorama Online|language=sq|accessdate=11 prill 2018}}</ref> Romani megjithatë është i mbushur me situata groteske dhe dialogë komikë, që i ka shtyrë disa studiues ta interpretojnë si tallje me aktualitetin komunist.<ref>{{harvnb|Apolloni|2012|p=22-23}}</ref>
Po të njëjtin vit u ribotua ''Gjenerali i ushtrisë së vdekur'' pas ca kompromiseve të vogla të cilat nuk e kënaqën kritikën zyrtare.<ref>{{harvnb|Apolloni|2012|p=34}}</ref><ref>{{harvnb|Morgan|2011|p=89}}</ref>
 
== Vitet '70 ==
=== Fillimet e suksesit ndërkombëtar (1970-1973)===
[[Figura:Libri - Kronikë në gur.jpg|parapamjethumb|Kronikë në gur, 1971]]
Në fillim të vitit 1970 shtëpia botuese franceze [[Albin Michel]] botoi në frëngjisht romanin [[Gjenerali i ushtrisë së vdekur]].<ref>{{harvnb|Morgan|2011|p=142}}</ref><ref name="Kuçuku" /> Ai pati jehonë të jashtëzakonshme në [[Franca|Francë]] dhe brenda tri vjetësh u përkthye në gati 20 gjuhë.<ref name="Kuçuku" /> Ky sukses nxiti xhelozinë e shkrimtarëve në Shqipëri. Brezi i vjetër i shkrimtarëve dhe kritikëve u zemërua jashtëzakonisht: "Ky roman u botua nga borgjezia dhe kjo nuk mund të pranohet," thotë një raport i policisë sekrete në atë kohë. Shkrimtarët tjerë u bënë bashkë kundër "të përkëdhelurit të Perëndimit".<ref>{{harvnb|Sinani|2011|p=96-98}}</ref> Kadare iu rikthye prapë temave historike.<ref>{{harvnb|Apolloni|2012|p=22}}</ref> Shkroi e botoi romanet [[Kështjella]] (1970) dhe [[Kronikë në gur]] (1971), të cilat u botuan në Francë njëra pas tjetrës.<ref name="Elshani">{{cito uebin|last1=Elshani|first1=Sadik|title=Jehona e veprës së Ismail Kadaresë|url=http://www.botasot.info/opinione/509436/jehona-e-vepres-se-ismail-kadarese/|website=[[Bota Sot]]|accessdate=23 janar 2018|date=31 janar 2016|language=sq|quote=Edhe per romanin "Keshtjella", Kadare gjithashtu e merr subjektin nga historia e popullit shqiptar, qendresen dhe lufterat e popullit shqiptar nen udheheqjen e heroit tone kombetar, Gjergj Kastriot Skenderbeut. [...]Romani "Keshtjella" eshte botuar ne Paris me 1972, me titull: "Daullet e shiut".[...] "Kronike ne gur" eshte botuar ne Paris me 1973.}}</ref> "Kështjella" bënte fjalë për rezistencën e shqiptarëve kundër osmanëve<ref name="Elshani" />, ndërsa romani autobiografik "''Kronikë në gur''" bënte fjalë për qytetin e Gjirokastrës dhe fëmijërinë e Kadaresë aty gjatë Luftës së Dytë Botërore.<ref>{{harvnb|Morgan|2011|p=47}}</ref> Gjatë këtyre viteve drejtonte po ashtu revistën e vetme në gjuhë të huaj të Lidhjes së Shkrimtarëve, ''Les lettres albanaises.''<ref>{{Cite web|url=http://www.histrad.info/langues/34-albanais/177-traduire-sous-le-totalitarisme|title=Traduire sous le totalitarisme|website=histrad.info|date=|last=Eriona Tartari}}</ref>
 
Rreshti 67:
Pas publikimit të dy romaneve me temë historike, Kadare u përball prapë me kritikat për shmangien e temave "aktuale", prandaj mendoi të shkruante një roman me temë prishjen e Shqipërisë me vendet tjera komuniste në dimrin e viteve 1960-1961,<ref>{{harvnb|Morgan|2011|p=128}}</ref> që pastaj t'i kishte duart e lira t'i rikthehej historisë dhe legjendave shqiptare për të cilat kritikohej që e kishte lënë pas dore [[Republika Popullore e Shqipërisë|Shqipërinë e Re]].<ref name="Faye"/> Romanit i vuri titullin "[[Dimri i vetmisë së madhe]]".
 
Sapo doli në fillim të vitit 1973, në shtyp shpërtheu një fushatë e paparë kritikash kundër Kadaresë, e cila zgjati muaj me radhë. Në të u përfshinë fshatarë, punëtorë, studentë, ushtarë, kritikë, studiues, zyrtarë të lartë; shkurt, i gjithë mekanizmi i propagandës komuniste. Kadare u akuzua për ironizim të "parimeve të socializmit", për "përkrahje të fshehtë të liberalizmit",<ref name="Gazeta shqip">{{cito uebin|author=Gazeta Shqip|title=Disidenca te “Dimri i madh”|url=http://gazeta-shqip.com/lajme/2014/09/05/disidenca-te-dimri-i-madh/|website=Gazeta Shqip|language=sq|accessdate=30 shtator 2017|date=5 shtator 2014}}</ref> për armiqësi ndaj [[Diktatura e proletariatit|Diktaturës së proletariatit]] dhe luftës së klasave. Përdorimi i fjalës vetmi në titull u kuptua si kritikë ndaj Hoxhës.<ref>{{harvnb|Morgan|2011|p=153}}</ref> Vetë ministri i brendshëm [[Kadri Hazbiu]] u deklarua lidhur me romanin: "''lexova dyzet faqe dhe pështyva dyzet herë''".<ref>{{cite book |author=Peter Morgan|title=Ismail Kadare: shkrimtari dhe diktatura, 1957-1990 |publisher=Shtëpia botuese 55|place=Tirana |date=2011 |ISBN=9789928106124|page=153}}</ref><ref>{{cito uebin|title=Kadri Hazbiu pështyu kur lexoi "Dimrin e vetmisë së madhe"|url=https://www.pressreader.com/albania/gazeta-shqiptare/20111109/282029029019765|language=sq|website=Press reader|publisher=Gateza Shqiptare|accessdate=30 shtator 2017|date=9 nëntor 2011}}</ref> Kadare kaloi një nga vitet më të errëta të jetës. U kërkua ndalimi i romanit, madje disa zëra kërkuan edhe arrestimin e autorit.<ref name="Faye"/><ref name="Gazeta shqip"/><ref>{{harnbharvnb|Morgan|2011|p=153}}</ref> Enver Hoxha qëndroi i heshtur<ref>{{harvnb|Morgan|2011|p=153}}</ref> dhe reagoi vetëm dy muaj pas fillimit të fushatës.<ref>{{harvnb|Fevziu|2011|p=153}}</ref> Kur gjatë një vizite në [[Elbasan]] u pyet rastësisht se çfarë mendonte për romanin, ai u dha të drejtë atyre që e quanin romanin antisocialist, por theksoi se shkrimtarët janë qenie të veçanta me mendje të mjegulluara. Të ndaloje romanin sipas tij ishte tu jepje të drejtë sovjetikëve dhe në Moskë këtë mund ta merrnin si shenjë se qarqet sovjetike në Shqipëri ishin ende të forta. Kaq mjaftoi që fushata të ndalej. Romani nuk u rishtyp më dhe për 3 vite u hesht për të.<ref name="Faye">{{cite book |last=Faye|first=Eric |editor-last=Kadare |editor-first=Ismail |title=Dimri i vetmisë së madhe|publisher=Onufri |date=2012|language=sq|pages=vii–xii |chapter=Parathënie}}</ref> Pas disa përpunimeve ai u ribotua në vitin 1977 nën titullin e ndryshuar "Dimri i madh" dhe u përkthye edhe në frëngjisht.<ref>{{harvnb|Morgan|2011|p=153-157}}</ref>
 
