Llapusha: Dallime mes rishikimesh

'''Llapusha''' është një tërësi gjeografike dhe etnografike që përfshinë pjesën perëndimore të [[Kosovë]]s qendrore dhe ka shtrirje VJ. Në aspektin gjeografik krahina e Llapushës (Llapushnikut) bënë pjesë në makroregjonin kodrinoro - malor të [[Drenicë]]s. Lartësia mbidetare varion nga 400 - 1000 metra. Është trevë e rrethuar me male të ulëta 700 -1060 metra, rrafshnalta dhe kodrina, si dhe gryka të thella. Kjo trevë ka një pozitë shumë të mirë gjeografikegjeografikë pasi që gjendet në pjesën qendrore të Kosovës, përmes së cilës kalojnë rrugët kryesore që e lidhin Rrafshin e Dukagjinit dhe Fushën e Kosovës. Përmes Llapushës kalon magjistralja [[Prishtinë]] - [[Pejë]] (përkatësisht pjesa Llapushnik - Dollc). Në pjesën jugore të Llapushës kalon magjistralja [[Prishtinë]] - [[Prizren]] (përkatësisht pjesa Duhël - Suharekë).

Treva e Llapushës përfshin fshatra memë rreth 100 mijmijë banorë që gravitojnë në komunën e [[Malishevë]]s, [[Therandë]]s, [[Klinë]]s, [[Rahoveci]]t, [[Drenasi]]t dhe [[Istogu]]t. Kjo trevë kufizohet me Podgurin e [[Pejë]]s nenë veri, me [[Rrafshi i Dukagjinit|Dukagjinin]] në perëndim, me [[Anadrini]]n dhe Podgurin e [[Prizreni]]t në jug dhe [[Drenicë]]n në lindje.

Treva e Llapushës si tërësi gjeografikegjeografikë dhe etnografikeetnografikë ka kufij shumë të qartë malesh e lumenjsh që e dallojnë nga krahinat përreth. Megjithëkëtë rreth kufijve të trevës së Llapushës ka pasur dhe ka mendime të ndryshme nga shumë studiues tetë fushave tetë ndryshme. NeNë kuptimin gjeografik [[Riza Çavolli]] në literaturën e Gjeografisë fizikefizikë, trevën e Llapushës (Prekorupës) e vendosë në regjionin paramalorpara malor të Rrafshit të Dukagjinit, ku kufirin verior të kësaj trevetrevë e përbënë lumi Klina, atë perëndimor një pjesë e Drinit të Bardhë - Vargmalet Kaznik-Zatriq- Shkozë (Millanovc). Kufirin jugor malet e BiraqesBiraqës dhe Qafa e DuhlesDuhlës dhe atë perëndimor vargmalet Carralevë-Drenicë (Berishë) dhe Kosmaq. Dr. R. Doqi trevën e Llapushës e vendosë në një territor shumë më të vogël që përfshinë kryesisht Rrafshnaltën e Llapushës në katërkëndëshin lumi Klina, Drini i Bardhë-malet Koznik-Zatriq-lumi Mirusha dhe mali Kosmaq. Z. Cana kufijtë e kësaj trevetrevë i jep në mënyrë shumë të përgjithësuar duke përmendur anën e majte të Drinit tetë Bardhë dhe malet Koznik-Zatriq-Shkoze (Millanovc). L. Rushiti kur përmend lëvizjen kaçake ndër të tjera përmend kufijtë e Llapushës që fillojnë në fshatin Suhogerll dhe kufiri verior i kësaj trevetrevë del Lumi Kujavq. Në përgjithësi shikuar në aspektet gjeografike si lartësia mbidetare, fizionomia e terrenit, klima, ujeratujërat, vegjetacioni, llojet e tokës, vendbanimet etj, si dhe etnografike të popullsisë sesë kësaj trevë, përfshirë edhe mendimin e popullsisë që identifikohen historikisht me ketëkëtë trevë kjo trevë përfshin një territor shumë më të gjerë. Treva e Llapushës në kuptim kufirin verior dhe veriperëndimor të kësaj trevetrevë me Podgurin e Pejës (Anamalin e Pejës) dhe Lugu i Drinit e formon Lumi Kujavqe, ose së paku malet e Kërrninës Stenjavec 671 m dhe Jashanicës, pastaj kufirin perëndimor me Lugun e Baranit dhe Dushkajën e formon Drini i Bardhë deri tek Guri i Zi prej nga ky kufij shkon vijës shkarëse të vargmaleve Kaznik-Zatriq-Shkozë (Millanovc) mbi Rahovec nenë drejtimi VP-JL deri në vendbashkimin e lumenjve Toplluha dhe Suhareka mbi Suharekë, duke e ndarë këtë trevë nga treva e Anadrinit (Podrimes). Nga këtu kufirin jugor dhe juglindorë të Llapushës e bëjnë malet e Biraqës dhe të Carralevës deri në majën Bretanec 1044 m. Në këtë pjesë treva e Llapushës kufizohet me Podgurin e Prizrenit (Anamalin e Prizrenit). Kufirin juglindore dhe lindor e formojnë vargmalet Carraleve-Drenice (Berishe) dhe Kosmaq në drejtimi VP-JL dhe malet e ulëta Resnik e Kerrnicë (Stenjavec 671 m) e deri nenë lumin Kujavq. E përcaktuar në këta kufij treva e Llapushës (Llapushnikut ose Prekorupes), përfshinë në vete tri tërësi kryesore : Llapushën Veriore mes lumit Kujavq, Drini i Bardhebardhë, lumi Klinë dhe malet Resnik-Stenjavec, Llapushën qendrore ose rrafshnaltën e Llapushës mes Lumit Klina, Drinit tetë Bardhë maleve Kaznik-Akavan-Gajark i Malishevës, Berishë-Kosmaq, si dhe Llapusha jugore (e njohur në popull edhe si Bajraku i Astrazubit) mes maleve Zatriq-Shkozë-Grab, Biraq, Carralevë -Berishë. Në aspektin e morfologjisë dhe fizionomisë së terrenit treva e Llapushës ndahet në Llapushën lindore dhe perëndimor.

