Epoka e zbulimeve

Epoka e zbulimeve ose epoka e eksplorimit, pjesë e periudhës së hershme moderne dhe kryesisht e mbivendosur me Epokën e Lundrimit, ishte një periudhë nga afërsisht shekulli i 15-të deri në shekullin e 17-të, gjatë së cilës detarët nga një numër vendesh evropiane eksploruan, kolonizuan , dhe pushtuan rajone anembanë globit. Eksplorimi i gjerë jashtë shtetit, veçanërisht kolonizimi evropian i Amerikës, me spanjollët dhe portugezët në ballë, të cilëve më vonë iu bashkuan holandezët, anglezët dhe francezët, shënuan një adoptim në rritje të kolonializmit si një politikë qeveritare në disa shtete evropiane. Si i tillë, ndonjëherë është sinonim i valës së parë të kolonizimit evropian.

Një karavelë kopje, Caravela Vera Cruz, duke lundruar në lumin Tagus, Lisboa. Këto anije më të vogla luajtën një rol të rëndësishëm në eksplorimin iberik.

Eksplorimi evropian jashtë Mesdheut filloi me ekspeditat detare të Portugalisë në Ishujt Kanarie në vitin 1336, dhe më vonë me zbulimet portugeze të arkipelagut të Atlantikut të Madeira dhe Azores, në brigjet e Afrikës Perëndimore në 1434 dhe me vendosjen e rrugës detare për në Indi në 1498 nga Vasco da Gama, i cili inicioi praninë detare dhe tregtare portugeze në Kerala dhe Oqeanin Indian.

Një ngjarje kryesore në Epokën e Zbulimeve ndodhi kur Spanja bëri udhëtimet transatlantike të Christopher Columbus midis 1492 dhe 1504, që pa fillimin e kolonizimit të Amerikës. Vite më vonë, ekspedita spanjolle Magellan bëri rrethin e parë të globit midis 1519 dhe 1522, e cila u konsiderua si një arritje e madhe në detar dhe pati një ndikim të rëndësishëm në kuptimin evropian të botës. Këto zbulime çuan në ekspedita të shumta detare nëpër Oqeanet Atlantik, Indian dhe Paqësor, dhe ekspedita tokësore në Amerikë, Azi, Afrikë dhe Australi që vazhduan në fund të shekullit të 19-të, e ndjekur nga eksplorimi i rajoneve polare në shekullin e 20-të. .

Eksplorimi evropian jashtë detit çoi në rritjen e tregtisë ndërkombëtare dhe perandorive koloniale evropiane, me kontaktin midis Botës së Vjetër (Evropa, Azia dhe Afrika) dhe Bota e Re (Amerika), si dhe Australia, duke prodhuar shkëmbimin kolumbian, një transferim i gjerë i bimëve, kafshëve, ushqimit, popullatave njerëzore (duke përfshirë skllevërit), sëmundjeve ngjitëse dhe kulturës midis hemisferës lindore dhe perëndimore. Epoka e Zbulimeve dhe më vonë eksplorimi evropian lejuan hartimin e botës, duke rezultuar në një botëkuptim të ri dhe në kontakt të qytetërimeve të largëta. Në të njëjtën kohë, sëmundjet e reja u përhapën, duke shkatërruar popullatat që nuk ishin në kontakt më parë me Botën e Vjetër, veçanërisht në lidhje me amerikanët vendas. Epoka pa skllavërim, shfrytëzim dhe pushtim ushtarak të popullatave vendase në të njëjtën kohë me ndikimin ekonomik në rritje dhe përhapjen e kulturës dhe teknologjisë evropiane.

Zbulimet e reja teknike

Në të njëjtën kohë, duke iu falëndëruar shkences dhe teknikës, (në shek. XIV dhe XV) u gjetën shumë zbulime të reja teknike, si: Busulla, harta gjeografike, astrolabi, arma e zjarrtë etj., të cilat më së shumti kontribuan për zhvillimin e detarisë dhe tregtisë. Filluan të ndërtohen anije me vela më të mëdha dhe më të forta, të quajtura karavela. Ata mundnin të merrnin më tepër njerëz dhe ngarkesë, ishin shumë më të shpejta dhe më të rezistueshme ndaj dallgeve të mëdha të detit. Lundrimi me to ishte më i sigurt dhe mundej të lundrohet shumë më larg nga bregu.

Zbulimet e lundertareve

Portugezët të parët filluan të ndërmarrin ekspedita detare, duke e kërkuar rrugën për në Indi dhe për në vendet tjera të pasura lindore. Lundërtari Bartolome Dias, duke lundruar në jug, afër bregut perëndimor të Afrikës, në vitet 1486/1487 arriti deri te pjesa më jugore e saj, kepi, i cili u quajt Kepi i shpresës së mirë. Pasi u vërtetua se bregu më tutje shtrihet në drejtim verilindor dhe se, në fakt, e ka anashkaluar bregun afrikan, Diasi u kthye në Portugali.