=== Pashallarët e kuq ===
Në vitin 1975 Kadare hyri prapë në telashe të mëdha me autoritetet kur çoi për botim poemën "[[Në mesditë Byroja Politike u mblodh|Pashallarët e kuq]]". Kur poema i ra në dorë Enver Hoxhës ai e quajti "akuzë e rëndë për udhëheqjen e partisë,[...] trakt i zi që bën thirrje për kryengritje" kurse Kadarenë e quajti "poet korbash".<ref name="GazetaShqip">{{cito uebin|last1=Lama|first1=Vahid|title=Rroftë Nexhmija, poshtë Kadare!”|url=http://gazeta-shqip.com/lajme/2012/09/30/rrofte-nexhmija-poshte-kadare/|website=Gazeta Shqip|language=sq|accessdate=10 nëntor 2017}}</ref> Kadare u detyrua të paraqiste autokritikë në Komitet Qëndror, para Ramiz Alisë, më pas para organizatës bazë të partisë në Lidhjen e Shkrimtarëve. Ai pranoi se kishte shkruar një vepër "armiqësore, kundër vijës së Partisë, Diktaturës së Proletariatit dhe popullit".<ref>{{harvnb|Morgan|2011|p=165-168}}</ref> Për të shpëtuar me dënim sa më të lehtë, u thellua duke bërë autokritikë retrospektive për vepra të mëparshme.<ref>{{harvnb|Sinani|2011|p=285}}</ref> Kadare u ndëshkua me vërejtje të rëndë në kartën e regjistrimit dhe paralajmërim për përjashtim nga Partia".<ref>{{harvnb|Sinani|2011|p=243}}</ref> Iu ndalua botimi i romaneve të reja,<ref name="FayéFayard"/>u syrgjynos fillimisht në [[Fieri|Fier]], e më pas në moçalet e Myzeqesë, ku duhej të hiqte dorë nga shkrimi dhe të mësonte të "kontribonte në mënyrë produktive në të mirën e kombit".<ref>{{harvnb|Morgan|2011|p=175}}</ref> Në ditarin e tij të datës 20 tetor 1975, Hoxha shkruante për Kadarenë: {{Quote|text=" Është e qartë se Kadareja është kundërrevolucionar, është kundër diktaturës së proletariatit, kundër dhunës dhe shtypjes së armiqve të klasës, ai është kundër socializmit në përgjithësi dhe në vëndin tonë në veçanti.'':— <small>Enver Hoxha</small><ref name="Panorama">{{cito uebin|last1=Hoxha|first1=Enver|title= “PASHALLARET E KUQ”/ Zbulohet ditari sekret i Enverit: Kadare poet i lig korbash ”|url= http://www.panorama.com.al/pashallaret-e-kuq-zbulohet-ditari-sekret-i-enverit-kadare-poet-i-lig-korbash/
|website=Panorama|accessdate=6 maj 2016}}</ref>|align=right|width=35%}} Sipas sekretarit personal të Enverit, ai mbi tekstin e poemës kishte lënë shënimin "''Ismail Kadareja të shkojë në burg!''” dhe në Tiranë flitej se arrestimi i Kadaresë ishte çështje ditësh.<ref>{{cito uebin|title=Vreri i Enverit pasi lexoi “Pashallarët e kuq”: Durimi mori fund, Kadare, në burg|url=http://www.panorama.com.al/vreri-i-enverit-pasi-lexoi-%E2%80%9Cpashallaret-e-kuq%E2%80%9D-durimi-mori-fund-kadare-te-shkoje-ne-burg/|website=Panorama Online|accessdate=10 nëntor 2017|date=27 gusht 2012|language=sq}}</ref> Mirëpo kupola komuniste e vlerësoi autokritikën e Kadaresë si "premtuese".<ref>{{harvnb|Sinani|2011|p=290}}</ref>
|website=Panorama|accessdate=6 maj 2016}}</ref>|align=right|width=35%}}
 
Pas kthimit në Tiranë, për të kapërcyer ndalesat, i maskoi romanet e reja si novela duke i ngjeshur në një përmbledhje novelash. Në vitin 1978 kur u prishën marrëdhëniet me Kinën botoi përmbledhjen e parë me "novela" "''[[Muzgu i perëndive të stepës]]''", "''[[Ura me tri harqe]]''", "''[[Kamarja e turpit]]''" dhe "''[[Komisioni i festës]]''" në një vëllim të përbashkët.<ref>{{cito uebin|title=Ura me tri harqe: triptik me një interzexo|url=https://bpl-polaris.bibliocommons.com/item/show/2150997075?active_tab=bib_info|website=Boston Public Library|accessdate=30 shtator 2017}}</ref> Me përjashtim të romanit të parë të përmbledhjes, i cili ishte autobiografik, tre të tjerët ishin me tema historike.<ref>{{cito uebin|last1=Gibbs|first1=Jonathan|title=Soviet satire skilfully mixes the personal and the political|url=http://www.independent.co.uk/arts-entertainment/books/reviews/twilight-of-the-eastern-gods-by-ismail-kadare-trans-david-bellos-book-review-soviet-satire-skilfully-9707151.html|website=The Independent|accessdate=30 shtator 2017}}</ref><ref>{{cito uebin|title=The Three-arched Bridge|url=https://books.google.com/books/about/The_Three_arched_Bridge.html?id=p5eAAAAAIAAJ|website=Google Books|accessdate=30 shtator 2017}}</ref><ref>{{cito uebin|last1=Gauss|first1=Karl-Markus|title=Rrëfimi i Kadaresë për rezistencën e Shqipërisë kundër shtypjes fetare|url=http://www.gazetadita.al/rrefimi-i-ismail-kadarese-per-rezistencen-e-shqiperise-kunder-shtypjes-fetare/|website=Gazeta Dita|accessdate=30 shtator 2017|date=6 korrik 2015}}</ref>
Rreshti 77:
Pas arrestimit të piktorit [[Maks Velo]] të cilin Kadare e kishte mik, ia shpëtoi një pikturë nga sekuestrimi dhe djegia duke e fshehur në shtëpinë e vet.<ref>{{cite web|author=Alda Bardhyli|title=Mbi kritikët e Kadaresë|date=2017|publisher=Kallnori|accessdate=6 shtator 2020|language=sq}}</ref> Iu gjet pranë mikut të tij, poetit [[Lasgush Poradeci]] dhe i ndihmoi t'i regjistronte vajzat në universitet.<ref name=":7">{{cite web|last1=Kaloci|first1=Dashnor|last2=Gusho|first2=Maria|title=Letra e rrallë e Lasgush Poradecit, për të bijën: Kostandinë, e shikon sa e rëndë është jeta, por ka dhe njerëz të mirë si Kadareja…|url=https://www.gazetatema.net/2019/06/26/letra-e-rralle-e-lasgush-poradecit-per-te-bijen-kostandine-e-shikon-sa-e-rende-eshte-jeta-por-ka-dhe-njerez-te-mire-si-kadareja/|date=25 June 2019|access-date=6 shtator 2020}}</ref>
 