Malet përfshijnë kryesisht zonat përreth trevës në jug tetë Llapushës dhe në lindje, kurse rrafshnaltat zënë pjesën qendrore të kësaj trevetrevë. Malet në trevën e Llapushës kryesisht përfshijnë sisteme të vargmaleve me drejtimin VP- JL dhe këto vargmale ndahen në tri tërësi që mbulojnë Llapushën Lindore dhe Llapushën Perëndimore. NeNë Llapushën Lindore gjenden edhe vargmalet më të larta të kësaj trevetrevë të quajtura vargmalet Carraleve-Drenicë, ku në këtë tërësi malore dallohen malet e Luzhnicës me majën Bretanec 1042 m, malet e Duhlës dhe Bllacës me lartësi 940 m, malet e Javorit e Ngucatit me 1020 m, malet e Klqekës e Ladroviqit me majën më të lartë të Llapushës, Gradinë 1056 m, malet e Novosellës dhe Lladrovcit me 1010 m dhe malet e Tërpezës e Berishës me majën më të lartë në Berishë 1028 m. I gjithë ky sistem malor që fillon nga Gryka e Carralevës dhe formon rrafshnalta nenë kurrizet malore me lartësi 700 -1000 m dhe zbret në Grykën e Llapushnikut, shtrihet rrëpishem në të dy anët duke krijuar vijën shkarese të luginës së lumit Mirusha në trevën e Llapushës dhe grykat e thella dhe vijën shkarëse të lumit Drenica në trevën e Drenicës jugore. Kjo tërësi malore bashkë me malet e Kasmaqit e formon kufirin natyror ndarës të trevës sesë Llapushës me trevën e Drenicës.

Po nenë LlapushenLlapushën lindore nenë pjesën verilindore tetë saj nenë nga Gryka e Llapushnikut e deri nenë gryken e lumit Klina nenë Murg vazhdon tëresia e dyte malore e Maleve tetë Kosmaqit me majën Kosmaq 970 m, nenë tetë cilën përfshihen malet e Negrovcit, Vuqakut e Gjergjices.