Në të njëjtën kohë edhe Spanjollët ndërmorën ekspedita, duke e kërkuar rrugën detare për në Indi. Lundërtari Kristofor Kolombi, me prejardhje nga Gjenova(Itali) ishe i bindur se duke lundruar në perëndim do të arrij në Indi. Mbreti spanjoll Ferdinandi dhe mbretëresha Izabella u pajtuan ta financojnë planin e Kolombit. Në fillim të gushtit të vitit 1492, Kolombi, me tri karavela dhe me rreth 120 marinarë, lundroi nga limani Palos. Pas dy muaj lundrimi në drejtim perëndimor, më 12 tetor të njëjtin vit, Kolumbo u bind se ka arritur në bregun perëndimor të Indisë, prandaj banorët e atjeshëm u quajtën Indianë. Kur u kthye në Spanjë, u prit me nderime të larta, si lundërtari i parë i cili e zbuloi rrugën detare për në Indi.

Në vitet e ardhshme Kolombi ndërmori edhe tre udhëtime, zbuloi ishuj të ri dhe arriti deri në brigjet e Amerikës së Mesme, megjithatë, nuk gjeti as ar as erëza. Për këtë arsye fama e tij filloi të bjerë dhe vdiq në mjerime(1506), i harruar nga të gjithë, pa e ditur se ka zbuluar kontinent të ri.

Në fillim të shek. XVI lundërtari Ameriko Vespuçi(nga Firenca), në shënimet e tij nga udhëtimet në vendet e reja, e parashtroi paramendimin se vendet që zbuloi Kolombi nuk janë pjesë e Indisë, por kontinent i ri. Kjo u dha shkas gjeografëve evropianë që kontinentin e ri ta quajnë Terra America (Toka e Amerikës), respektivisht Amerikë

Përderisa Kolombi i zbuloi vendet e reja në perëndim, portugezët arritën ta gjejnë rrugën detare për në Indi. Lavdia i takoi lundërtarit Vasko de Gama. Me tre anije, në vitin 1497 ai u nis rrugës së Diasit, e anashkaloi Afrikën dhe në maj të vitit 1498 arriti në bregun e Indisë. Për meritat e tija, Vasko de Gama e emerua "admiral i Detit Indian".

Ferdinando Magelani ishte një Spanjoll u nis drejt skajit më jugor të Amerikës së Jugut.Pasi kaloi qetësisht Amerikën e Jugut arriti në Filipinë dhe atje u vra nga banorët vendas.Megjithatë, udhëtimin e vazhduan shokët e tij. Ky ishte udhëtimi i parë përeth botës.

   Faktorët që sollën zbulimet gjeograike

Faktorët që sollën këto zbulime ishin të karakterit ekonomik,tekniko-shkencor,politik,e psikologjik.

    Faktorët ekonomik.Në Europë vinin nga bota e Lindjes mallrat ë shtrenjta ,  si:erëza,parfume,pëlhura prej mëndafshi,metale e gurë të cmuar,fildishë etj.Mallrat silleshin me anije  në portin e GJirit Persik dhe Detit të kuq . Pushtimet osmane të shekullit XIV-XV, e zotërimi I rrugëve tradicionale prej tyre,e vështirësuan dhe e kufizuan shumë tregtinë në lindje.Kështu , natyrshëm lindën ide e nevoja për të gjetur rrugë të reja tregtare.

    Faktorët tekniko-shkencor.Në shekullin XV duke njohur zbulimet astronomike për formën sferike të tokës, udhëarët menduan se mund të shkohej drejt vendeve të Lindjes edhe duke udhëtuar nga Perëndimi. Përparoi teknika e ndërtimit, të anijeve të cilat u pajisën me harta dhe busulla. U ndërtua anija e re karavela, me vela trekëndore dhe katërkëndore, që krijonte më shumë siugri në udhëtime të gjata detare. Gjithashtu, europianët mësuan të përorin disa instrumente udhëtimi të shpikura në Kinë, si kompasin manetik dhe busullën.

    Faktorët politik.Shtetet kombëtare që ishin krijuar , si Spanja,Portugalia etj bënin shpenzime të medha për të mbajturushtrinë,aparatin administrative,oborrin mbretëror , fortifikimin e vendit,jetën luksoze etj.Ata përpiqeshin për të siguruar burime të reja tregtare për të gjetur vende të panjohura  port e pasuruara me ar,argjen , gurë të cmuar etj.

    Faktorët psikologjik.Në këtë periudhë ishin shumë të përhapura tregimet per vende të largëta shumë të pasura,që ndiznin fantazinë e shumë njerzve,vecanëriht të aventurjerëve.Nuk mungonte në të njëjtën kohe edhe shpirti I kërkimit shkencor,tipar ky I periudhës modern.

Shiko edhe

• Epoka e Lundrimit