== Vitet '80 ==
[[Skeda:Pallati i ëndrrave.jpg|parapamjethumb|170px|left|Pallati i ëndrrave]]
=== Kadare, armik i popullit (1980-1984) ===
Në vjeshtën e vitit 1980, Kadareja do të vizitojë Kosovën, me rastin e botimit të parë të kompletit të veprave të tij, në dhjetë vëllime, në [[Prishtinë]]. Me këtë rast, atij iu bë një pritje institucionale, pati takime të shumta me lexues dhe intelektualë shqiptarë të Kosovës dhe u njoh me preokupimet e shqiptarëve.<ref name="Kraja">{{cite web|last1=Kraja|first1=Mehmet|title=Si e ndihmoi Kadareja Kosovën në rrugë letrare dhe politike|url=http://www.panorama.com.al/si-e-ndihmoi-kadareja-kosoven-ne-rruge-letrare-dhe-politike/|publisher=Panorama|date=2016|accessdate=27 August 2020|language=sq}}</ref> Në vitin 1980 botoi në një përmbledhje të përbashkët romanet ''[[Prilli i thyer]]'', ''[[Kush e solli Doruntinën]]'' së bashku me dy kapitujt e parë të romanit ''Pallati i ëndrrave'' maskuar si [[novela|novelë]]. Një vit më vonë, më 1981, me rastin e ribotimit të një libri të mëhershëm shfrytëzoi rastin dhe e futi në të versionin e plotë të [[Pallati i ëndrrave|Pallatit të ëndrrave]], duke arritur kështu ta kapërcente censurën.<ref name=PallatiiËndrrave>{{cite book |last=Kuçuku |first=Bashkim |editor-last=Kadare |editor-first=Ismail |title=Pallati i ëndrrave|publisher=Onufri |date=1999 |pages=199–200 |chapter=Kryevepra e fshehur: odise kadareane |isbn=99927-30-31-5}}</ref> Vepra bënte fjalë për një shtet totalitar, që në shikim të parë dukej si [[Perandoria Osmane]], ku një institucion i quajtuar Pallati i ëndrrave mblidhte dhe analizonte ëndrrat e qytetarëve për të zbuluar në to shenja të rreziqeve që mund t'i kanoseshin shtetit. Shumë shpejt njerëzit filluan të vërenin se përshkrimet e kryeqytetit ku luheshin ngjarjet ishin identike me Tiranën, dhe atmosfera e frikës, arrestimeve dhe burgosjeve ishte e ngjashme me Shqipërinë komuniste.<ref name="Joachim Röhm">{{cite web | author= Joachim Röhm|url=http://www.joachim-roehm.info/palast_nachwort.pdf|title= NACHWORT ZUM PALAST DER TRÄUME |accessdate=13 shtator 2017}}</ref>
 
Line 87 ⟶ 88:
'''Përgjigje:''' Mehmet Shehu që drejtonte grupin tonë armiqësor, kishte parashikuar, që përveç sektorëve të tjerë, që unë kam shpjeguar më parë, të godiste vijën e Partisë edhe në art e letërsi. Kështu, në një nga bisedat e shumta armiqësore që kam bërë me Fiqret Shehun, kam mësuar se në këtë drejtim kishte përpunuar me detyra edhe Ismail Kadarenë. [...]Fiqreti më tregoi se edhe Ismail Kadareja ishte prej kohësh në pozicion armiqësor. Përpunimin e tij, më tha ajo, e ka bërë Todi Lubonja, me të cilin Ismaili kishte shoqëri të ngushtë. Ismail Kadareja ishte ngarkuar që të punonte sa më shumë me shkrimtarët dhe artistët e rinj e gradualisht t’i përpunonte ata e duke bërë sa më shumë të tillë, të formonte një rrymë liberale disidentësh, që do të përdoreshin kur të vinte koha. :— <small>Procesverbali i marrjes në pyetje të Llambi Ziçishtit, Tiranë, 24.09.1982 ''</small><ref name="Llambi">{{cito uebin|title=Procesverbali i marrjes në pyetje të Llambi Ziçishtit|url=http://www.gazetadita.al/deshmia-e-llambi-zicishtit-ismail-kadare-pjese-e-komplotit-te-mehmet-shehut-dhe-nje-leter-e-djalit-te-mehmetit/|accessdate=17 September 2017}}</ref>|align=right|width=35%}}
 
Në vjeshtë 1981 shkrimtari i ri [[Bashkim Shehu]], djali i kryeministrit [[Mehmet Shehu]], i tregoi në mirëbesim se i ati pas kthimit nga një takim me Enver Hoxhën ia kishte ndaluar takimin me Kadarenë me arsyen se ai ishte agjent i Perëndimit.<ref>{{harvnb|Helena|2011|p=182}}</ref> Më 17 dhjetor 1981 kryeministri i Shqipërisë [[Mehmet Shehu]] u gjet i vetëvrarë, më pas u shpall tradhtar dhe poliagjent.<ref name="Morgan1">{{cite book|last1=Morgan|first1=Peter|title=Kadare: Shkrimtari dhe diktatura 1957-1990|date=2011|publisher=Shtëpia Botuese "55"|place=Tiranë|isbn=978-9928-106-12-4|pages=224-226|language=sq}}</ref><ref name="FayeKoncerti" /> Një ditë para varrimit të Shehut, shkrimtarët dhe artistët u ftuan në një ekspozitë arti ku do të merrte pjesë vetë Enver Hoxha, mirëpo Kadare nuk u ftua. I vetëdijshëm për domethënien e riteve të tilla të përjashtimit, ai e mori me mend se ndodhej në rrezik. Ishte i shqetësuar se mos përfshihej në valën e spastrimeve.<ref name="Morgan1" /> E brengoste fakti që po atë vjeshtë kishte dorëzuar për botim edhe romanin [[Koncert në fund të dimrit|Koncerti]] në faqet e të cilit përmend mënyrën me të cilën diktatori kinez [[Mao Ce Tung|Mao Ce Duni]] kishte eliminuar zëvendësin e tij Lin Biao duke e paraqitur si aksident ajror.<ref name="FayeKoncerti" /><ref name="Morgan1" /> Në janar të vitit 1982 dritaret e shtëpisë së Kadaresë u thyen me gurë, ndërkaq para shtëpisë organizoheshin mitingje nga rrugeçër duke ulëritur "Kadare,agjent i borgjezisë, agjent i Mehmet Shehut.", me një guxim që i kishte habitur bashkëkohësit.<ref>{{Harvnb|Bejko|2007|pp=26,112}}</ref> Pranë apartmentit të Kadaresë gjatë netëve kishte prani të rrugeçërve.<ref>{{harvnb|Morgan|2011|p=260}}</ref>
 