NeNë Llapushën perëndimore dhe jugore gjendet sistemi i dyte i rëndësishëm malore i njohur si Vargmalet Kaznik-Zatriq-Shkoze me drejtimin VP-JL me lartësinë mesatare 700-1000 m. Kjo tërësi malore fillon nga Gryka e lumit Mirusha nenë veri e perfundonpërfundon nenë luginën e lumit Toplluha nenë Reshtan tetë Therandës. Në këtë tërësi malore dallohen malet e Mrasorit e tetë Llapqevës me lartësi 790 m, Kaznikut e tetë Panorcit me majën Bajrak 1007 m, malet e Zatriqit (Razhdollit, Akavanit) me lartësinë memë tetë madhe nenë DelleDellë 1046 m, pastaj malet e Gurbardhit e Turjakës me lartëson nenë Kike 9003 m deri nenë BllateBllatë dhe Gryke tetë ZhdrllesZhdrllës. Nga Gryla e ZhdrellesZhdrellës vazhdon tërësia e madhe malore nenë drejtim tetë JL e vargmaleve tetë Shkozës (ish Millanovcit), me malet e Ostrozubit e Rahovecit me lartësinë 870 m, malet e Shkozës me majën memë tetë lartelartë Kryeguri me lartësi 900 m, malet e Ceri i Shkozës, PagarushesPagarushës dhe Doberdelanit me lartësinë memë tetë madhe nenë Gumnishte 840 m, si dhe nga qafa e PagarushesPagarushës e deri nenë Reshtan malet e Grapit me lartësi 760 m. Ky sistem malore nenë mënyrë tetë rrepishme lëshohet nenë pjesën perëndimore dhe jugore duke krijuar vijën shkareseshkarëse tetë trevës sesë Llapushës me trevën e Anadrinise, kurse nenë pjesën lindore këto tërësi malore lëshohen nenë mënyrë tetë valëzuara nenë veri dhe lindje nenë luginën e lumit Mirusha dhe nenë jug nenë luginën e thelle tetë lumit tetë Breshancit. Poashtu kjo tërësi malore e formon kufirin natyror ndarës mes Llapushës dhe Anadrinisë (PodrimesPodrimës).

Po nenë Llapushën jugore paralel me vargmalet Kaznik-Zatriq-Shkoze dhe vargmalet Carraleve-Drenice shtrihen vargmalet e ulëta Gajarak-Gollushe me lartësi mesatare 600-800 m. Ky sistem malor fillon mbi qytezën e Malishevës nenë VP dhe perfundonpërfundon nenë Grykat e DragaqinesDragaqinës e Reqanit nenë JL. Në këtë tërësi malore dallohen malet e Gajrakut me lartësinë memë tetë madhe Gajrak 793 m, pastaj Gajraku i Malishevës me 742 m, Gajraku i KervaseriseKervasërisë, 720 m, Gajraku i BellanicesBellanicës 730 m, Gajraku i Gariqit 700 m. Me nenë jug dallohet tërësia malore e GallushesGallushës me lartësinë memë tetë madhe 793 m mbi fshatin Nishor, ku dallohen malet e Nishorit dhe Kastercit, Semetishtit dhe Sllapuzhanit. Kurse nga fshati Sllapuzhan deri nenë grykat e lumit tetë Dragaqinës vazhdojnë kodrinat e BiraqesBiraqës me lartësi mbidetare memë tetë madhe 658 m.

Vargmalet Gremnik - Gjurgjevik kanë shtrirje VJ dhe janë male kryesisht tetë ulëta me majën memë tetë lartelartë 720 m mbi fshatin Perqeve. Këto vargmale fillojnë nga lugina e thelle e lumit Klina nenë veri dhe vazhdojnë drejt jugut deri nenë luginën e thelle tetë lumit Mirusha. Në këtë tërësi malore dallohen për nga lartësia malet e SferrkesSferrkës e tetë PerqevesPerqevës, malet e Gremnikut, malet e Dollcit e tetë Gjurgjevikut.

Vargmalet Resnik-Kerrnine poashtu janë male tetë ulëta qeqë mbulojnë pjesën memë veriore tetë Llapushës nga lumi Kujavq deri nenë lumin Klina nenë jug dhe shikuar nenë aspektin e fizionomisë sesë relievit ato janë kryesisht terrene kodrinore, ku dallohen kodra Stannjevac 671 m, kodrat e Resnikut 620 m etj.

NeNë trevën e Llapushës relievi kodrinoro - fushor është shumeshumë memë prezent dhe atë nenë formeformë tetë pllajave tetë larta ose rrafshenaltaverrafshnaltave tetë thyera, kurse ai fushor paraqitet vetëm nenë disa lugina tetë ngushta. Në këtë trevetrevë shikuar nga ky këndvështrim nenë trevën e Llapushës dallohen si rajone memë tetë rrafshtarrafshëta këto zona : Rrafshlarta e Llapushës, Lugina e Drinit tetë bardhebardhë dhe Lugina e Pagarushës.

Kjo rrafshenaltërrafshnaltë përfshin pjesën qendrore tetë Llapushës mes lumit Klina nenë veri, maleve tetë Gremnikut nenë perëndim, maleve Kaznik-Zatriq-Gajrak nenë jug dhe maleve Carraleve-Berishe-Kosmaq nenë lindje. Për nga fizionomia e terrenit është një rrafshnalte shumeshumë e veçante me lartësi mes 500-600 m qeqë nenë përbërjen e vete ka lugina tetë cilat kryesisht kanekanë drejtim L-P qeqë lëshohen poshtë duke formuar rrafshet e vogla aluviale tetë lumit Mirusha. Në këtë zonë janë tetë vendosura mbi 60 % e vendbanimeve tetë Llapushës dhe nepernëpër tetë kalon magjistralja Peje-Prishtine si dhe rruga tjetre e rëndësishme Kijeve-Malisheve-Duhel qeqë lidhe shumicën e fshatrave tetë Llapushës. Në këtë zonë nihen tri tërësi kryesore : mali i madh nenë perendimperëndim, Dubrava nenë lindje dhe lugina e Mirushës nenë jug.

=== Lugina e Drinit tetë bardhebardhë ===

Zona memë e ulet dhe memë fushore e trevës sesë Llapushës me lartësi mbidetare 350-450 m, është pjesa perëndimore e kësaj trevetrevë përgjatë lumit Drini i bardhebardhë qeqë njëkohësisht është e përbërë me shtresa aluviale dhe memë e përshtatshmja për bujqësi dhe vijës shkareseshkarëse tetë vargmaleve tetë Gjurgjevikut e Gremnikut. Kjo lugine ka drejti VJ dhe fillon nga venderdhja e lumit Kujavq nenë lumin Drini i bardhebardhë nenë veri dhe perfundonpërfundon nenë venderdhjenvenderdhjën e lumit Mirusha nenë jug. Kryesisht nenë popull nihet si fusha e Dresnikut dhe e Gremnikut.

Lugina e PagarushesPagarushës është një lugine qeqë nenë veri ka formën e rrafshnaltesrrafshnaltës nenë veri me lartësi deri 650m dhe pastaj nenë jug shkon duke u thelluar dhe formon gryken e Semetishtit ku lartësia zbret deri nenë 400 m. Kjo lugine gjendet mes maleve vargmaleve Zatriq -Shkoze-Grab nenë perëndim dhe jugperëndim dhe maleve Gajrak dhe Gollushe nenë verilindje dhe juglindje. Përmes kësaj lugine kalon lumi PagarushesPagarushës qeqë pastaj merr emrin lumi i Breshancit. Kjo lugine është mjaft e thate dhe vetëm nenë ojesen jugore është zone memë e butebutë dhe aluviale.

Treva e Llapushës është e pasur me lumenjtë dhe përrenj. Rreth saj dhe nepernëpër tetë kalojnë disa lumenj mjaftë tetë rëndësishëm tetë Kosovës si Drini i bardhebardhë nenë perëndim qeqë e përshkon kufirin e Llapushës nga venderdhja e lumit Kujavq nenë veri e deri tetë venderdhja e lumit Mirusha nenë jug. Pastaj lumi Klina nenë veri nga fshati Murge e deri tek venderdhja e këtij lumi nenë Drinin e bardhebardhë tek qyteza e Klinës. Lumi Kujavaq qeqë vjnevjen nga bjeshketbjeshkët e SuhogerllesSuhogerllës dhe kalon duje e formuar kufirin verior tetë Llapushës përgjatë fshatit Kerrnine deri nenë venderdhjenvenderdhjën nenë Drinin e bardhebardhë. Lumi Mirusha si lumi memë i rëndësishëm i kësaj trevetrevë qeqë përshkon përmes këtë trevë nga malet e Bllacës e deri nenë venderdhjenvenderdhjën nenë Dri tetë bardhebardhë tek Guri i zi pranë VolljakesVolljakës. Lumi i Breshancit qeqë i mbledh perrejtepërrejte luginës sesë PagarsushesPagarsushës deri nenë vendebashkimin me lumin e Suharekes Suharekës për tetë formuar lumin Toplluha nenë afërsi tetë Reshtanit. Megjithëse kjo trevetrevë është e pasur edhe me përrenjve shumica e përrenjve sidomos gjategjatë verës kanekanë perurjeprurje shumeshumë tetë vogla ose edhe thahen, kështu qeqë pjesa memë e madhe e fushave tetë kësaj trevetrevë nuk mund tetë ujiten tokat. Fushat qeqë mund tetë ujiten janë kryesisht fusha e Gremnikut dhe fusha aluviale nga Banja deri nenë Bubel, përgjatë lumit Mirusha.