Në vitet 1981-1982 [[Enver Hoxha]] ngarkoi [[Sigurimi]]n dhe Hetuesinë të përgatitnin dokumentet procedurale për arrestimin e Ismail Kadaresë nën akuzën veprimtari armiqësore dhe bashkëpunëtor në komplotin e Mehmet Shehut. Kadare do të akuzohej si sabotator i vijës së [[Partia e Punës e Shqipërisë|Partisë]] në art dhe kulturë.<ref name="Lame">{{cite web|title=Ekskluzive/Ish-kreu i Hetuesisë: Kadareja do dënohej si bashkëpunëtor i Mehmetit|author=Qemal Lame|url=http://www.panorama.com.al/ekskluzive-ish-kreu-i-hetuesise-kadareja-do-denohej-si-bashkepunetor-i-mehmetit44/|date=2017-03-28|language=sq|accessdate=2018-11-02}}</ref> Ishte vlerësuar se kishte ardhur momenti për ta dënuar Kadarenë si armik të Partisë dhe të Diktaturës së Proletariatit. Ishin përgatitur mbi dhjetë dëshmi ku flitej për veprimtarinë armiqësore të Kadaresë, kryesoret ishin nga [[Fiqirete Shehu]] dhe [[Llambi Ziçishti]].(shih kutiza në të djathtë)<ref name="Lame2">{{cite web|url=http://www.mapo.al/kryehetuesi-qemal-lame-sigurimi-shtetit-pergatiste-dosje-per-arrestimin-e-kadarese/|title=Kryehetuesi Qemal Lame: Sigurimi i Shtetit përgatiste dosje për arrestimin e Kadaresë|author=Qemal Lame|date=2014-02-25|language=sq|accessdate=2018-11-03}}</ref>. Bashkim Shehu tregon se ishte marrë në pyetje një javë rresht për Kadarenë si armik i rrezikshëm.<ref>{{harvnb|Morgan|2011|p=182}}</ref> Në një mbledhje të fshehtë të shtatorit 1982, Hoxha e përmend Kadarenë si pjesë të një grupi armiqësor me Todi Lubonjën dhe Fadil Paçramin.<ref>{{Harvnb|Bejko|2007|pp=26}}</ref>
Line 95 ⟶ 96:
[...] I ka ardhur koha. T’ia përveshim edhe atij [...] Të arrestohet!</blockquote>
 
Sipas Lames, janë dhënë dy urdhra konkretë nga Enver Hoxha për arrestim, të cilët u anuluan në çastin final të ekzekutimit të tyre. I pari u dha më 1982. <ref name="Lame2020b"/> Për Kadarenë ishte përgatitur arkivoli, predikimi ligjor në sallën e gjykimit të burgut, ekzekutimi në errësirën e mesnatës, zhdukja që të mos i gjendeshin as eshtrat dhe as një varr për ta kujtuar familjarët, njëlloj si me ish-Kryeministrin.<ref name="Lame2020a">{{cite web|url=http://www.panorama.com.al/kadarese-i-ishte-pergatitur-arkivoli-zbardhet-ditari-i-ish-kreut-te-hetuesise-zbulohet-biseda-mes-ramiz-alise-dhe-hekuran-isait-eshte-urdher-i-enverit-mos-u-mendo/| title= ‘Të arrestohet! Mos veproni menjëherë!’, Ish-kryehetuesi Qemal Lame rrëfen telefonatat me Enverin e Ramizin për prangosjen e Kadaresë: Kur u dha urdhri, ish-diktatori porositi që…|author=Qemal Lame|date=2020-08-06|accessdate=2020-08-12|language=sq}}</ref>
Në vitin 1983 në kupolën komuniste shqiptare erdhi prapë në rend të ditës arrestimi i Kadaresë por urdhri prapë u anulua.<ref name="Lame2020b"/> Sipas Lames, arrestimi i Kadaresë u la për më vonë, por ndjekja nga Sigurimi vazhdoi edhe më tej.
 
Shtypi botëror në ato vite e mbrojti hapur. Në një shkrim të revistës franceze ''Lire'', [[Bernard Pivot]] shkroi se [[Franca]] ishte e shqetësuar për faktin që Kadare nuk po i përgjigjej ftesës për të ardhur në [[Parisi|Paris]]. Në shkrim ishte fraza "Ne presim Ismail Kadarenë dhe jo kokën e tij në pjatë ..." <ref>{{harvnb|Helena|2011|p=388}}</ref> <ref>{{harvnb|Morgan|2011|p=261}}</ref> Më 1983 e lejuan t'i përgjigjet ftesës franceze dhe të vizitojë Francën pa familje ndërsa gruaja dhe vajzat mbaheshin në Shqipëri si mjet presioni. Sipas zakonit të kohës, nëse dilje jashtë shtetit dhe nuk pranoje të ktheheshe prapë, familja në Shqipëri përballej me pasoja të rënda.<ref name="Polovina">{{Cite web|url=http://www.panorama.com.al/polovina-nxjerr-letrat-pse-su-lejua-kadare-ne-kongresin-e-parisit/|title=Polovina nxjerr letrat pse s'u lejua Kadare në Kongresin e Parisit|website=panorama.com.al|publisher=[[Panorama]]|date=28 gusht 2017}}</ref><ref>{{harvnb|Morgan|2011|p=260-262}}</ref>
 
Romani i radhës i Kadaresë "[[Nata me hënë]]" i dalë në fillim të 1985, u ndalua.<ref>{{cite web|url=http://www.elsie.de/pdf/reviews/R1994KadareClaire.pdf |title=Ismail Kadare: A moonlit night |last=Elsie |first=Robert |date=1994 |website=Robert Elsie |access-date=September 13, 2017}}</ref> Më 9 Prill 1985, [[Enver Hoxha]] ra në koma; natën midis 10/11 Prill, ai ndërroi jetë, në moshën 76 vjeç. Në mbrëmjen e vdekjes së Hoxhës, 10 prill, anëtarë të Lidhjes së Shkrimtarëve, Byrosë Politike dhe Komitetit Qendror të Partisë Komuniste organizuan me ngut një mbledhje për të dënuar romanin e fundit të Kadaresë "Nata me hënë".<ref>{{harvnb|Morgan|2011|p=277-278}}</ref>
 
=== Nën Ramiz Alinë (1985-1989) ===
Shpresat për liberalizimin e Shqipërisë pas ardhjes në pushtet të [[Ramiz Alia|Ramiz Alisë]] u venitën.<ref>{{harvnb|Helena|2011|p=420}}</ref> Romanin tjetër "[[Vajza e Agamemnonit]]", ku në mënyrë të hapur shpreh mendime kundër regjimit komunist, e shkroi më 1985 dhe bashkë me disa vepra të tjera antikomuniste e nxori fshehtas jashtë shtetit nëpërmjet botuesit dhe mikut të tij francez [[Claude Durand]], me udhëzimin që të botoheshin në rast se Kadare pësonte ndonjë "aksident" në Shqipëri.<ref>{{cite book |last=Durand |first=Claude |editor-last=Kadare |editor-first=Ismail |title=Agamemnon's Daughter: A Novella and Stories|publisher=Arcade Publishing |date=2006 |translator-last=Bellos |translator-first=David |pages=ix–xii |chapter=About Agamemnon's Daughter: Adapted from the Publisher's Preface to the French Edition |language=en|isbn=978-1-559-70788-6}}</ref> Me qëllim që t'i bënte të njohur perëndimit situatën në Shqipëri, i dha botuesit të tij francez të dhëna të detajuarainformacione mbi burgjet dhe kampet e internimit të Shqipërisë komuniste të cilat më pas u botuan në një gazetën "L'Express" në Paris.<ref>{{harvnb|Sinani|2011|p=288}}</ref>
 
Në vitin 1986 botoi romanin "[[Krushqit janë të ngrirë]]" që fliste për dhunën dhe terrorin që përdornin serbët kundër shqiptarëve në Kosovë. Romani ishte frymëzuar nga demonstratat e shqiptarëve të Kosovës më 1981.<ref name="Kraja"/><ref>http://www.akllapi.net/t2513-dialogu-i-ramiz-alise-me-foto-camin-kadare-i-pari-shkrimtar-qe-kritikoi-dritero-agollin{{Lidhje e thyer}}</ref> Botimi i romanit në Tiranë, atëbotë, solli në Kosovë dy kumte diametralisht të kundërta: do të shkaktojë mirënjohje entuziaste te komuniteti letrar dhe intelektual i Kosovës, më një anë dhe, më anën tjetër, do të shtojë urrejtjen për Kadarenë te strukturat represive të pushtetit të atëhershëm serb.<ref name="Kraja"/>
 