Klima e trevës sesë Llapushës është kryesisht klime subkontinentale. Megjithatë kjo trevetrevë duke qeneqenë e hapur peremspërmes luginave lumore dhe rrafsheve dhe duke qeneqenë pjese e bazenitbasenit tetë Dukagjinit, për disa nuanca ka klime memë tetë butebutë se krahinat nenë lindje. Krejt kjo falefalë Drinit tetë bardhebardhë qeqë sjell nuanca tetë klimës mesdhetare. Sasia e reshjeve kryesisht nuk dallonedallon shumeshumë nga sasia e reshjeve mesatare tetë Rrafshit tetë Dukagjinit, megjithëse për disa nuanca mund tetë jenejenë memë tetë pakta. Shkëlqimi i diellit nenë këtë trevetrevë duhet tetë jetejetë shumeshumë memë i gjategjatë nenë kohekohë se sa nenë viset memë tetë ulëta tetë Dukagjinit dhe Drenicës dhe falefalë kësaj kjo trevetrevë dallohet për sasinsasinë memë tetë vogël tetë mjegullave qeqë bien atje.

Treva e Llapushës është një rajon mjaft i populluar me përafërsisht 115 banore nenë 1 km². Kjo trevetrevë nenë vete përfshin komplet vendbanimet e komunës sesë Malishevës gjithsejtë 43 fshatra, pastaj vendbanimet e pjesës lindore tetë komunës sesë Klinës, vendbanimet veriperëndimore tetë komunës sesë Rahovecit, vendbanimet veriore tetë Komunës sesë SuharekesSuharekës dhe disa vendbanime perëndimore tetë Komunës sesë Drenasit, Istogut dhe Lipjanit. Qendra kryesore gravituese e kësaj trevë është qyteza e Malishevës, por për pjese veriore dhe perëndimore tetë kësaj trevë është edhe qyteza e Klinës, pastaj Rahoveci dhe Suhareka.

Pjesa kryesore e vendbanimeve tetë trevës sesë Llapushës kryesisht vendbanimet Malishevës, Rahovecit dhe SuharekesSuharekës gravitojnë nenë qendrën regjionale tetë Prizrenit, kurse vendbanimet e Klinës nenë atë teetë Pejës dhe disa vendbanime tetë Drenasit dhe Lipjanit nenë qendrën regjionale tetë Prishtinës. Në këtë trevë janë tetë dalluara kryesisht dy lloje vendbanimesh tetë tiput tetë grumbulluar dhe shpërndare tetë cilat për nga fizionomia e terrenit kanekanë veqorit e tyre dhe dallohen ato tetë Llapushës perëndimore nga ato tetë Llapushës lindore. Kryesisht nenë Llapushën perëndimore si zone me krastike dhe me malore me zona fushore tetë pakta dominojnë vendbanimet e tipit tetë grumbulluar, kurse nenë Llapushën lindore dhe veriore kryesisht ato tetë tipttipit tetë shpërndare.

Vendbanimet e Llapushës tetë komunës sesë Malishevës janë gjithsejtë 44 :

Vendbanimet e Llapushes qeqë i takojnetakojnë komuneskomunës sesë KlinesKlinës janejanë gjithesejtgjithsëjt 26 fshatra :

Sferrka e gashit, Perqeva, Gllareva, Rigjeva, Zabergja, Qabiqi, Doberdoli, Shtarica, Ceraviku, Ujmiri, Gjurgjeviku i madh, Qypeva e poshtme, Qypeva e sipermeSipërme, Volljaka, Gremniku, Dollci, Dresniku, Pograxha, Resniku, Jashanica poshtme, Jashanica e Epërme, Grabovci, Binxha, Siqeva, Jellovci dhe Kerrnica.

Vendbanimet e Llapushës tetë komunës sesë Suharekës janë gjithsejtë 11 fshatra :

Vendbanimet e Llapushës tetë komunës sesë Rahovecit janë gjithsejtë 8 fshatra :

Vendbanimet e Llapushës qeqë i takojnë Komunës sesë Drenasit janë gjithsejtë 4 fshatra :

Arllati, Gjergjica, Negrovci, Vuqaku dhe Llapushniku. Tani me këto fshatra nihen si fshatrat tetë trevës sesë Drenicës (nuk numrohennumërohen).

Poashtu edhe fshatrat e komunës sesë Istogut deri nenë lumin Kujavq si : Shalinovci, Polani, Osojani, Tuqepi, Banja, shtupeli, Bellqa dhe Kerrnina, dikur janë njohur si pjese e trevestrevës sesë LlapushesLlapushës, por tani me shumeshumë pak njerëz i njohin si pjese tetë kësaj treve,trevë (pra nuk numërohen).