Në vitin 1988 u bë anëtar i Institutit Francez.<ref>{{harvnb|Morgan|2011|p=288}}</ref> Në vitin 1989 ishte në listën e 12 të ftuarve personalë nga e gjithë bota, të presidentit francez [[François Miterrand]] në kremtimin e 200 vjetorit të [[Revolucioni francez|Revolucionit francez]], me ç'rast Ramiz Alia nuk mori fare ftesë. AtjeNë Paris, Kadare u takua me personalitete të kulturës dhe të politikës botërore, mes të cilëve dhe me presidentin e Jugosllavisë, sllovenin Janez Dërnovshek, me të cilin bisedoi për çështjen e Kosovës. Me 22 korrik u ftua të hajë mëngjes me presidentin Miterran në pallatin presidencial francez, Elize.<ref>{{Cite web|url=https://dosja.al/zoti-kadare-jam-i-lumtur-tiu-kem-prane-ne-festimet-e-200-vjetorit-te-frances-letra-e-89-es-e-presidentit-mitterand-qe-kishte-ftuar-35-kryetar-shtetesh-dhe-harruar/|date=2012|website=dosja.al|publisher=Dosja.al|last=KaloçoKaloçi|first=Dashnor|authorlink=Dashnor Kaloçi|language=sq|accessdate=25 august 2020}}</ref>
 
=== Rënia e komunizmit (1989-1991) ===
Në vitin 1989, disa muaj para rënies së komunizmit, autoritetet e caktuan pa dëshirën e tij zv. kryetar të Frontit Demokratik.<ref>{{harvnb|Morgan|2011|p=289}}</ref> Kadare duke shfrytëzuar famën e tij në Shqipëri dhe jashtë saj bëri deklarata gjithnjë e më të zëshme mbi domosdoshmërinë e ndryshimeve, veçanërisht në fushën e të drejtave të njeriut. Në parathënien e romanit të guximshëm [[Thikat]] (1989) nga [[Neshat Tozaj]] që denonconte shkeljet e Sigurimit, Kadare pohoi se vetëm duke pranuar dhe korrigjuar gabimet e mëparme mund të ecte Shqipëria përpara. Në shkurt 1990 Kadare kërkoi një takim me Ramiz Alinë ku i kërkoi të respektonte të drejtat e njeriut, të zbatonte reforma demokratike, reforma ekonomike dhe të hapej ndaj botës së jashtme.<ref name="Banac">{{cite book|title=Eastern Europe in Revolution |author=Ivo Banac|year=2019|language=en|pages=194-198}}</ref>
 
Në vjeshtën e vitit 1990, i zhgënjyer nga përpjekjet e udhëheqjes komuniste për t'i zgjatur jetën regjimit, Ismail Kadare vendosi të arratiset nga Shqipëria në Paris dhe të kërkojë nëpërmjet mediave perëndimore vendosjen e demokracisë. Me ndihmën e botuesit francez arrin të organizojë ikjen e familjes së tij. Me 25 tetor 1990, në kohën që në Tiranë po mbahej një konferencë e ministrave të jashtëm të vendeve të Ballkanit, Kadare njoftoi nga Parisi arratisjen e tij në Francë duke kërkuar vendosjen e demokracise dhe duke shprehur zhgënjimin për ndryshimet e ngadalshme.<ref name="Banac"/> Ikja e tij u mirëprit nga ata që donin demokratizimin e Shqipërisë, kurse pas arratisjes u shpall tradhtar dhe [[Ramiz Alia]] kërkoi ndjekjen penale të tij. ATSH deklaroi: "Kadare dezertoi!"<ref name="Lame"/>. Disa intelektualë, përkundër rrezikut që u kanosej, e përkrahën publikisht Kadarenë, të cilin autoritetet e kishin shpallur tradhëtar. Për shkak të popullaritetit të tij, autoritetet nuk gjetën përkrahje të mjaftueshme kundër tij dhe librat e tij nuk u ndaluan.<ref name="Banac"/><ref name="Laço">{{Cite web|url=http://shekulli.com.al/5050/|title=Kadare më tha: sakrifikohen më lehtë tre byroistë se sa unë: dy situatat kritike për Ismail Kadarenë, Pleniumi IV dhe arratisja në Francë: [raportet e shkrimtarit me regjimin, intervista]|date=2012|website=shekulli.com.al|publisher=[[Shekulli (gazetë)]]. - Nr. 3810, 1 tetor 2012|last=Laço|first=Teodor|authorlink=Teodor Laço|pages=4-5|interviewer=[[Leonard Veizi]]n}}</ref> Pak ditë pas arratisjes së Kadaresë, në konferencën kombëtare të letrarëve e artistëve të rinj mbajtur në Korçë, ku morën pjesë 500 letrarë dhe artistë, me t'u përmendur arratisja e Kadaresë nga një folës në podium, e gjitha salla shpërtheu në duartrokitje dhe brohoritje të zjarrta, në praninë e numrit dy të Partisë së Punës, [[Foto Çami]]t.<ref name="Zogaj">{{cite web|author=Preç Zogaj|authorlink=Preç Zogaj|title=Preç Zogaj rrëfen takimin me shkrimtarët pas arratisjes së Kadaresë në ‘91|url=http://www.panorama.com.al/prec-zogaj-rrefen-takimin-me-shkrimtaret-pas-arratisjes-se-kadarese-ne-91-qendrimi-ndryshe-i-dritero-agollit/|publisher=Panorama|date=2020|accessdate=6 shtator 2020|language=sq}}</ref>
 
Nga Sigurimi u përhap shpifja sipas së cilës Kadare i kishte quajtur refugjatët "jashtëqitje e kombit".<ref name="aleksi1">[http://archive.is/WytoJ Minella Aleksi: "Shpifjet ndaj Kadaresë për të penguar “Nobel”-in"], Panorama, 12 dhjetor 2014</ref>
 
=== Në demokraci ===
Pasi la Tiranën dhe aplikoi për azil politik në [[Franca|Francë]], mundi të ushtrojë profesionin e tij në liri të plotë. Mërgimi i tij në Paris qe i frytshëm dhe i mundësoi sukses të mëtejshëm, si në shqip ashtu edhe në frëngjisht.<ref>{{Cite book|url=http://www.elsie.de/pdf/articles/A2005AlbWritingEnglTrans.pdf|title=Modern Albanian Literature and its reception in the english-speaking world (lecture)|last=Elsie|first=Robert|publisher=|year=2005|isbn=|language=en|pages=}}</ref>
 
Line 129 ⟶ 130:
 
=== Sulmet ===
Pas rënies së komunizmit, disa bashkëpunëtorë të Sigurimit kishin dërguar letra me denoncime kundër Kadaresë në të gjitha anët dhe në gjuhë të ndryshme.<ref>{{Harvnb|Bejko|2007|pp=109}}</ref> Disa shkrimtarë të brezit të ri u instrumentalizuan nga komunistët, u sorollatën nëpër sallonet e vendeve perëndimore duke shpifur dhe sulmuar veprat e Kadaresë, të cilat përmbanin kritika të rafinuara ndaj të regjimit, dhe duke e etiketuar vetë Kadarenë si protege- i mbrojtur i Enver Hoxhës. Ata provuan që me veprat e tyre letrare të bëhen të famshëm por u kuptua shumë shpejt se krijonin letërsi të pafuqishme.<ref>{{cite journal|author=[[Beqë Cufaj]] |title=Das gespenstische Moskau der fünfziger Jahre ist uns nicht fern |publisher=Frankfurter Allgemeine Zeitung|Datedate=2016-10-15|language=de|url=http://www.joachim-roehm.info/FAZ_Cufaj%20Die%20Daemmerung%20der%20Steppengoetter.pdf|format=PDF |accessdate=2020-08-23|language=de}}</ref> Qarqet e ulëta shqiptare dhe antishqiptare kanë dërguar letra të liga denoncuese ndaj Kadaresë në drejtim të Akademisë Suedeze e cila ndan Çmimin Nobel.<ref name="Tufa1">{{cite web|last1=Tufa|first1=Agron|title title= Nga Agron Tufa/ MBI ÇMIMIN “NOBEL” NË LETËRSI DHE KADARENË|url=https://www.cna.al/2016/10/11/nga-agron-tufa-mbi-cmimin-nobel-ne-letersi-dhe-kadarene/|date=11 October 2016|accessdate=5 November 2018|language=sq}}</ref> Kadare [https://www.youtube.com/watch?v=5obq9nd1AsY ka treguar] që edhe kur e ka fituar çmimin Man Booker në vitin 2005 është përballur me një fushatë denoncimesh dhe orvatjesh agresive nga ana e disa shqiptarëve që ta pengojnëpengonin që çmimi t'i ndahej atij. Me botimin e veprës [[Disidentët e rremë]] në vitin 2007 nga pedagogu i persekutuar gjatë komunizmit, [[Sadik Bejko]], i cili kishte nxjerrë të dhëna nga arkivat shqiptarëshqiptare, u zbulua që disa nga sulmuesit e Kadaresë gjatë tranzicionit kishin qenë bashkëpunëtorë apo anëtarë të Sigurimit dhe dëshimtarë të rremë në gjyqet e komunizmit.
 
Sipas një studiuesi, në Shqipëri më shumë sulmohet Kadareja sesa Enver Hoxha.<ref>{{cite web|author=Ndue Ukaj|title=Mbi kritikët e Kadaresë|date=23 shtator 2017|publisher=Kallnori|accessdate=6 shtator 2020|language=sq}}</ref> Studiuesi Bashkim Kuçuku gjykon se vlerësimet e larta të kritikës botërore, për mendjet shkencërisht të varfra, në Shqipëri, janë të pabesueshme, kurse, në shpirtrat e tharë nga narcizizmi nxisin mëri të verbra, të cilat rreken t’i mbulojnë me sofizma nga më të ndryshmet dhe sulme ndaj Kadaresë.<ref name="Kuçuku2">{{cite book|author=Bashkim Kuçuku|title=Kadare në gjuhët e botës|p=8-9|year=2015|location=Tirana|publisher=Onufri|language=sq.}}</ref> Sipas pedagogut shqiptaro-amerikan Gjek Marinaj, arsyeja kryesore e sulmeve kundër Kadaresë në Shqipëri është '''injoranca'''. Kundërshtarëve të Kadaresë u duhet akoma kohë për ta kuptuar atë dhe rolin e tij në letërsinë shqipe dhe botërore. Ai i ka ndarë në 5 grupe sulmuesit e Kadaresë: ata që ia lënë fajin Kadaresë për problemet e tyre të përditshme, shkrimtarët mediokër që e sulmojnë Kadarenë për tu dukur, ata që e sulmojnë për shkak të xhelozisë, ata që e sulmojnë për të mbuluar të shkuarën e tyre komuniste, dhe grupi i pestë të cilin e konsideron më të rrezikshmin:<ref name="Marinaj">{{cite web|last1=Marinaj|first1=Gjek|title=“Si e futa Kadarenë në programet mësimore të kolegjit të Dallasit, pasi hoqa romancierin e njohur amerikan”|url=http://www.panorama.com.al/si-e-futa-kadarene-ne-programet-mesimore-te-kolegjit-te-dallasit-pasi-hoqa-romancierin-e-njohur-amerikan/|date=2018|accessdate=23 gusht 2020|language=sq}}</ref>
<blockquote>[...] grupi i pestë dhe më i rrezikshmi përbëhet nga ata që e sulmojnë Kadarenë për të dëmtuar kombin shqiptar. Ata nuk duan që Kadareja të fitojë Çmimin Nobel, sepse nuk duan që Shqipëria ta fitoje atë. Ata nuk duan që Kadareja të studiohet në kolegjet dhe universitetet e huaja, sepse edhe tematika, shqetësimet, kultura, dhe jeta e shqiptarëve do të studiohej e vlerësohej.[...]</blockquote>
 
== Jeta private ==▼
Kadare është martuar me shkrimtaren [[Helena Kadare]] dhe kanë dy vajza. Njëra nga vajzat, Besiana është ambasadore e përhershme e Shqipërisë në [[UNESCO]].<ref>{{Cite web|url=https://www.gazetaexpress.com/lajme/a-e-keni-ditur-se-vajza-e-ismail-kadares-eshte-ambasadore-e-perhershme-ne-unesco-139058/?archive=1|title=A e keni ditur se vajza e Ismail Kadaresë është ambasadore e përhershme në Unesco?}}</ref>▼
 
== Vepra ==
Kadare është shkrimtari i vetëm shqiptar me njohje ndërkombëtare të gjerësishme<ref>{{Cite web|url=http://www.elsie.de/pdf/articles/A2001CountriesCultures.pdf|title=Albania: Countries and Cultures|date=2001|publisher=Macmillan Library Reference|last=Elsie|first=Robert|trans-title=Shtetet dhe kulturat e tyre. Vol. 1. ''Melvin Ember & Carol R. Ember''|pages=12-22|isbn=0-02-864947-8}}</ref> dhe është përkthyer në 45 gjuhë.<ref>{{harvnb|Shatro|2016|p=8}}</ref> Para Kadaresë, [[letërsia shqipe]] njihej pak në botë,<ref>{{harvnb|Shatro|2016|p=7}}</ref> falë tij u bë e njohur, e lexuar dhe e çmuar. Për herë të parë në historinë e vet, nëpërmjet saj letërsia shqipe është integruar në letërsinë evropiane dhe botërore, dhe përfaqësohet denjësisht në hartën e tyre.<ref name="Kuçuku2"/> Letërsia e Kadaresë ka dhënë një kontribut të çmuar në krijimin e gjuhës dhe letërsisë kombëtare.<ref name="Bardhyli" />
 
Kadare u përpoq të shkruajë letërsi normale në një vend jonormal. Vepra e tij është luftë e pareshtur për të arritur botimin, duke iu kundërvënë politikës zyrtare, madje duke vënë në rrezik edhe jetën e tij. Kadare thuri strategji dhe përdori dredhira për t'ia hedhur censurës komuniste. Letërsia e tij është quajtur letërsi rezistence.<ref>{{cite journal|author=Jose Carlos Rodrigo Breto, |journal=Revista Ex Libris, Tiranë,Nr 2|title=Kadare|location=Tiranë|date=30 nëntor 2018, |page=fq 10}}</ref> Kadare e sfidoi [[realizmi socialist|realizmin socialist]] për tre dekada<ref>{{harvnb|Apolloni|2012|p=20}}</ref> duke iu kundërvënë me realizëm subjektiv.<ref name="Apolloni1">{{cite book|last1=Apolloni|first1=Ag|title=Paradigma e Proteut|date=2012|publisher=OM|isbn=9789951632041}}</ref> Studiuesja Alda Bardhyli e ka quajtuar aftësinë e Kadaresë për t'iu shmangur realizmit socialist të jashtëzakonshme.<ref name="Bardhyli">{{cite web|author=Alda Bardhyli|title=INTERVISTA/ Alda Bardhyli: Kadare, si shkroi letërsi i survejuar |url=https://alpenews.al/intervista-alda-bardhyli-kadare-si-shkroi-letersi-i-survejuar-foto|website=Alpnews|date=28 January 2018|language=sq|accessdate=3 November 2018|language=sq}}</ref> Pothuajse në të gjitha veprat e tij e ka sfiduar regjimin përmes një "disidence të heshtur".<ref name="Bardhyli" /> Kadare iu shmang realizmit socialist dhe censurës shtetërore përmes mjeteve alegorike, simbolike, historike dhe mitologjike.<ref>{{Cite book|title=Between(s) and Beyond(s) in Contemporary Albanian Literature|last=Shatro|first=Bavjola|publisher=Cambridge Scholars Publishing|year=2016|isbn=9781443899970|language=en|pages=8, 51}}</ref> Albanologu [[Robert Elsie]] ka thënë se kushtet në të cilat Ismail Kadare ka jetuar dhe shkruar nuk ishin të krahasueshme me vendet e tjera komuniste në Evropë, ku kishte të paktën një shkallë të caktuar të tolerancës për disidencë, përkundrazi, situata në Shqipërinë socialiste ishte e krahasueshme me atë në Korenë e Veriut ose Bashkimin Sovjetik gjatë viteve '30 kur drejtohej nga Stalini. Megjithatë Kadare shfrytëzoi çdo rast për të sulmuar regjimin në veprat e tij nëpërmjet alegorive politike, të cilat kuptoheshin nga lexuesit e edukuar shqiptarë.<ref>{{cite book|author1=Robert Elsie|authorlink1=Robert Elsie|title=Albanian Literature: A Short History|date=2005|publisher=I.B.Taurus|place=Londër|language=en|isbn=1-84511-031-5|pages=182–183|url=https://books.google.com/books?id=ox3Wx1Nl_2MC&printsec=frontcover&dq=albanian+literature&hl=de&sa=X&ved=0ahUKEwif6oeQqozYAhXIaFAKHTfYAi0Q6AEIJjAA#v=onepage&q=conformist&f=false}}</ref>
Prozën e tij e karakterizojnë përgjithësimet e gjera historiko-filozofike, subjekti i ngjeshur dhe mendimi i thellë i shprehur shpesh me anë të parabolës, mbi bazën e asociacionit apo të analogjive historike. Temë qendrore e veprave të tij është totalitarizmi, mekanizmat e tij dhe kompliciteti që e bën atë të mundur.<ref name="Asturias"/>
 
=== Poezi ===
Vëllimi i tij i parë poetik i titulluar ''Frymëzime djaloshare'' u botua më 1954. Më pas do t'i botoheshin ''Ëndërrimet'' (1957), ''Shekulli im'' (1961) dhe më i çmuari ''Përse mendohen këto male'' (1964)<ref>{{Cite book|title=Biographical Dictionary of Central and Eastern Europe in the Twentieth Century|last=Wojciech Roszkowski|first=Jan Kofman|publisher=Routledge|year=2016|isbn=9781317475941|pages=418-419}}</ref>, ''Motive me diell'' (1968) dhe ''Koha'' (1976). Që në vitin 1966 trajtoi në poezi temën e Kosovës.<ref name="Kraja"/>[[Skeda:Vepra (Ismail Kadare).jpg|parapamjethumb|200px| Vepra e plotë, 2009]]
 
=== Prozë ===
Line 155 ⟶ 153:
Në vitet '60 ishte i çmuar realisht për talentin e tij nga Todi Lubonja dhe Fadil Paçrami.<ref>{{Cite journal|last=Lubonja|first=Liri|date=19 qershor 2015|title=Kadare prishi miqësinë me ne, do të "pastrojë" biografinë|url=http://www.panorama.com.al/267503/|journal=[[Panorama]]|volume=|pages=|via=}}</ref>
 
Në rastin e veprës "Kështjella", përveç temës së luftës kundër [[Osmanllinjtë|osmanëve]] është shtuar edhe elementi kishtar dhe kontributi i shqiptarëve për mbrojtjen e Evropës.<ref>{{Cite web|url=http://tvklan.al/a-i-retushoi-ismail-kadare-veprat-e-tij/|title=A i retushoi Ismail Kadare veprat e tij?|website=tvklan.al|date=22 janar 2018}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Jing|first=Ke|date=23 janar 2018|title=Roli i Kadaresë në identitetin shqiptar dhe retushimi i veprave të tij! (titull editorial)|url=|journal=[[Shekulli (gazetë)]]|volume=|pages=|via=|interviewer=Valeria Dedja}}</ref> Konstatim i bërë edhe nga studiuesi i shkrimtarit, [[Shaban Sinani]], që vëren se tek "Nëpunësi i pallatit të ëndrrave" personazhi e ka Ebu Qerimi në variantin e parë dhe Mark Alemi në variantin e dytë.<ref>{{Cite book|title=Etnos në epos: studim monografik|last=Sinani|first=Shaban|authorlink=Shaban Sinani|publisher=Naimi|year=2011|isbn=9789928109026|place=Tiranë|pages=123}}</ref>
 
=== Përkthime ===
Një ndër fushat më pak të lakuara të veprimtarisë së Kadaresë janë përkthimet, hulli të cilën e nisi më 1955, kur shqipëroi poemat ''Lisi, Fëminija, Në pyllin afër fronit, Katjusha, Pranvera,'' etj. të shkrimtarit rus M. Isakovski. Autorë të tjerë të shqipëruar prej tij janë: Eskili, Heminguej, Pushkin, Majakovski, Eminescu, Gogol, Esenin, Mihallkov, Shçipaçov, Mickieviç, Buske, Sendrar, Bodler, Andrade, Vijon, Kejler, Seferis, Kavafis, Elitis, Li Bo, Du Fu, Jan Czjun, etj.<ref name="Jorina" />
 
== Vlerësimi ndërkombëtar ==
[[Skeda:José Carlos Rodrigo Breto.jpg|parapamjethumb|180px|[[Jose Carlos Rodrigo Breto]], studiues i huaj i veprës së Kadaresë dhe autor i një disertacioni doktorate prej 1000 faqesh mbi këtë vepër]] Ismail Kadare është laureat i shumë çmimeve letrare kombëtare dhe ndërkombëtare. Në vitin [[1992]] u vlerësua me [[Prix Mondial Cino Del Duca]]. Në vitin [[2005]] fitoi çmimin "Man Booker International Prize" ku kishte qenë i nominuar bashkë me shkrimtarë të tjerë të mëdhenj, duke përfshirë nobelistë si [[Günter Grass]], [[Garbiel Garcia Marquez]], [[Kenzaburo Oe]] etj. Kryetari i jurisë e arsyetoi vendimin për t'i dhënë çmimin Kadaresë me fjalët: "Ismail Kadare është një shkrimtar që hedh në hartë një kulturë të tërë: historinë e saj, dëshirën, folklorin, politikën, fatkeqësitë. Ai është një shkrimtar universal me traditë rrëfimi që shkon deri tek Homeri". Në vitin [[2009]] u nderua me çmimin spanjoll Princi i Asturias për Artet - çmimi më i rëndësishëm letrar në vendet spanjolle, dhe një nga çmimet letrare më prestigjoze në botë. Në vitin [[2010]] Ismail Kadare nderohet në Itali me çmimin Lerici Pea.<ref>[http://www.balkanweb.com/m/kryesore/itali-ismail-kadare-nderohet-me-cmimin-lerici-pea-10-47802.html Balkanweb: Kadare nderohet me çmimin Lerici Pea]</ref> “''Dhënia e çmimit Lerici Pea 2010 autorit Kadare'' - shkruhet në motivimin e çmimit - ''nënkupton rolin e poezisë dhe letërsisë si instrument lirie, duke u bërë mbështetje për të gjithë njerëzit e botës, të cilëve iu mohohen liritë themelore''”.
 
Në vitin [[1996]] Kadare u bë anëtar për jetë i Akademisë së Shkencave Morale dhe Politike në Francë. U bë anëtar i Akademisë së Shkencave të Shqipërisë, anëtar i [[ASHAK|Akademisë së Shkencave të Kosovës]] dhe nga viti 2018 anëtar i jashtëm i Akademisë së Shkencave të Malit të Zi.
 
Ismail Kadare është dekoruar nga institucioniPresidenti i Presidentit të Republikës së Shqipërisë me [[Urdhri Nderi i Kombit|Urdhrin “Nderi i Kombit”]] dhendërsa nga shteti francez me urdhrat “Kryqi i Legjionit të Nderit” e “Oficer i Legjionit të Nderit”.
 
Me studimin e veprës së Kadaresë janë marrë autorë të shteteve të ndryshme, të cilët kanë botuar vepra dhe studime për të në gjuhët e tyre amtare: Eric Faye dhe Jean-Paul Champseix (frëngjisht), Piet de Moor (hollandisht), Peter Morgan (anglisht), [[Jose Carlos Rodrigo Breto]] (spanisht). Ky i fundit e ka vlerësuar si një nga shkrimtarët më të rëndësishëm të gjysmës së dytë të shekullit XX, dhe shkrimtarin më të rëndësishëm të shekullit XXI.<ref name="Breto"/>
 
;=== Mirënjohjet ndërkombëtar===
* [[Medalja e Artë e Lidhjes së Prizrenit]], [[Kosovë]]
* Prix mondial Cino Del Duca, [[Francë]], [[1992]]
* Çmimi "Bokaçio" [[Itali]],[[1997]]<ref>http://www.premioletterarioboccaccio.it/la-storia-del-premio/vincitori/123-premio-internazionale.html</ref>
* Herder Prize, [[Austria|Austri]], [[1998]]<ref>https://www.enotes.com/topics/ismail-kadare/in-depth</ref><ref>{{cite book|last1=Kryeziu|first1=Jorina|title=Narratori dhe narracioni në prozën e Ismail Kadaresë|date=maj 2015|publisher=Universiteti i Tiranës|place=Tiranë|page=230|url=http://www.doktoratura.unitir.edu.al/wp-content/uploads/2015/10/Doktoratura-Jorina-Kryeziu-Fakulteti-i-Histori-Filologjise-Departamenti-i-Letersise.pdf|accessdate=4 February 2018|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171208005955/http://www.doktoratura.unitir.edu.al/wp-content/uploads/2015/10/Doktoratura-Jorina-Kryeziu-Fakulteti-i-Histori-Filologjise-Departamenti-i-Letersise.pdf|archivedate=8 dhjetor 2017|url-status=dead|language=sq}}</ref>
* Ovid Prize, [[Rumani]], [[2003]]
* [[Çmimi Man Booker International Prize]], [[Britania e Madhe|Britani]], [[2005]]
* Princi i Asturias për Letërsinë, [[Spanjë]], [[2009]]
* Çmimi "Lerici Pea", [[Itali]], [[2010]]
* [[Çmimi Jeruzalem]], [[Izrael]], [[2015]] <ref>{{cite news|newspaper=The Times of Israel|url=http://www.timesofisrael.com/albanian-writer-to-receive-jerusalem-prize/|title=Albanian writer to receive Jerusalem Prize|author=Rebecca Wojno|date=January 15, 2015|language=en}}</ref>
* Commandeur de la Légion d’Honneur (C. LH), [[Francë]], [[2016]]
* Çmimi "Letërsia shqipe", [[Kosovë]], [[2017]]
* Çmimi "Nonino". [[Itali]], [[2018]]<ref name="Bardhyli" />
* [[Çmimet Shkencore Kombëtare|Çmimi i karrierës akademike]], nga [[Akademia e Shkencave e Shqipërisë]], [[2018]]<ref name="Gazeta-Shqip">{{cito lajm|last1=Gazeta-shqip|title=Akademia e Shkencave nderon me çmimin e karrierës Kadarenë|url=http://gazeta-shqip.com/lajme/2018/04/12/akademia-e-shkencave-nderon-me-cmimin-e-karrieres-kadarene/|accessdate=18 April 2018|agency=Gazeta Shqip|date=12 April 2018|language=sq}}</ref>
* Çmimi Park Kyong-ni, Korea e Jugut, [[2019]]
* Neustadt International Prize, SHBA, [[2020]]
* Prozart, Maqedoni e Veriut, [[2020]]
 
▲== Jeta private ==
▲Kadare është martuar me shkrimtaren [[Helena Kadare]] dhe kanë dy vajza. Njëra nga vajzat, Besiana është ambasadore e përhershme e Shqipërisë në [[UNESCO]].<ref>{{Cite web|url=https://www.gazetaexpress.com/lajme/a-e-keni-ditur-se-vajza-e-ismail-kadares-eshte-ambasadore-e-perhershme-ne-unesco-139058/?archive=1|title=A e keni ditur se vajza e Ismail Kadaresë është ambasadore e përhershme në Unesco?}}</ref>
 
== Skenare filmash ==
Line 199 ⟶ 200:
 
== Vepra mbi Kadarenë ==
* '''Eric Faye''' - ''Ismail Kadare: Promethe, porte-feu'' (Paris, 1991)
* '''Piet de Moor''' - ''Een masker voor de macht. Ismail Kadare, schrijver in de dictatuur'' (Amsterdam, 1996)
* '''Peter Morgan''' - ''Kadare: Shkrimtari dhe diktatura, 1957-1990'' (Londer, 2010)
* '''José Carlos Rodrigo Breto''' - ''Ismaíl Kadaré y la Gran Estratagema: reflejos literarios del totalitarismo'' (Madrid, 2015, tezë doktorate)
* '''José Carlos Rodrigo Breto''' - ''Ismaíl Kadaré: la Gran Estratagema'' (Barcelona, 2018)
 
* '''Bashkim Kuçuku dhe Jorina Kryeziu''' - ''Enciklopedi Kadareane, vëllimi I - The Kadarean Encyclopedia, volume I'', trilinguale, Onufri, 2020, ISBN 9789928313188
▲== Shih edhe ==
* [[Një dosje për Kadarenë]]▼
 
== Bibliografia ==
Rreshti 213:
*{{cite book|last1=Apolloni|first1=Ag|title=Paradigma e Proteut|date=2012|publisher=OM|place=Prishtinë|isbn=|language=sq}}
*{{cite book|author=Sadik Bejko|title=Disidentët e rremë|date=2007|publisher=55|language=sq|place=Tiranë}}
 
== Referimet ==▼
{{reflist|3}}▼
 
== Shih edhe ==
▲* [[Një dosje për Kadarenë]]
 
== Lidhje të jashtme ==
Line 227 ⟶ 233:
* [http://www.diplomatie.gouv.fr/en/france_159/label-france_2554/label-france-issues_2555/label-france-no.-33_3715/literature_4215/conversation-with-the-albanian-writer-ismail-kadare_6444.html France Diplomatie]
* [http://www.complete-review.com/quarterly/vol6/issue2/bellos.htm The Englishing of Ismail Kadare]
 
▲== Referimet ==
▲{{reflist|3}}
 
{{Ismail Kadare}}
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/wiki/Ismail_Kadare"